CEZA MUHAKEMESİNDE  İSTİNAF-0212 5834141-CEZA HUKUKU AVUKATI ZEKİ BULGAN-İSTANBUL CEZA AVUKATI ZEKİ BULGAN-İSTANBUL AĞIR CEZA AVUKATI ZEKİ BULGAN

10 Ocak 2019by admin

CEZA
MUHAKEMESİNDE  İSTİNAF
Adalet Bakanlığı
Eğitim Dairesi BaĢkanlığı
“Her hakkı saklıdır. Bu kitap eğitim amaçlı hazırlanmıĢ olup bu yayının
herhangi bir bölümü Adalet Bakanlığı Avrupa Birliği Genel Müdürlüğünün ve Eğitim
Dairesi BaĢkanlığının yazılı izni alınmadan veya mevzuatın açıkça izin verdiği haller
dıĢında, herhangi bir Ģekilde veya herhangi bir araçla çoğaltılamaz, bir eriĢim
sisteminde depolanamaz, yayılamaz, iletilemez veya iĢlenemez.”
Bu kitabın basım iĢlemleri Adalet Bakanlığı Yayın ĠĢleri Dairesi BaĢkanlığı
tarafından yapılmıĢtır.
Adres
Milli Müdafaa Cad. No:20 Kat:8-9 Bakanlıklar, Ankara
Web adresi:www.edb.adalet.gov.tr
e-mail:[email protected]
Telefon
0 312 219 75 92
Faks
0 312 219 64 17
I
ĠÇĠNDEKĠLER
KISALTMALAR……………………………………………………………………………………………………………………………1
KAYNAKLAR………………………………………………………………………………………………………………………………2
ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………………………………………………………….3
SUNUġ ………………………………………………………………………………………………………………………………………….5
BÖLÜM 1
I.GĠRĠġ…………………………………………………………………………………………………………………………………………..9
II.KAVRAM ………………………………………………………………………………………………………………………………. 10
1.Ġstinaf nedir?…………………………………………………………………………………………………………………….. 10
2. Ġstinaf kanun yoluna neden ihtiyaç vardır? ………………………………………………………………………… 11
III.ĠSTĠNAF MAHKEMELERĠNĠN TARĠHÇESĠ………………………………………………………………………… 12
3.Ġstinaf mahkemelerinin ortaya çıkıĢı ve geliĢimi nasıl olmuĢtur? …………………………………………. 12
4.Türkiye‟de istinaf mahkemeleri ilk defa ne zaman kurulmuĢtur?…………………………………………. 13
5.Ġstinaf mahkemeleri neden kaldırılmıĢtır?…………………………………………………………………………… 14
6.Ġstinaf mahkemeleri niçin yeniden kurulmuĢtur? ………………………………………………………………… 14
7.Türk Ġstinaf sistemi hangi ülke sistemine benzemektedir? …………………………………………………… 15
IV.MUKAYESELĠ HUKUKTA ĠSTĠNAF…………………………………………………………………………………… 15
A.Fransa …………………………………………………………………………………………………………………………….. 15
a)Asliye Ceza (Tribunal Correctionnel) davalarında istinaf……………………………………………………. 16
8.Asliye Ceza Ġstinaf mahkemesi kaç üyeden oluĢur? ……………………………………………………………. 16
9.Asliye Ceza Davalarında istinafa kimler baĢvurabilir?………………………………………………………… 16
10.BaĢvuru süresi kaç gündür? …………………………………………………………………………………………….. 16
11.KarĢı baĢvurunun (arizî baĢvuru) kendiliğinden düĢmesi mümkün müdür?………………………… 16
12.BaĢvuru nereye yapılır?…………………………………………………………………………………………………… 17
13.Ġstinaf gerekçesini içeren dilekçe ne zaman verilir?…………………………………………………………… 17
14.Ġstinaf baĢvurusunun infaza etkisi var mıdır? ……………………………………………………………………. 17
15.Ġstinaf mahkemesinin inceleme alanı sınırlı mıdır?……………………………………………………………. 17
16.DuruĢmaya nasıl baĢlanır? ………………………………………………………………………………………………. 17
17.Tanık ve tarafların dinlenme sıraları nasıldır? …………………………………………………………………… 17
18.Asliye Ceza Ġstinaf mahkemesinde uygulanan yargılama kuralları nelerdir? ………………………. 18
19.Mahkeme davanın kabule Ģayan olmadığına karar verebilir mi?………………………………………… 18
20.Mahkeme davanın kabulünden sonra ne tür kararlar verebilir? ………………………………………….. 18
21.Yeni kararla sanığın durumu ağırlaĢabilir mi?…………………………………………………………………… 18
22.Mahkeme düzeltme kararı verebilir mi? …………………………………………………………………………… 18
23.Ġstinaf mahkemesi cezayı belirleyebilir mi? ……………………………………………………………………… 18
24.Ġstinaf mahkemesi görevsizlik kararı verebilir mi? ……………………………………………………………. 18
25.Ġstinaf mahkemesi iĢin esasını çözebilir mi?……………………………………………………………………… 19
b) Sulh Ceza Mahkemesi kararlarına karĢı istinaf………………………………………………………………….. 19
c) Ağır Ceza Davalarında (La Cour d‟assises) Ġstinaf…………………………………………………………….. 19
26. Kaç üyeden oluĢur? ……………………………………………………………………………………………………….. 19
27. Mahkeme sanığın durumunu ağırlaĢtırabilir mi? ……………………………………………………………… 19
28. Ġstinaf baĢvurusunun karara etkisi var mıdır?…………………………………………………………………… 19
29. BaĢvuru süresi kaç gündür? ……………………………………………………………………………………………. 20
30. KarĢı baĢvuru kaç gün içinde yapılmalıdır?……………………………………………………………………… 20
31. Ġstinaf baĢvurusundan vazgeçilebilir mi?…………………………………………………………………………. 20
32. Ġstinaf baĢvurusu nereye yapılır? …………………………………………………………………………………….. 20
33. Ağır Ceza Ġstinaf mahkemesi nasıl belirlenir?………………………………………………………………….. 21
B. Ġtalya …………………………………………………………………………………………………………………………….. 21
34. Ġstinafa kimler baĢvurabilir? …………………………………………………………………………………………… 21
35. Ġstinafa gidilemeyecek kararlar var mıdır?……………………………………………………………………….. 21
II HUKUK MAHKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
36. Ġstinaf baĢvurusu taraflara ne zaman tebliğ edilir?……………………………………………………………..21
37. Ġstinaf baĢvurusuna karĢı baĢvuru nasıl gerçekleĢtirilir? …………………………………………………….21
38. Yetkili Ġstinaf mahkemesinin belirlenmesinde ölçü nedir? …………………………………………………22
39.Ġstinaf mahkemesinin incelemesi sınırlı mıdır?…………………………………………………………………..22
40.Ġlk derece mahkemesi yargılama usulü Ġstinaf mahkemesinde de uygulanabilir mi? …………….22
41.DuruĢmaya nasıl hazırlanılır?……………………………………………………………………………………………22
42.Ġstinaf yargılamasına nasıl baĢlanır? ………………………………………………………………………………….23
43.Ġstinaf mahkemesinde duruĢma nasıl yapılır? …………………………………………………………………….23
44.Yeni delil ikamesi istenebilir mi?………………………………………………………………………………………23
45.Ġstinaf hâkiminin hükmü nasıl olabilir? ……………………………………………………………………………..23
46.Ġstinaf mahkemesinin tüm kararlarına karĢı temyiz yoluna baĢvurulabilir mi? ……………………..24
47.Sulh ve Asliye Ceza Mahkemesi kararlarını inceleyen Ġstinaf mahkemesi kaç üyelidir?……….24
48.Ağır Cezalık suçlar için Ġstinaf mahkemesi üye sayısı nedir?………………………………………………24
C. Almanya ………………………………………………………………………………………………………………………….24
49.Ġlk derece mahkemelerinin tüm kararlarına karĢı Ġstinaf mahkemesine baĢvurulabilir mi? ……24
50.BaĢvuru süresi kaç gündür?………………………………………………………………………………………………24
51.Eski hâle getirme talebi istinaf süresini durdurur mu? ………………………………………………………..25
52.Ġstinaf baĢvurusu mahkeme kararına etki eder mi?……………………………………………………………..25
53.Ġstinaf gerekçesi ne zaman gösterilir? ………………………………………………………………………………..25
54.Ġstinafa baĢvuru sınırlanabilir mi?……………………………………………………………………………………..25
55.Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusunu reddedebilir mi? ……………………………………………….25
56.Mahkeme kalemi dosyayı savcılığa ne zaman gönderir?…………………………………………………….25
57.Dosyayı istinaf mahkemesine kim ve nasıl gönderir? …………………………………………………………26
58.Ġstinaf mahkemesi baĢvuruyu kabule Ģayan olup olmadığı açısından inceleyebilir mi?…………26
59.Ġstinaf mahkemesinde duruĢma hazırlığına nasıl baĢlanır? ………………………………………………….26
60.DuruĢmalar nasıl baĢlar?…………………………………………………………………………………………………..26
61.DuruĢmada yazılı belge okunabilir mi?……………………………………………………………………………..26
62.Delillerin ortaya konulmasından sonra ilgilileri dinleme sırası nedir? ………………………………….27
63.Ġstinaf mahkemesinin inceleme yetkisi sınırlı mıdır? ………………………………………………………….27
64.Ġstinaf mahkemesi hükmünün mahiyeti ne olabilir?……………………………………………………………27
65.Ġstemde bulunan sanığın ceza yargılamasında bulunmaması hâlinde ne yapılır?…………………..27
66.Sanığın kanuni temsilcisi istinaf baĢvurusu yapılabilir mi? …………………………………………………27
67.Ġstinaf mahkemesi sanık aleyhine bozma kararı verebilir mi? ……………………………………………..28
68.Hangi kararlara karĢı temyize gidilebilir?…………………………………………………………………………..28
69.Ġstinafa gitmeden temyize gitmek mümkün müdür? …………………………………………………………..28
D.Hollanda…………………………………………………………………………………………………………………………..28
70.Ġstinafa kimler baĢvurabilir? ……………………………………………………………………………………………..28
71.Hangi kararlara karĢı istinafa baĢvurulabilir?……………………………………………………………………..28
72.BaĢvuru ne zaman yapılır?………………………………………………………………………………………………..28
73.DuruĢma günü ne zaman belirlenir? ………………………………………………………………………………….28
74.Dosya Ġstinaf mahkemesine ne zaman gönderilir? ……………………………………………………………..28
75.Ġstinaf mahkemesinde yeni tanık dinlenebilir mi? ………………………………………………………………29
76.Ġstinaf mahkemesi ek soruĢturma yapabilir mi?………………………………………………………………….29
77.DuruĢma günü nasıl belirlenir ve baĢvurana ne zaman tebligat yapılır? ……………………………….29
78.Ġlk derece mahkemesinde geçerli kurallar istinafta da uygulanabilir mi? ……………………………..29
79.Ġlk derece mahkemesinde değerlendirilen bir belge istinafta tekrar tartıĢma
konusu yapılabilir mi?……………………………………………………………………………………………………..29
80.Mağdur Ģahsi hak taleplerini ne zaman yapmalıdır?……………………………………………………………29
81.Ġstinaf mahkemesinin kararları nasıl olabilir? …………………………………………………………………….30
82.Ġstinaf mahkemesi sanığın durumunu araĢtırabilir mi?………………………………………………………..30
E.Ġsveç ………………………………………………………………………………………………………………………………30
83.Ġsveç‟te genel olarak yargı sisteminin ve istinaf mahkemelerinin yapısı nasıldır?…………………30
84. Ġstinafa kimler tarafından ve ne Ģekilde baĢvurulabilir? ……………………………………………………..31
85.Ġstinaf baĢvurusu üzerine, karĢı baĢvuru yapılabilir mi?………………………………………………………32
86.Mahkeme davayı Ġstinaf mahkemesine ne zaman gönderir? ……………………………………………….32
87.BaĢvuru yasaya aykırı ise veya içeriğinde eksikler mevcutsa ne yapılır? ……………………………..32
88.Ġstinaf mahkemesi koruma tedbirleri hakkında karar verebilir mi?………………………………………32
89.KarĢı tarafın cevabı neleri içermelidir?………………………………………………………………………………33
III
90.Verilen cevap istinafa baĢvurana gönderilir mi? ……………………………………………………………….. 33
91.Ġstinaf için izin verilmesi gereken hâllerde izin ne zaman verilir? ………………………………………. 33
92.Ġstinaf mahkemesi yeni delil toplayabilir mi?……………………………………………………………………. 33
93.Ġstinaf mahkemesi hangi hâllerde duruĢma yapmaksızın davayı neticelendirebilir?…………….. 33
94.DuruĢma hazırlığı nasıl yapılır?……………………………………………………………………………………….. 34
95.Ġstinafta duruĢmaya iliĢkin hükümlerin bir özelliği var mıdır ?…………………………………………… 34
96.DuruĢma nasıl yapılır?…………………………………………………………………………………………………….. 34
97.Ġstinafa baĢvuranın duruĢmaya gelmemesi hâlinde ne yapılır? …………………………………………… 35
98.Ġstinaf baĢvurusundan vazgeçmek mümkün müdür?…………………………………………………………. 35
99.Ġstinaf mahkemesi sanığı daha ağır bir cezaya mahkum edebilir mi? (Reformatio in peius)…. 35
100. Mutlak bozma sebepleri nelerdir? …………………………………………………………………………………. 35
101. Nisbi bozma sebepleri nelerdir? ……………………………………………………………………………………. 35
102. Bozmadan sonra dosya hangi mahkemeye gönderilir?……………………………………………………. 35
V.ĠSTĠNAFIN DĠĞER KANUN YOLLARI ĠLE OLAN ĠLĠġKĠSĠ……………………………………………….. 36
103.Ġstinaf ile itiraz arasında ne fark vardır?………………………………………………………………………….. 36
104. Ġstinaf ile temyiz arasında ne fark vardır?………………………………………………………………………. 37
VI.ĠSTĠNAFA HAKĠM OLAN ĠLKELER……………………………………………………………………………………. 37
105. Ġstinafta Hukuk devleti ilkesi ne anlama gelir? ………………………………………………………………. 37
106.Ġnsan Haysiyetinin Korunması (Dokunulmazlığı) Ġlkesi nedir?………………………………………… 39
107.ĠĢkence Yasağı Nedir?…………………………………………………………………………………………………… 39
108.Adil Yargılama Ġlkesi Nedir?…………………………………………………………………………………………. 41
109.Bağımsız ve Tarafsız Hâkim Ġlkesi Nedir?……………………………………………………………………… 44
110.Meram Anlatma Ġlkesi Nedir? ……………………………………………………………………………………….. 53
111.ġüpheden Sanık Yararlanır Ġlkesi Nedir?………………………………………………………………………… 54
112.Halka Açıklık Ġlkesi Nedir? …………………………………………………………………………………………… 54
113.Özel Hayatın Gizliliği Ġlkesi Nedir?……………………………………………………………………………….. 55
114.Maddi Gerçeğin AraĢtırılması Ġlkesi Nedir? Kanuna Aykırı Elde Edilen Delillerin
Muhakemede Kullanılmaması Ġlkesi Nedir? ……………………………………………………………………. 58
115.Davasız Yargılama Olmaz Ġlkesi Ġstinafta Geçerli midir?………………………………………………… 58
116. Yüzyüzelik, Doğrudan Doğruyalık (Vasıtasızlık) Ġlkesi Nedir? ………………………………………. 59
117.Ġstinaf Muhakemesinin Yürütülmesine ĠliĢkin Ġnsan Hakları Nelerdir?…………………………….. 60
118.Hak Arama Hakkı…………………………………………………………………………………………………………. 60
119.Hakları Öğrenme Hakkı………………………………………………………………………………………………… 61
120.Muhakemenin Sonuna Kadar Suçsuz Sayılma Hakkı (Masumluk Karinesi)…………………….. 61
121.Kimse Kendisini ve Yakınlarını Suçlandırıcı Beyanlarda Bulunmaya Zorlanamaz Ġlkesi
(Nemo Tenetur Ġlkesi) ……………………………………………………………………………………………………. 61
122.Kimsenin BaĢkasının Fiilinden Dolayı Yargılanmaması Hakkı (Ceza Sorumluluğunun
ġahsîliği Ġlkesi)………………………………………………………………………………………………………………. 61
123.Kanunda Suç Olarak GösterilmemiĢ Bir Fiilden Dolayı Takibata Uğramama ve Kanunda
ÖngörülmemiĢ Bir Cezaya Çarptırılmama Hakkı (Suçların ve Cezaların Kanuniliği Ġlkesi).. 61
124.Savunma Hakkı…………………………………………………………………………………………………………….. 62
125.Kanuni (Olağan) Hâkim Tarafından Yargılanma Hakkı ………………………………………………….. 63
126.Tercüman Hakkı ve Makul Süre Ġçinde Yargılanma Hakkı……………………………………………… 63
127.Denetim Muhakemesine BaĢvurma Hakkı……………………………………………………………………… 65
128.Yukarıda açıklanan ilkelerin, insan haklarının ve temel hak ve özgürlüklerin ihlâl edilmesinin
hukuki sonuçları nelerdir?………………………………………………………………………………………………. 66
VII.KORUMA TEDBĠRLERĠ……………………………………………………………………………………………………… 66
129.Ġstinaf aĢamasında yakalama, tutuklama, adli kontrol, arama, elkoyma, iletiĢimin dinlenmesi
ve tespiti, vücudun muayenesi ve moleküler inceleme yapılması gibi koruma tedbirlerine
baĢvurulması mümkün müdür? ………………………………………………………………………………………. 67
VIII.BÖLGE ADLĠYE MAHKEMELERĠNĠN TEġKĠLAT YAPISI…………………………………………….. 68
130.Bölge Adliye (Ġstinaf) Mahkemeleri Nasıl Kurulur? ……………………………………………………….. 68
131.Bölge Adliye Mahkemelerinin Organları Nelerdir? ………………………………………………………… 68
132.Bölge Adliye Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir? ………………………………………………………… 70
133.Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Dairelerinin Görevleri Nelerdir? ………………………………….. 70
134.Bölge Adliye Mahkemeleri Kimlerden OluĢur? ……………………………………………………………… 71
IV HUKUK MAHKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
135.Bölge Adliye Mahkemeleri Yüksek Mahkeme midir? ……………………………………………………..71
136. Bölge Adliye Mahkemeleri BaĢkanlarının Görevleri Nelerdir? ………………………………………..72
137.Bölge Adliye Mahkemeleri BaĢkanlar Kurulunun Görevleri Nelerdir? ……………………………..72
138.Bölge Adliye Mahkemeleri Daire BaĢkanlarının Görevleri Nelerdir?………………………………..73
139.Bölge Adliye Mahkemeleri Üyelerinin Görevleri Nelerdir?………………………………………………74
140. Bölge Adliye Mahkemeleri Cumhuriyet BaĢsavcılarının Görevleri Nelerdir?……………………74
141. Bölge Adliye Mahkemeleri Cumhuriyet Savcılarının Görevleri Nelerdir? ………………………..75
142. Bölge Adliye Mahkemeleri Adalet Komisyonlarının Görevleri Nelerdir?…………………………75
143.Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Daireleri Yazı ĠĢleri Müdürlüklerinin
Görevleri Nelerdir? …………………………………………………………………………………………………………76
144.Bölge Adliye Mahkemeleri Denetime Tabi Midir?…………………………………………………………..76
145.Bölge Adliye Mahkemeleri BaĢkan, Daire BaĢkanı, Üye, C.BaĢsavcısı ve C.Savcıları
Hakkında SoruĢturma Usulü Nasıl Olacaktır? …………………………………………………………………..76
BÖLÜM 2
ĠSTĠNAF USÜLÜ
I.GÖREV (MADDE BAKIMINDAN YETKĠ)………………………………………………………………………………81
146.Ġstinaf mahkemeleri hangi kararları inceler? …………………………………………………………………….81
147.Ġlk derece mahkemesinin kesin olan hüküm ve kararları hangileridir?……………………………….81
148.Ġlk derece mahkemesinin ara kararlarına karĢı istinafa baĢvurulabilir mi? ………………………….81
149.Ġstinaf mahkemeleri ilk derece mahkemesi kararlarını hangi yönlerden inceler?…………………81
150.Ġstinaf mahkemelerinin yargı çevresinde bulunan hâkimlerin davaya bakma engelleri çıkarsa
sorun nasıl çözülür?…………………………………………………………………………………………………………81
151.Ġstinaf mahkemesi Cumhuriyet baĢsavcılığının istinaf konusu olan davaya iliĢkin görevleri
nelerdir? …………………………………………………………………………………………………………………………82
II.YETKĠ ( YER BAKIMINDAN YETKĠ) ……………………………………………………………………………………82
152.Ġstinaf mahkemeleri nasıl ve nerede kurulur? …………………………………………………………………..82
153. Yer yönünden yetki nasıl belirlenir?…………………………………………………………………………82
154. Yetkisizlik kararları hangi hâlde verilir? …………………………………………………………………..82
155.Ġstinaf mahkemelerinin yargı çevresindeki mahkemeler arasında yetki ve görev
uyuĢmazlıklarını hangi mahkeme çözer?…………………………………………………………………………..82
III. ĠSTĠNAF MUHAKEMESĠNĠN SÜJELERĠ……………………………………………………………………………..82
156.Ġstinaf muhakemesine katılan süjeler kimlerdir? ………………………………………………………………82
157.Ġstinaf yargılamasını kim yapar?……………………………………………………………………………………..83
A. HAKĠM…………………………………………………………………………………………………………………………..83
158.BAM‟da görev alan hâkimin çekinme ve ret nedenleri nelerdir?……………………………………….83
159.Hâkimin reddi sebepleri nelerdir?……………………………………………………………………………………85
160.Ġstinafta hâkimin reddi muhakemesi nasıl yapılır? ……………………………………………………………85
161.Ġstinafta hâkimin çekinmesi ve çekinmenin incelenmesi nasıldır?……………………………………..87
B.ZABIT KATĠBĠ………………………………………………………………………………………………………………..88
C.ĠDDĠA MAKAMI: SAVCI ……………………………………………………………………………………………….88
163.Yeni CMK‟ya göre Cumhuriyet savcısının yeni konumu nasıldır? ……………………………………88
164.Cumhuriyet savcısı taraf mıdır? ………………………………………………………………………………………90
165.Savcının özerk olması ne demektir? ………………………………………………………………………………..90
166.Ġstinaf yargılamasında Cumhuriyet savcısının bulunması zorunlu mudur? Görev ve yetkileri
nelerdir? …………………………………………………………………………………………………………………………90
D-SAVUNMA …………………………………………………………………………………………………………………….91
a-Sanık ……………………………………………………………………………………………………………………..91
167.Suç Ģüphesi altında olup da sanık niteliği tartıĢmalı olanlar kimlerdir? ………………………………91
168.Ġstinaf muhakemesinde sanığın hak ve yükümlülükleri nelerdir? ………………………………………92
b. Müdafi ………………………………………………………………………………………………………………….94
169.Ġstinaf aĢamasında müdafi görev alabilir mi?……………………………………………………………………95
170.Ġstinafta mecburi müdafi sistemi geçerli midir?………………………………………………………………..95
171.Ġstinaf muhakemesinde müdafi doğrudan soru sorarak yargılamaya aktif olarak
katılabilir mi?………………………………………………………………………………………………………………….96
172.Müdafi kanun yoluna baĢvurabilir mi?…………………………………………………………………………….96
V
173.Yerel mahkemede görev yapan müdafi istinafta görevine devam eder mi? ………………………. 97
E. MALEN SORUMLU ……………………………………………………………………………………………………… 97
174.Malen sorumlu istinaf yargılamasında yer alabilir mi?…………………………………………………….. 97
F.MAĞDUR, ġĠKAYETÇĠ…………………………………………………………………………………………………. 97
175.Yeni CMK‟ya göre mağdurun yeni konumu nasıldır? …………………………………………………….. 97
176.Ġstinafta mağdur ile Ģikayetçinin hakları nelerdir? …………………………………………………………… 98
177. Mağdura ve Ģikayetçiye tebligat, mağdurun ve Ģikayetçinin dinlenme usulü ……………………. 99
G-KATILAN………………………………………………………………………………………………………………………. 99
178.Katılan kimdir? …………………………………………………………………………………………………………….. 99
179.Katılma nasıl olur?………………………………………………………………………………………………………… 99
180.Katılanın hakları nelerdir?……………………………………………………………………………………………. 100
181.Ġstinaf aĢamasında davaya katılma olabilir mi?……………………………………………………………… 100
IV.BAġVURU SÜRESĠ…………………………………………………………………………………………………………….. 101
182.Ġstinaf kanun yoluna baĢvuru süresi nedir?……………………………………………………………………. 101
183.BaĢvuru süresinin hukuki niteliği nedir?……………………………………………………………………….. 102
184.Ġstinafta eski hâle getirme usulü nasıldır? ……………………………………………………………………… 103
V.BAġVURU ġEKLĠ………………………………………………………………………………………………………………… 104
185.Ġstinaf baĢvurusunda Ģekil Ģartı var mıdır?…………………………………………………………………….. 104
186.Ġstinaf baĢvurusunda gerekçe gösterilmesi zorunlu mudur?……………………………………………. 105
187.Ġstinafa baĢvurudan vazgeçilmesi ve etkisi nedir? …………………………………………………………. 106
VI.ĠSTĠNAFTA ĠSPAT……………………………………………………………………………………………………… 106
188.Ġstinafta ispatın esasları nelerdir?………………………………………………………………………………….. 106
189.Ġspat araçları nelerdir? …………………………………………………………………………………………………. 108
191.Ġstinaf mahkemesi keĢif yapabilir mi?…………………………………………………………………………… 118
192.Ġstinaf aĢamasında ölü muayenesi ve otopsi mümkün müdür? ……………………………………….. 119
193.Diğer delil toplama yöntemleri (koruma tedbirleri) nelerdir? …………………………………………. 119
194.Ġstinaf aĢamasında deliller nasıl değerlendirir?………………………………………………………………. 119
195.Ġstinaf aĢamasında bilirkiĢi görevlendirilebilir mi? ………………………………………………………… 120
196. Delil yasakları istinaf muhakemesinde geçerli midir? …………………………………………………… 121
197.Delil yasağı sayılan hâller nelerdir? ……………………………………………………………………………… 122
198.Delil yasaklarının görevi nedir?……………………………………………………………………………………. 122
199.Yeni CMK‟da öngörülen yeni delil yasakları nelerdir?………………………………………………….. 123
200.Aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmemesi nedir? (m. 147 CMK)……………………… 123
201.Yasak sorgu metodları (m. 148 CMK) nelerdir?……………………………………………………………. 124
202.Değerlendirme yasakları (m. 38/6 AY; m. 217/2 CMK) nelerdir?………………………………….. 126
203.AY m. 38/6‟nın mutlak anlaĢılmasının sonuçları nelerdir?…………………………………………….. 130
204. Özel kiĢiler ve özel güvenlik görevlileri tarafından elde edilen hukuka aykırı deliller
muhakemede kullanılabilir mi? …………………………………………………………………………………….. 132
VII.ĠSTĠNAF BAġVURUSU ÜZERĠNE ĠLK DERECE MAHKEMESĠNCE YAPILACAK
ĠġLEMLER ………………………………………………………………………………………………………………………………. 132
205.Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusunu hangi hâllerde reddedebilir? …………………………. 132
206.Ġstinaf talebinin ret kararına karĢı baĢvuru yolu var mıdır? …………………………………………….. 133
207.Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusunu uygun bulursa hangi iĢlemleri yapmalıdır?…….. 133
208. Ġstinaf baĢvurusunun hükme etkisi nedir?…………………………………………………………………….. 134
VIII.BÖLGE ADLĠYE MAHKEMESĠ CUMHURĠYET BAġSAVCILIĞINCA YAPILACAK
ĠġLEMLER ………………………………………………………………………………………………………………………………. 135
209. Dosya BAM‟a geldiğinde dosyadaki tebligat eksikliklerinin giderilmesi nasıl sağlanır?…. 135
210. BAM Cumhuriyet baĢsavcılığı tutukluyu tahliye edebilir mi ?………………………………………. 135
211.BAM Cumhuriyet baĢsavcılığı infaza yetkili midir? ……………………………………………………… 135
IX.ĠSTĠNAF MAHKEMESĠNCE YAPILACAK ĠġLEMLER…………………………………………………….. 136
A.ÖN iNCELEME ……………………………………………………………………………………………………………. 136
212.Ön incelemede hangi kararlar verilir?…………………………………………………………………………… 136
213.Ön inceleme usulü nasıldır?…………………………………………………………………………………………. 136
214.Savcı, müdafi ve vekil ön incelemeye katılır mı? ………………………………………………………….. 137
215.Hangi hâlde yetkisizlik kararı verilir? …………………………………………………………………………… 137
216.Ġstinaf baĢvurusunun reddine hangi hâllerde karar verilir?……………………………………………… 137
VI HUKUK MAHKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
217.Yetkisizlik kararlarına karĢı kanun yolu açık mıdır? ……………………………………………………….138
218.Ön incelemede tahliye kararı verilebilir mi? …………………………………………………………………..139
B.ĠNCELEME……………………………………………………………………………………………………………………139
219.Ġnceleme usulü nasıldır ve sonucunda hangi kararlar verilir?…………………………………………..139
220.Ġnceleme iĢlemine savcı, müdafi ve vekil katılır mı?……………………………………………………….140
221.Ġnceleme, istinaf baĢvurusunda gösterilen nedenlerle sınırlı mıdır?………………………………….140
222. BaĢvurunun „esastan reddi‟ kararı hangi hâllerde verilir?……………………………………………….140
223.BaĢvurunun esastan reddi kararının hüküm ve sonuçları nelerdir? …………………………………..142
224.Bozma sebebi olan mutlak hukuka aykırılık hâlleri hangileridir? …………………………………….142
225.Bozma üzerine dosya nereye gönderilir?………………………………………………………………………..144
226.Bozma kararı hangi usulle verilir? …………………………………………………………………………………144
227.Bozma kararlarına karĢı kanun yolu açık mıdır? …………………………………………………………….145
228.Ġlk derece mahkemesinin hükmünde „düzeltme‟ yapılması mümkün müdür?…………………..145
C.KOVUġTURMA…………………………………………………………………………………………………………….145
229.Davanın yeniden görülmesi ve duruĢma açılması kararı hangi hâllerde verilir?………………..145
230.Davanın yeniden görülmesi ve duruĢma açılması kararının verilmesi usulü nasıldır? ……….146
231.DuruĢma hazırlığı nasıl yapılır? …………………………………………………………………………………….147
232.Ġstinaf yargılamasında uzlaĢma hükümleri uygulanabilir mi? ………………………………………….147
233.Ġstinaf duruĢması nedir?………………………………………………………………………………………………..148
234.Ġstinaf duruĢmasında hangi kurallar uygulanır? ………………………………………………………………148
235.Ġstinaf duruĢmasında kimler bulunmak zorundadır? ……………………………………………………….148
236.Ġstinaf duruĢması hangi hâllerde kapalı yapılır?………………………………………………………………149
237.Ġstinaf duruĢmasına basın girebilir mi?…………………………………………………………………………..149
238.Ġstinaf duruĢmasına nasıl baĢlanır? ………………………………………………………………………………..150
239.Ġstinaf duruĢmasına ara verilebilir mi?……………………………………………………………………………150
240.Makul sürede duruĢma yapmak ne demektir?…………………………………………………………………150
241.Çağrı kâğıdının tebliği ile duruĢma günü arasında neden bir haftalık süre bırakılır?………….151
242.Ġstinaf duruĢmasında baĢkanın yetkileri nelerdir?……………………………………………………………151
243.Ġstinaf mahkemesi zorla getirme ve yakalama emri çıkarabilir mi? ………………………………….151
244.Ġstinaf mahkemesinde çapraz sorgu yapılabilir mi?…………………………………………………………152
245.Sanığın tebligata rağmen mazeretsiz olarak istinaf duruĢmasına gelmemesi sebebiyle
sorgusunun yapılamamıĢ olması, delillerin ortaya konulmasına engel olur mu? ………………..153
246.Ortaya konulması istenilen bir delil hangi hâllerde reddolunur? ………………………………………153
247.Ġstinaf duruĢmasında sadece okumakla yetinilebilecek kayıtlar nelerdir? …………………………153
248.Ġstinaf duruĢmasında duruĢma tutanağı nasıl tutulur? ……………………………………………………..154
249.DuruĢma tutanağının ispat gücü nedir? ………………………………………………………………………….155
250.Ġstinaf mahkemesi kararlarını nasıl verir? ………………………………………………………………………155
D.ĠSTĠNAF MAHKEMESĠNDE DURUġMA SONUNDA VERĠLECEK KARARLAR ……..155
251.Ġstinaf mahkemesinin duruĢma sonunda vereceği son kararlar (hüküm) nelerdir? …………….155
252.Hükmün Gerekçesinde gösterilmesi gerekli hususlar nelerdir?………………………………………..159
253.Ġstinaf mahkemesinin duruĢma sonunda vereceği kararlara karĢı direnme (ısrar) mümkün
müdür? …………………………………………………………………………………………………………………………161
254.Ġstinaf mahkemesinin duruĢma sonunda vereceği kararlardan hangileri kesin niteliktedir ?.162
X.BOZMA ÜZERĠNE ĠLK DERECE MAHKEMESĠNCE YAPILACAK ĠġLEMLER………………..163
255. Bozma kararı üzerine dosya kendisine gönderilen ilk derece mahkemesi ilk olarak hangi
iĢlemleri yapmalıdır?……………………………………………………………………………………………………..163
256. Bozmadan sonra ilk derece mahkemesinde yapılacak duruĢmada
hangi usul uygulanmalıdır ?……………………………………………………………………………………………165
257.Bozmadan sonra yerel mahkemedeki duruĢmada sanığın sorgusu yapılarak bozma kararına
karĢı diyecekleri sorulmalı mıdır?…………………………………………………………………………………..165
258.Bozmadan sonra davaya katılma mümkün müdür?…………………………………………………………166
259.Müdafiin görevi bozmadan sonraki yargılamada da devam etmeli midir?………………………..167
260.Ġlk yargılamadaki tüm iĢlemler yenilenmeli midir ?………………………………………………………..168
XI.FARKLI YER ĠSTĠNAF CEZA DAĠRELERĠNĠN KARARLARI ARASINDA ÇIKABĠLECEK
ĠÇTĠHAT AYRILIĞININ GĠDERĠLMESĠ ………………………………………………………………………………….170
261.Ġçtihat farklılığını gidermeyi sağlayan yasal yollar nelerdir?……………………………………………170
262.Ġçtihat farklılığını azaltabilecek idari uygulamalar yapılabilir mi? ……………………………………171
VII
XII.DENETĠM MUHAKEMESĠ ……………………………………………………………………………………………….. 172
A.ĠTĠRAZ…………………………………………………………………………………………………………………………. 172
263.Ġtiraz kanun yolunun niteliği ve koĢulları nedir?……………………………………………………………. 172
264.Ġstinaf mahkemesi ara kararlarına karĢı itiraz yolu açık mıdır?……………………………………….. 172
265.Ġstinafta itirazı inceleme usulü nedir?……………………………………………………………………………. 173
266.Ġstinaf mahkemesinde itiraz yoluyla incelenecek kararlar nelerdir? ………………………………… 173
B.TEMYĠZ……………………………………………………………………………………………………………………….. 174
267.Temyiz nedir? …………………………………………………………………………………………………………….. 174
268.Temyiz süresi ne kadardır? ………………………………………………………………………………………….. 174
269.Temyiz baĢvurusunun Ģekli nasıldır? ……………………………………………………………………………. 174
270.Temyiz baĢvurusunda gerekçe zorunlu mudur?…………………………………………………………….. 175
271.CMK‟da re‟sen (otomatik) temyiz var mıdır?……………………………………………………………….. 176
272.Temyize kimler baĢvurabilir? ………………………………………………………………………………………. 176
273.Temyiz BaĢvurusunun sonuçları nelerdir? ……………………………………………………………………. 177
274.Temyize tabi kararlar hangileridir? ………………………………………………………………………………. 177
275.Temyiz nedenleri nelerdir? ………………………………………………………………………………………….. 178
276.Hukuka aykırılık nedir?……………………………………………………………………………………………….. 178
277.Hükümden önce verilen ve hükme etki eden kararların temyizi mümkün müdür?…………… 180
278.Temyiz baĢvurusunun kabule değer sayılamaması nedeniyle kararı veren mahkemece reddi
hangi hâllerde mümkündür? …………………………………………………………………………………………. 180
279.Temyiz baĢvurusunun reddi kararına karĢı tarafların hakları nelerdir? ……………………………. 181
280.Temyiz baĢvurusunun kararı veren mahkemece kabule değer görülmesi üzerine temyiz
dilekçesinin karĢı tarafa tebliği ve cevap hakkı usulü nasıldır?………………………………………… 181
281.Bölge adliye mahkemesi ceza dairesi usulüne uygun olarak temyiz edilen dosyayı nereye
gönderir?……………………………………………………………………………………………………………………… 181
282.Yargıtay Cumhuriyet baĢsavcılığının temyizle ilgili görevleri nelerdir?………………………….. 181
283.Temyiz incelemesinde denetlenemeyecek konular nelerdir? ………………………………………….. 182
284.Bölge adliye mahkemelerinin aynı dosyada birden çok suç ve dava ile ilgili vereceği
kararlarda temyize tabi olan ve olmayan dava ayrımı nasıl yapılır? …………………………………. 182
285.Temyiz incelemesi temyiz baĢvurusunda gösterilen nedenlerle sınırlı mıdır?………………….. 182
286.Temyiz isteminin reddi kararları hangi hâllerde verilir ve sonuçları nelerdir? …………………. 183
287.Yargıtay Temyiz incelemesi sonucunda hangi kararları verebilir?………………………………….. 183
288.Temyiz isteminin esastan reddi kararları hangi hâllerde verilir ve sonuçları nelerdir? ……… 184
289.Temyiz edilen hükmün bozulması kararı hangi hâllerde verilir ve sonuçları nelerdir?……… 184
290.Yargıtay‟ın düzeltme kararlarının sonuçları nelerdir? ……………………………………………………. 184
291.Yargıtay düĢme kararlarını hangi hâllerde verir sonuçları nelerdir?………………………………… 185
292.Yargıtay‟ın temyiz incelemesinin sona ermesi sonucunda dosya nereye gönderilir?………… 185
293.Yargıtay duruĢmalı temyiz incelemesini hangi hâllerde yapar?………………………………………. 186
294.Yargıtay‟ın bozma kararı üzerine dosya kendisine gönderilen mahkemenin yapacağı iĢlemler
nelerdir?………………………………………………………………………………………………………………………. 187
C.KANUN YARARINA BOZMA…………………………………………………………………………………….. 188
295.Hangi hâllerde kanun yararına bozma yoluna baĢvurulabilir? ………………………………………… 188
296.Ġstinaf yoluna baĢvurulmadan kesinleĢen karara karĢı kanun yararına bozma olanağı var
mıdır?………………………………………………………………………………………………………………………….. 188
297.Yargıtay‟ın bozma kararı üzerine Ġstinaf mahkemesince yapılacak iĢlemler nelerdir? ……… 189
D.YARGILAMANIN YENĠLENMESĠ……………………………………………………………………………… 189
298.Yargılamanın yenilenmesi yoluna hangi hâllerde baĢvurulabilir? …………………………………… 189
299.Ġstinaf mahkemesince verilerek kesinleĢen kararlar üzerine yargılamanın yenilenmesi yoluna
gidilebilir mi?………………………………………………………………………………………………………………. 190
300.Yargılamanın yenilenmesi baĢvurusu üzerine Ġstinaf mahkemesince yapılacak iĢlemler
nelerdir ?……………………………………………………………………………………………………………………… 191
301.Yeniden yargılama üzerine Ġstinaf mahkemesi hangi kararları verir ? …………………………….. 192
E.BĠREYSEL BAġVURU HAKKI VE YARGILAMANIN YENĠLENMESĠ…………………….. 192
302.AĠHM kararı nedeniyle yargılamanın yenilenmesi hangi hâllerde söz konusudur?………….. 192
303.Yenileme istemini kim veya kimler yapabilecektir?………………………………………………………. 194
304.Yargılamanın yenilenmesi istemi hangi hâlde kabul edilmez? ……………………………………….. 194
305.Yenileme istemi nereye yapılacaktır? …………………………………………………………………………… 195
306.Yenileme istemi hangi süre içinde yapılacaktır?……………………………………………………………. 195
VIII HUKUK MAHKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
307.Yenileme istemi üzerine otomatik olarak duruĢmaya mı geçilecektir? Bu konuda nasıl bir usul
uygulanacaktır?……………………………………………………………………………………………………………..195
308. Ġstemin kabulü, otomatik olarak mahkumun tahliyesini gerektirir mi?…………………………….196
309. Yeniden yapılan yargılama neticesinde ne gibi kararlar verilebilir? Bu kararlar denetime açık
mıdır? …………………………………………………………………………………………………………………………..196
MEVZUAT BÖLÜMÜ
EK 1…………………………………………………………………………………………………………………………………………..199
ĠNSAN HAKLARI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERIN KORUNMASINA ĠLĠġKĠN SÖZLEġME
EK 2…………………………………………………………………………………………………………………………………………..215
AVRUPA ĠNSAN HAKLARI SÖZLEġMESĠ 7. PROTOKOL
EK 3…………………………………………………………………………………………………………………………………………..219
TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANAYASASI
EK 4…………………………………………………………………………………………………………………………………………..235
CEZA MUHAKEMESĠ KANUNU
EK 5…………………………………………………………………………………………………………………………………………..253
ADLÎ YARGI ĠLK DERECE MAHKEMELERĠ ĠLE BÖLGE ADLĠYE MAHKEMELERĠNĠN
KURULUġ, GÖREV VE YETKĠLERĠ HAKKINDA KANUN
EK 6…………………………………………………………………………………………………………………………………………..271
CEZA MUHAKEMESĠ KANUNUNUN YÜRÜRLÜK VE UYGULAMA ġEKLĠ HAKKINDA
KANUN
ĠSTĠNAF KARAR ġABLONLARI BÖLÜMÜ
ġablon-1 Adli Kontrol Talebi ………………………………………………………………………………………………………281
ġablon-2 Tahliye/Adli Kontrol Talebi…………………………………………………………………………………………..282
ġablon-3 Tutuklama Talebi………………………………………………………………………………………………………….283
ġablon-4 Ġddianame…………………………………………………………………………………………………………………….284
ġablon-5 KovuĢturmaya Yer Olmadığına Dair Karar…………………………………………………………………….285
ġablon-6 Ġstinabe ………………………………………………………………………………………………………………………..286
ġablon-7 Ġtiraz…………………………………………………………………………………………………………………………….287
ġablon-8 Kanun Yararına Bozma Talebi………………………………………………………………………………………288
ġablon-9 Temyiz Talebi………………………………………………………………………………………………………………289
ġablon-10 UyuĢmazlığın Giderilmesi Talebi…………………………………………………………………………………290
ġablon-11 Karar/Bağlantılı Suçlarda Yetki …………………………………………………………………………………..291
ġablon-12 Ayırma Kararı…………………………………………………………………………………………………………….292
ġablon-13 BirleĢtirme Kararı……………………………………………………………………………………………………….293
ġablon-14 BAM DuruĢma Esastan Ret…………………………………………………………………………………………294
ġablon-15 BAM DuruĢma Tutanağı …………………………………………………………………………………………….295
ġablon-16 Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi…………………………………………………………………………….296
ġablon-17 Hükmün Kaldırılarak Yeniden Hüküm Kurulması………………………………………………………..298
ġablon-18 Ġstinabe ………………………………………………………………………………………………………………………301
ġablon-19 DuruĢma Hazırlığı ………………………………………………………………………………………………………302
ġablon-20 Görevsizlik Kararı ………………………………………………………………………………………………………304
ġablon-21 Davanın Nakli…………………………………………………………………………………………………………….305
(cmk 19/1 – 5235 s.k. Madde 37/3)……………………………………………………………………………………………….305
ġablon-22 Bam DuruĢma Davanın Reddi……………………………………………………………………………………..306
ġablon-23 Davanın Yeniden Görülmesi ……………………………………………………………………………………….307
ġablon-24 Düzeltilerek Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi …………………………………………………………308
ġablon-25 Düzeltilerek Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi …………………………………………………………309
ġablon-26 Düzeltilerek Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi …………………………………………………………311
ġablon-27 Düzeltilerek Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi …………………………………………………………313
ġablon-28 Düzeltilerek Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddine ……………………………………………………..315
ġablon-29 Eski Hale Getirme ………………………………………………………………………………………………………317
IX
ġablon-30 Eski Hale Getirme……………………………………………………………………………………………………… 318
ġablon-31 Eski Hale Getirme- ……………………………………………………………………………………………………. 319
ġablon-32 Eski Hale Getirme……………………………………………………………………………………………………… 320
ġablon-33 Tevdii Kararı …………………………………………………………………………………………………………….. 321
ġablon-34 Görev UyuĢmazlığı……………………………………………………………………………………………………. 322
ġablon-35 Ġstinaf Yolu Mümkün Bulunmadığına Dair Karar ……………………………………………………….. 323
ġablon-36 Ġstinabe- ……………………………………………………………………………………………………………………. 324
ġablon-37 Hakimin Reddi Talebinin Reddi Kararı ………………………………………………………………………. 325
ġablon-38 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 326
ġablon-39 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 327
ġablon-40 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 328
ġablon-41 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 329
ġablon-42 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 330
ġablon-43 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 331
ġablon-44 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 332
ġablon-45 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 333
ġablon-46 Bozma Kararı ……………………………………………………………………………………………………………. 334
ġablon-47 Tevdii Kararı …………………………………………………………………………………………………………….. 335
ġablon-48 Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi …………………………………………………………………………… 336
ġablon-49 Ġstinaf BaĢvurusunun Reddi ……………………………………………………………………………………….. 338
ġablon-50 Ġstinaf BaĢvurusunun Reddi ……………………………………………………………………………………….. 339
ġablon-51 Ġstinaf BaĢvurusunun Reddi ……………………………………………………………………………………….. 340
ġablon-52 Tahliye Kararı …………………………………………………………………………………………………………… 341
ġablon-53 Tahliye Talebinin Reddi Kararı ………………………………………………………………………………….. 342
ġablon-54 Temyiz Ġsteminin Reddi …………………………………………………………………………………………….. 343
ġablon-55 Temyiz Ġsteminin Reddi …………………………………………………………………………………………….. 344
ġablon-56 Temyiz Ġsteminin Reddi …………………………………………………………………………………………….. 345
ġablon-57 Tahliye Kararı …………………………………………………………………………………………………………… 346
ġablon-58 Tutuklama Kararı………………………………………………………………………………………………………. 348
ġablon-59 Ġnceleme Raporu ……………………………………………………………………………………………………….. 349
ġablon-60 Ġnceleme Raporu ……………………………………………………………………………………………………….. 351
ġablon-61 Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi Kararı…………………………………………………………………. 353
ġablon-62 Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi Kararı…………………………………………………………………. 354
ġablon-63 Ġstinaf BaĢvurusunun Esastan Reddi Kararı…………………………………………………………………. 355
ġablon-64 Yetki UyuĢmazlığı …………………………………………………………………………………………………….. 356
ġablon-65 Gönderme Kararı ………………………………………………………………………………………………………. 357
ġablon-66 Usuli Eksiklik……………………………………………………………………………………………………………. 358
ġablon-67 Gerekçeli Kararın Tebliği…………………………………………………………………………………………… 359
ġablon-68 Gerekçeli Kararın Tebliği…………………………………………………………………………………………… 360
ġablon-69 Gerekçeli Kararın Tebliği…………………………………………………………………………………………… 361
ġablon-70 Rapor Talebi……………………………………………………………………………………………………………… 362
ġablon-71 Rapor Talebi……………………………………………………………………………………………………………… 363
ġablon-72 Rapor Talebi……………………………………………………………………………………………………………… 364
ġablon-73 Rapor Talebi……………………………………………………………………………………………………………… 365
ġablon-74 Sahte Belge Kontrol Talebi………………………………………………………………………………………… 366
ġablon-75 Rapor Talebi……………………………………………………………………………………………………………… 367
ġablon-76 Ses ve Görüntü Ġncelemesi Talebi ………………………………………………………………………………. 368
ġablon-77 Silah/Bıçak Ġnceleme Talebi ………………………………………………………………………………………. 369
ġablon-78 UyuĢturucu Madde Ġnceleme Talebi……………………………………………………………………………. 371
ġablon-79 Adli Rapor Talebi………………………………………………………………………………………………………. 372
ġablon-80 Adli Rapor Talebi………………………………………………………………………………………………………. 375
ġablon-81 Dosya Ġstem Yazısı ……………………………………………………………………………………………………. 376
ġablon-82 Adli Rapor Aldırılması Talebi ……………………………………………………………………………………. 377
ġablon-83 AraĢtırma Talebi………………………………………………………………………………………………………… 379
ġablon-84 Tutanak Tanıklarının Hazır Edilmesi Yazısı………………………………………………………………… 380
ġablon-85 Ġnceleme Talebi…………………………………………………………………………………………………………. 381
ġablon-86 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………. 382
ġablon-87 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………. 383
X HUKUK MAHKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
ġablon-88 Vekil/Müdafii/UzlaĢtırmacı Görevlendirilmesi Talebi…………………………………………………..384
ġablon-89 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..385
ġablon-90 BilirkiĢiye Dosya Teslim Tutanağı……………………………………………………………………………….386
ġablon-91 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..387
ġablon-92 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..388
ġablon-93 Bilgi Ve Belge Talebi………………………………………………………………………………………………….389
ġablon-94 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..390
ġablon-95 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..391
ġablon-96 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..392
ġablon-97 Rapor Talebi……………………………………………………………………………………………………………….393
ġablon-98 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..394
ġablon-99 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………..395
ġablon-100 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………396
ġablon-101 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………397
ġablon-102 -Bilgi ve Belge Talebi-………………………………………………………………………………………………398
ġablon-103 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………399
ġablon-104 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………400
ġablon-105 UzlaĢtırmacı Görevlendirme Tutanağı………………………………………………………………………..401
ġablon-106 Bilgi ve Belge Talebi…………………………………………………………………………………………………402
1
KISALTMALAR
AY : Anayasa
AYM : Anayasa Mahkemesi
AĠHM : Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi
AĠHS : Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi
AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi
BAM : Bölge Adliye Mahkemesi
BAMK : Adli Yargı Ġlk Derece Mahkemeleri Ġle Bölge Adliye
Mahkemelerinin KuruluĢ, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun
C : Cilt
CD : Ceza Dairesi
CGK : Ceza Genel Kurulu
E. : Esas
HSYK : Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
ĠBK : Ġçtihadı BirleĢtirme Kararı
K. : Karar
M : Madde
RG : Resmî Gazete
s. : Sayfa
S. : Sayı
vd. : ve devamı
Yar. : Yargıtay
2 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
KAYNAKLAR
Centel/Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 3.Basım, Ġstanbul 2005.
Çınar, Ali Rıza, Ceza Yargılamasında Temyiz Yolu, Ankara, 2006.
Gündüz, Orçun, “Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Ġstinaf ”, Yeditepe
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005, C.II, S.2.
Gölcüklü, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi‟ne Göre Doğru Yargılama,
Ankara, 1995.
Gölcüklü/Gözübüyük, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi ve Uygulaması, 3.
Basım, Ankara, 2002.
Kunter/Yenisey, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku,
12. Basım, Ġstanbul, 2003.
Kunter/Yenisey, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku
2005 Eki, Arıkan, Mayıs, 2005.
Özbek, V. Özer, Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu‟nun Anlamı, Ankara, 2005.
Öztürk/Erdem, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, 2006.
Tezcan, DurmuĢ, Fransız Ceza Muhakemesi Hukukunda Ġstinaf Adalet Dergisi,
Ocak 2000, Yıl 91 Sayı 2.
Tezcan/Erdem/Sancakdar, Türkiye‟nin Ġnsan Hakları Sorunu, Ankara, 2002.
Turcey Valery: Ceza Yargılama hukukunda istinafın yeri: Ġstinaf Mahkemeleri
Uluslararası Toplantı, Ankara, 2003.
ġahin, Ceza Muhakemesi Kanunu Gazi ġerhi, Ankara, 2005. ġahin, Sanığın
Kolluk Tarafından Sorgulanması, Ankara, 1994. YaĢar, Osman, Ceza Muhakemesi
Kanunu, Ankara, 2005.
Yenisey, Feridun, Ceza Adalet sisteminin Etkinliği ve Ġstinaf, Adalet Dergisi,
Ocak 2000. Yıl 91 Sayı 2.
Yenisey, Feridun, Ceza Muhakemesi Hukukunda Ġstinaf ve Tekrar Kabulü
Sorunu, Doktora Tezi, Ġstanbul, 1979.
Yenisey, Feridun, Almanya Federal Cumhuriyeti Ceza Muhakemesi Kanunu.
Strafprozebordnung (StPO), Ġstanbul, 2005.
3
ÖNSÖZ
Büyük medeniyetler, derin tarihi Ģuura sahip, kurucu aslî perspektifi olan,
yeryüzünün iyilik ve adaletinin sağlanması mefkûresine namzet büyük ve güçlü
devletlerle kurulur. Gönül coğrafyasında, adalet ulu çınarının gölgesinde, yeniden
büyük bir medeniyeti inĢa etmek için, atiye uzanan yolda bugünü anlamak ve istikbali
inĢa etmek; büyük devlet olarak tarih sahnesinde etken olmakla, yapısal, köklü,
kurumsal değiĢim ve dönüĢümleri gerçekleĢtirmekle mümkündür. Adalet güçle
kaimdir ve devlet adaletle daimdir. Bu anlamda, hukukun üstünlüğüne ve insan
haklarına dayanan, adil, demokratik bir devleti en etkin Ģekilde gerçekleĢtirecek
reformları ivedilikle hayata geçirme tarihi Ģuur ve kararlılığındayız. Tarihin yeniden
yazıldığı zor bir döneme tanıklık ederken medeniyet iddiasında olan güçlü bir milletin
varisleri olarak bu zor dönemde aynı zamanda en güçlü yapısal ve kurumsal
reformları hayata geçiriyoruz. Ülke, millet ve devlet olarak bir yandan terör
örgütleriyle en etkili Ģekilde mücadele ederken; diğer yandan ülkede kalıcı huzur,
barıĢ ve istikrarı sağlamak, vatandaĢlarımıza her alanda en etkin Ģekilde kamu hizmeti
sunmak üzere güçlü ve büyük bir devlet olarak ülkemizde kurumsal, kalıcı ve yapısal
dönüĢümleri gerçekleĢtiriyoruz. Bu bağlamda istinaf mercii olarak kurulan Bölge
Adliye Mahkemelerinin faaliyete baĢlaması, yargı alanında adalet hizmetlerinin en
etkin ve verimli Ģekilde sunulması için atılan tarihi bir adımdır.
Hukukun üstünlüğüne dayalı bir devlette en önemli hususlardan birisi, adil
yargılanma hakkının sağlanmasıdır. Adil yargılanma hakkı, ülkede yaĢayan herkese
adil, eriĢilebilir, etkin ve güvenilir adalet hizmetlerinin sağlanmasını güvence altına
alır. Bağımsız ve tarafsız bir mahkeme önünde, makul sürede yargılanma, mahkeme
kararlarının gerekçeli olması, mahkeme kararlarının hukuki denetim
mekanizmalarının en etkin Ģekilde kurulması ve yürütülmesi adil yargılanma
hakkının güvencelerinden olarak bu hakkın kapsamı içindedir. Adalete eriĢim,
yargısal hizmet alan kiĢilerin kolay, ucuz, hızlı ve etkin Ģekilde yargısal merciilere
baĢvurabilmesini, bu kurumlarda hakkını arayabilmesini, savunabilmesini ve adalet
hizmetlerinden yararlanmasını kapsamalıdır.
Hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına dayanan modern devletlerde, hakkı
muhtel olanların baĢvuracağı yargısal merciiler belirlidir. KiĢilerin bu kurum ve
merciilere eriĢimi kolay olmalıdır. Yine bu devlette yargısal mercilerin, önündeki
davayla ilgili uyacağı usul ve esaslar, uygulayacağı kurallar belirlidir. Bu kuralların
açık, seçik, belirli, tutarlı, öngörülebilir, çağın gereklerine ve ihtiyaçlara cevap
verecek mahiyette ve uygulanabilir nitelikte olması hukukun üstünlüğüne dayanan
devletin gereklerindendir. Yargılama hukuku, iĢte adalete eriĢim hakkının gereği
olarak, bir yandan kiĢilerin yargı mercileri önünde haklarını nasıl arayacağını, buna
iliĢkin usul ve esasları düzenlemekte, bir yandan da yargı mercilerine ilk baĢvurudan
adaletin tesisine iliĢkin son iĢleme kadar olan bütün sürece iliĢkin kuralları, usul ve
esasları düzenlemektedir.
Ġstinafın kabulünden önce, yargılama hukukumuzda, mahkeme kararlarının
hukuki denetimi açısından iki dereceli bir yapı bulunmaktaydı. Ġlk derece
mahkemelerinin nihai kararlarına karĢı temyiz mercii olarak Yargıtay hukuki denetim
fonksiyonunu yerine getirmekteydi. Öte yandan Osmanlı Devleti‟nde daha önceden
uygulanmıĢ olan, hâlihazırda birçok Avrupa ülkesinde uygulanan istinaf mahkemeleri
hukukumuzda yer almamaktaydı. Bölge adliye mahkemelerinin kurulması ve
4 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
faaliyete geçirilmesiyle, hukukun üstünlüğünün ve adil yargılanma hakkının bir
gereği olarak yargı sistemimizdeki ilk derece mahkemelerinin kararlarına karĢı istinaf
yoluna baĢvurulması ilke ve esas olarak kabul edilmiĢ oldu.
26.09.2004 tarihli ve 5235 sayılı Adlî Yargı Ġlk Derece Mahkemeleri ile Bölge
Adliye Mahkemelerinin KuruluĢ, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun‟un yürürlüğe
girmesiyle „bölge adliye mahkemeleri‟ istinaf kanun yolu mercii olarak
hukukumuzda kabul edilmiĢtir. Ayrıca 04.12.2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza
Muhakemesi Kanunu‟nda ceza yargılamaları için; 12.01.2011 tarihli ve 6100 sayılı
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‟nda hukuk yargılamaları için, ilk derece
mahkemelerinden verilen hükümlere karĢı Bölge Adliye Mahkemeleri nezdinde
istinaf yoluna baĢvurulabileceği kurala bağlanmıĢ, istinafa iliĢkin kurallar, usul ve
esaslar düzenlenmiĢtir.
Elinizdeki “Ceza Muhakemesinde Ġstinaf El Kitabı” Bakanlığımız Avrupa
Birliği Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve Avrupa Birliği Komisyonu
tarafından kabul edilen „Türkiye Cumhuriyeti‟nde Ġstinaf Mahkemelerinin
KuruluĢunun Desteklenmesi Projesi‟ kapsamında 2007 yılında hazırlanan ve ilk
baskısı yapılan kitabın mevzuat değiĢiklikleri doğrultusunda güncellenmiĢ halidir.
Ġstinaf uygulamasında görev alanlara faydalı olması amacıyla hazırlanan bu kitabın
güncellenmesi çalıĢmalarında görev alan, emeği geçen akademisyen, hâkim,
Cumhuriyet savcısı ve tüm uzmanlara, özellikle Eğitim Dairesi BaĢkanlığı
çalıĢanlarına teĢekkür ediyor, eserin bölge adliye mahkemelerinde görev yapacak
uygulayıcılara faydalı olmasını diliyorum.
Bekir BOZDAĞ
Adalet Bakanı
5
SUNUġ
Avrupa Birliği kurumlarının önemli vizyonlarından birisi açıklık, Ģeffaflık,
hesap verebilirlik, doğruluk, etkili yönetiĢim ilkelerini sağlayan, insan haklarına ve
hukukun üstünlüğüne dayanan, etkin kamu idaresinin Avrupa Birliği üyesi ülkelerde
sağlanmasıdır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde, yargı kurumlarının, adil yargılanma ve
adalete eriĢim haklarını en etkin Ģekilde hayata geçirecek kapasiteye ve imkânlara
sahip olması gerekmektedir. Hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına dayanan bir
devlette uygulanan yargılama hukukunda, yargı sisteminin üç dereceli olması, ilk
derece mahkemelerinin kararlarına karĢı istinaf ve temyiz hukuki denetim
mekanizmalarının ayrı ayrı sağlanması o ülkede adalete eriĢim hakkının oluĢturulması
bakımından Avrupa Birliği kurumlarının vizyonunu da sağlayan önemli bir
gerekliliktir.
Ġnsan haklarına dayanan hukuk devletinde, hukukun üstünlüğü ilkesini hâkim
kılmak için gereken her türlü yapısal ve kurumsal hukuki reformların hayata
geçirilmesi önem arz etmektedir. Hukukun üstünlüğünü sağlamanın önemli
unsurlarından birisi, adil yargılanma ve adalete eriĢim hakkının tüm güvenceleriyle
yaĢama geçirilmesidir. Adil yargılanma hakkı, bağımsız ve tarafsız yargı merciileri
önünde hakkını aramak, davacı veya davalı olabilmek, yargılama sırasında usuli
güvencelere sahip olmak, yargılamanın makul sürede yapılması, mahkeme
kararlarına karĢı etkin hukuki denetim mekanizmalarının sağlanması gibi temel
güvenceleri bünyesinde barındırmaktadır.
Hukukumuzda istinaf kanun yolunun kabulünden önce ilk derece
mahkemelerinin kararlarına karĢı sadece Yargıtay nezdinde temyiz yoluna
baĢvurulabiliyordu. Yargıtay, temyiz mercii olarak hukuki denetim yapmaktaydı ve
bu kapsamda hukukumuzda istinaf kanun yolu bulunmaması nedeniyle „meseleyi
maddiyenin takdirinde hata yapılmış olması‟ hallerinde istinaf fonksiyonundaki gibi
ilk derece mahkemelerinin olaya iliĢkin kabulüyle ilgili de inceleme ve değerlendirme
yapmaktaydı. Ayrıca Yargıtay, temyiz kanun yolu mercii olmasının yanında, modern
ülkelerde olduğu gibi, ülkede hukukun yeknesak Ģekilde uygulanmasını temin etmek,
bu amaçla dinamik tahlil metoduyla içtihat üreterek hukukun ilerlemesine ve
geliĢmesine katkı sağlamak Ģeklindeki fonksiyonlarını istinaf kanun yolunun
bulunmaması ve temyiz incelemesindeki dosya iĢ yükünün fazla olması nedeniyle
yeterince yerine getirememekteydi. Bu amaçlarla, 26.09.2004 tarihli ve 5235 sayılı
Adlî Yargı Ġlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin KuruluĢ,
Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun‟un yürürlüğe girmesiyle „Bölge Adliye
Mahkemeleri‟ istinaf kanun yolu mercii olarak hukukumuzda kabul edilmiĢ oldu.
Bölge Adliye Mahkemelerinin hukukumuzda kabulünden sonra faaliyete
geçirilmesi sürecinde, Bakanlığımız Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü tarafından
„Türkiye Cumhuriyeti‟nde Ġstinaf Mahkemelerinin KuruluĢunun Desteklenmesi
Projesi‟ hazırlanmıĢtır. Avrupa Birliği Komisyonu tarafından maddi olarak
desteklenen ve Hollanda-Ġsveç ortaklığı ile “eĢleĢtirme” Ģeklinde gerçekleĢtirilen bu
projeyle istinaf mahkemelerinin faaliyete geçirilmesi sürecinde yargıdaki kurumsal
kapasitenin artırılması amaçlanmıĢtır.
Bu proje kapsamında istinafla ilgili sempozyumlar yapılmıĢ, hâkim ve
Cumhuriyet savcılarının istinafla ilgili bilgi ve farkındalıklarını artırmaya yönelik
eğitimler gerçekleĢtirilmiĢ, bu eğitim faaliyetlerinde kullanılmak ve daha sonra
6 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
teĢkilata dağıtılmak üzere hukuk hâkimleri, ceza hâkimleri ve Cumhuriyet savcıları
ile yardımcı yargı personeline yönelik olmak üzere üç ayrı el kitabı hazırlanmıĢ, bu
kitaplar istinaf usulünü hukuk, ceza ve yardımcı yargı personeli açısından ayrı ayrı ele
almıĢtır.
Elinizdeki “Ceza Muhakemesinde Ġstinaf El Kitabı” adlı çalıĢma, ceza
muhakemesinde istinafa iliĢkin kurallar, usul ve esaslara iliĢkin mevzuat değiĢiklikleri
doğrultusunda güncellenerek yeniden hazırlanmıĢtır. Kitap, uygulamacılara faydalı
olmasını sağlamak amacıyla el kitabı formunda hazırlanmıĢ olup kitap içeriğinin bu
amaçla pratik bir Ģekilde sunulmasına önem verilmiĢtir. Kitap içeriğinden
uygulamada kolaylıkla yararlanılmasını sağlamak amacıyla teorik açıklamalarla ilgili
karar ve yazı örnekleri de kitaba eklenmiĢtir. Ayrıca evrensel hukuku değerlendirmek
amacıyla mukayeseli hukukta yer alan düzenlemeler de kitapta ele alınmıĢtır. Bu
vesileyle kitabın hazırlanması ve güncellenmesi çalıĢmalarında görev alan
akademisyen, hâkim, Cumhuriyet savcısı ve tüm uzmanlara, özellikle Eğitim Dairesi
BaĢkanlığımız çalıĢanlarına teĢekkür eder, kitabın bölge adliye mahkemelerinde
görev yapan hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile yargı camiamıza yararlı olmasını
dilerim.
Kenan ĠPEK
MüsteĢar
7
BÖLÜM 1
8 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
9
I. GĠRĠġ
Türk hukuk tarihinde bir süre uygulanıp, uygulamadan doğan kimi sorunlar
nedeniyle kaldırılmıĢ bulunan istinaf mahkemelerinin yeniden kuruluĢu 26.9.2004
tarihli ve 5235 sayılı Kanunla öngörülmüĢtür. Böylece, iki dereceden ibaret yargı
sistemimiz, bölge adliye mahkemelerinin de yerini almasıyla üç dereceli hâle
gelmektedir.
Bölge adliye mahkemelerinin çalıĢmaya baĢlaması ile, ilk derece
mahkemelerince verilen kararlar, hem hukukilik denetimine tabi tutulacak, hem de
olay yargılaması yönünden denetlenerek, gerektiğinde yeniden yargılama
yapılacaktır. Böylece, yargı hataları en aza indirilmek suretiyle maddi hakikate
ulaĢılmıĢ olunacaktır. Bu Ģekilde ülke düzeyinde hukuk birliğini sağlama iĢlevini
üstlenmiĢ olan Yargıtay da bir içtihat mahkemesi hâline gelerek, hukuka aykırılık
denetimini yapacaktır.
Bölge adliye mahkemelerinin kurulması öncesinde hâkimlerin ve C.
savcılarının bilgilendirilmesi ve kaynak kitap yazılması konusunda Hollanda Yargı
Konseyi ve Ġsveç Mahkemeler Ġdaresi ile Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı
arasında iĢbirliği yapılmıĢ ve müĢterek çalıĢma sonucunda bu kitap ortaya çıkmıĢtır.
Kitabın amacı, bölge adliye mahkemelerinde görev yapacak hâkimlerin ve C.
savcılarının mahkemenin örgütleniĢi ve yargılama usulü hakkında bilgilendirilmesi
için kaynak el kitabı olmasıdır. Bu nedenle içeriğinin ve kapsamının bu amaca uygun
olmasına özen gösterilmiĢtir.
Kitap, uygulamacılardan ve akademisyenlerden oluĢan bir yazarlar komisyonu
tarafından hazırlanmıĢtır.
Kitabın yazımında konular yazarlar arasında paylaĢılmıĢ ve yapılan
toplantılarda, Ġsveç ve Hollanda‟lı uzmanlarla birlikte bu çalıĢmalar gözden geçirilip
tartıĢılarak, üzerinde uzlaĢılan metin ortaya çıkmıĢtır. Kitabın hazırlanmasında,
“hâkimlerimize ve savcılarımıza yararlı bir eser hazırlayabilmek” düĢüncesi egemen
olmuĢtur. Bu maksatla, yoğun ve titiz bir Ģekilde çalıĢılmıĢ; baĢta Yargıtay BaĢkanlığı
ve Yargıtay Cumhuriyet baĢsavcılığı olmak üzere Adalet Akademisi, Türkiye Barolar
Birliği ve Ankara Adliyesi ziyaret edilerek, ilgililerden kitapta yer alması gereken
konulara iliĢkin görüĢler toplanmıĢ; Adalet Bakanlığında yapılan toplantılarda
hararetli tartıĢmalar yaĢanmıĢ ve son derece verimli görüĢ alıĢ veriĢinde
bulunulmuĢtur. Hollanda‟dan ve Ġsveç‟ten gelerek toplantılarımıza katılan istinaf
hâkimlerin ve savcıların ülkelerindeki uygulama konusunda verdiği bilgiler son
derece yararlı olmuĢ ve kitabın hazırlanmasında dikkate alınmıĢtır.
Ġçeriğin ve planın belirlenmesinde, uygulamacılardan alınan görüĢler
doğrultusunda Kanun‟un uygulanması hâlinde karĢılaĢılacak sorunlardan hareketle,
temel konu baĢlıkları altında soru-cevap metodu benimsenmiĢ ve okuyucuya kolaylık
sağlaması için sorular numaralandırılmıĢtır.
Eser üç bölümden ibarettir. Birinci bölümde istinafa iliĢkin “genel esaslar” ele
alınmıĢtır. Bu çerçevede önce istinaf kavramı, istinafın gerekli olup olmadığı
tarihçesi, mukayeseli hukuktaki durumu, diğer kanun yolları ile iliĢkisi, istinafa hâkim
olan ilkeler ve nihayet Bölge Adliye Mahkemelerinin (Ġstinaf Mahkemelerinin)
teĢkilatı konuları değerlendirilmiĢtir. Bu bölümde uygulamacılara farklı hukuk
sistemleri konusunda bilgi verilerek, konuyla ilgili geniĢ bir perspektif sağlanmak
10 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
istenilmiĢtir. Bu amaçla, Fransa, Ġtalya, Almanya, Hollanda ve Ġsveç hukuk
sistemlerinde istinaf mahkemeleri ve usulü genel olarak değerlendirilmiĢtir.
Ġkinci bölümde ise “istinaf usulü” ana baĢlığı altında görev (madde bakımından
yetki), yer bakımından yetki, istinaf muhakemesine katılan kiĢiler, baĢvuru süresi ve
Ģekli, istinafta ispat, istinaf baĢvurusu üzerine ilk derece mahkemesince yapılacak
iĢlemler, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet baĢsavcılığınca yapılacak iĢlemler,
istinaf mahkemesince yapılacak iĢlemler, ön inceleme, inceleme, kovuĢturma, istinaf
mahkemesinde duruĢma sonunda verilecek kararlar, bozma üzerine ilk derece
mahkemesince yapılacak iĢlemler, farklı yer istinaf ceza dairelerinin kararları
arasında çıkabilecek içtihat ayrılığının giderilmesi, itiraz, temyiz, kanun yararına
bozma ve nihayet yargılamanın yenilenmesi konuları özlü bir Ģekilde incelenmiĢtir.
Kitabın üçüncü bölümünde konuyla ilgili mevzuata yer verilmiĢtir.
ġunu belirtmek gerekir ki; bölge adliye mahkemeleri çalıĢmaya baĢlamadan
önce hazırlanan ve temelinde el kitabı mahiyetinde bulunan kitabın tüm soruları
cevaplandırması beklenmemelidir. Buna rağmen yine de uygulamada karĢılaĢılması
muhtemel görülen pek çok konunun değerlendirilmesi yapılmıĢtır. Elbette ki
uygulama baĢladığında çok farklı konular ve görüĢler de gündeme gelecek, bu
tartıĢmalar gerek Yüksek Mahkeme ve istinaf mahkemeleri kararlarında ve gerekse
akademik ortamlarda yapılacaktır.
Bir hususu önemle hatırlatmakta yarar vardır. Bu kitap, uygulamacılar için bir
yardımcı kaynak olması maksadıyla hazırlanmıĢtır. Kitap, hazırlanıĢı itibarıyla resmî
bir çalıĢmanın ürünü olmakla birlikte, kitapta yer alan hukuki değerlendirmeler
tümüyle yazarlarının görüĢ ve önerilerini yansıtmaktadır. Bu bakımdan, içeriğinde yer
alan görüĢler dolayısıyla hiçbir yargı merciine veya hâkimlere, ilgili Kanun‟un
uygulanması konusunda bir direktif veya görüĢ telkin etme anlam ve amacı taĢıdığı
düĢünülmemelidir. Yargı organlarında görev yapan hâkim ve C. savcıları, anayasal
yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkeleri uyarınca, kanun hükümlerini vicdani
kanaatlerine ve hukuka uygun olarak yorumlamakta ve uygulamakta özgürdürler.
II. KAVRAM
1. Ġstinaf nedir?
Ġlk derece mahkemelerince verilen son kararlar ile, fiilin sanık tarafından
iĢlenip iĢlenmediği sorununu oluĢturan maddi meseleyle birlikte, suçu iĢlediği kabul
edildiğinde suçun niteliğinin ne olduğu ve cezanın belirlenmesi konularını içeren
hukuki mesele hükme bağlanmaktadır. Ġstinaf yolunun benimsenmediği sistemlerde,
denetim görevini üstlenen Yargıtay kural olarak sadece hukuki meseleyi
denetlemektedir. Buna karĢın, ilk derece mahkemesi kararının gerek maddi mesele ve
gerekse hukuksal açıdan denetimini sağlayan kanun yoluna istinaf adı verilmektedir.
Ġstinaf olağan kanun yollarındandır. Diğer taraftan, ilk derece mahkemesinin nihai
kararlarının denetlenmesini sağlayan ilk ve asıl denetim yoludur.
Buradan da anlaĢılacağı üzere, temyiz kanun yolundan farklı olarak istinafta
hem yerel mahkemece yapılan maddi tespitler ve hem de uygulanan normun
yerindeliği açısından bir denetleme yapılmaktadır.
11
2. Ġstinaf kanun yoluna neden ihtiyaç vardır?
Öğretide istinafın lehinde ve aleyhinde olmak üzere bazı görüĢler ileri
sürülmüĢtür:1
Ġstinafın lehinde olan yazarlar bu mahkemelerin tarihsel süreç içinde siyasal
iktidarın merkezileĢme çabaları içinde kurulmuĢ olduğunu ve her geliĢmiĢ hukuk
sisteminde bu mahkemelerin bulunduğunu dayanak yapmaktadırlar. Öte yandan
Yargıtay yerel mahkemelerin kararlarını hukuka aykırılık yönünden incelerken
yasaların yorum ve uygulamasında birlik ve tek düzeliği sağlamaya çalıĢmaktadır.
Ancak Yargıtay incelemesi yalnızca hukuksal olgulara dayandığı için, birey için yargı
karĢısında önemli bir güvence olan yasa yolunu yalnızca temyiz incelemesi ile sınırlı
tutmak yerinde değildir. Kaldı ki çoğu zaman Yargıtay‟ın ikinci derece mahkemesi
gibi çalıĢmak durumunda kalması nedeniyle asıl iĢlevi olan hukuksal incelemeyi
gerektiği gibi yapamamaktadır. Bu nedenle istinaf mahkemelerinin kurulması
Yargıtay‟ın iĢ yükünün azalması sonucuna da yol açacaktır. Bundan baĢka herhangi
bir olayın ikinci kez incelemeye konu yapılması, ilk derece mahkeme hâkimlerini
daha titiz ve dikkatli incelemeye yöneltir ve verilen kararın isabetli ve doğru olmasını
sonuçlar.
Buna karĢılık istinafa karĢı olanlara göre, istinafa yer veren ülkelerde bu kurum
kaldırılmaya veya en azından uygulama alanı sınırlandırılmaya çalıĢılmaktadır. Öte
yandan istinaf mahkemelerinin kurulması durumunda Yargıtay ve BAM ile Bölge
Adliye Mahkemelerinin kendi arasında çok büyük görüĢ ayrılıkları ortaya çıkar ve
mevcut kanun bu aykırılıkların giderilmesi açısından bir mekanizma öngörmüĢ
değildir. Bundan baĢka istinafın varlığı ilk derece mahkemesi hâkimlerini her zaman
titiz ve dikkatli olmaya yöneltmez; aksine hatalı karar verilmesi durumunda bunu
düzeltecek baĢka bir makamın olduğunu bilen hâkimler olaya daha az dikkat ve özen
gösterirler. Nihayet istinaf yoluyla davaların yeniden görülmesi yargılamanın uzaması
sonucuna yol açacaktır. Kaldı ki istinaf mahkemesinde sözlülük ve vasıtasızlık (yüzde
yüzelik) ilkesinin tam olarak uygulanmadığı ve genellikle ilk derece mahkemesi
tarafından toplanan delillerle yetinildiği göz önünde bulundurulacak olursa yeterli ve
etkin bir yargılama yapıldığı da söylenemeyecektir.
Bizim bu konudaki kanaatimize gelince; istinaf günümüzde, yargı sisteminde
ve denetim muhakemesinde geliĢmenin göstergesi olarak da algılanmaktadır. Hatta
ulusal üstü insan hakları hukukunun geliĢmesini içtihatlarıyla sağlayan Avrupa Ġnsan
Hakları Mahkemesinin de denetim muhakemesinde vakıa yargılamasına girilmesinin
adil yargılanma hakkının bir gereği olduğuna iĢaret ettiğini söylemek mümkündür.
Gerçekten de bir uyuĢmazlıkla ilgili olarak verilen kararın, hukukilik denetimiyle
birlikte maddi vakıa incelemesinin de yapılması ve tespit edilen eksikliğin giderilmesi
suretiyle yeniden hüküm kurulabilmesi, iki dereceli yargılama sistemlerine karĢı
önemli bir üstünlük sağlamaktadır. Bu bakımdan, alt yapı eksikliklerinin, özellikle de

1 Gbi. bkz. Yenisey, Ceza Muhakemesi Hukukunda Ġstinaf ve Tekrar Kabulü Sorunu, Doktora Tezi,
Ġstanbul 1979 , s. 5 vd.; Centel/Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ġstanbul 2005, s.607 vd..;
Kunter/Yenisey, Muha- keme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Bası Ġstanbul 2003,
no. 60.4; Öztürk, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2006, s.711 vd.
12 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
hâkim ve savcı eksikliğinin giderilmesi hâlinde istinaf mahkemelerini kurulması
yararlı hatta gereklidir.
Ġstinaf, yargının iĢ yükünün azaltılması için de gereklidir.
Gerçekten bugünkü uygulamada yerel mahkemelerden verilen kararların
neredeyse %60‟ı bozularak yerel mahkemeye geri dönmekte ve bu suretle ortaya
yerel mahkemeler için %60 ilave bir yük ortaya çıkmaktadır. Yargıtay yerel
mahkeme arasındaki bu dosya geliĢ gidiĢleri sıklıkla iki kez hatta daha fazla
olabilmekte; bu da iĢ yükünü daha da büyük oranda artmasına yol açmaktadır. Oysa
istinaf mahkemeleri, kanunda öngörülen üç filtreli sistem sayesinde, kural olarak,
uyuĢmazlıkların yerel mahkemeye geri gönderilmesine engel olduğu gibi süratle
hâlledilmesini de mümkün kılacaktır. Bu arada Yargıtay‟a gidiĢ
geliĢlerde,Yargıtay‟ın inanılmaz ağır iĢ yükü sebebiyle kaybedilen yıllar da dikkate
alınırsa istinafın Türk ceza adaleti sistemine getireceği katkı gerçekten çok büyük
olacaktır. ġayet istinaf iyi uygulanırsa, istinaf mahkemeleri Türk Yargı TeĢkilatının
omurgasını teĢkil edecek kadar önem kazanacaktır.
III. ĠSTĠNAF MAHKEMELERĠNĠN TARĠHÇESĠ
3. Ġstinaf mahkemelerinin ortaya çıkıĢı ve geliĢimi nasıl
olmuĢtur?
Yargı sistemlerinin insanlık tarihi içindeki geliĢimi öncelikle tek dereceli olarak
baĢlamıĢtır. Ancak, çeĢitli kültürlerde, uyuĢmazlığı hükme bağlayan yargı mercii
kararına karĢı kimi durumda siyasal otoriteye baĢvuru imkânı tanınmıĢtır. Ġki dereceli
yargılama anlayıĢının kökleri eski Yunan ve Roma Hukukunda ve kimi Avrupa
ülkelerinde görülmektedir. Bu devirlerde birinci derece mahkemesi kararlarına karĢı
halk mahkemesine veya kralın atadığı hâkimlere baĢvuru yolu tanınmıĢtı. Ancak
bugünkü anlamıyla istinaf mahkemelerinin tarihçesi çok eski olmayıp 17 nci yüzyıla
rastlamaktadır.2 Avrupa ülkelerindeki uygulamada uzun yıllar ağır ceza
mahkemelerinin yetki alanına giren suçlar için istinaf mahkemelerine baĢvuru olanağı
tanınmamıĢtır. Bunun sebebi ağır ceza mahkemelerinde sanığın suçluluk ve
suçsuzluğuna halktan hâkimler olan jürinin karar vermesi ve halk iradesinin üzerinde
bir iradenin olamayacağının kabul edilmesiydi.
Bu durumun bir çeliĢki yarattığı tartıĢmasızdı. Gerçekten dolandırıcılık gibi bir
suçtan dolayı istinafa gidilebiliyor, tecavüz gibi bir suçtan dolayı istinafa gidilemiyor,
sanık için bir teminat olan üst mahkemenin denetimi ağır suçlar için
gerçekleĢtirilemiyordu. Bu durum adil değildi. Ġlk derece mahkemesinin maddi
mesele hakkında verdiği kararın, ikinci derece mahkemesi tarafından da gözden
geçirilerek incelenmesi ve denetlenmesinde zaruret vardı. Öte yandan 22.11.1984
tarihli Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesine ek 7 numaralı protokol uyarınca ceza
yargılamasında iki derecelilik ilkesi kabul edilmiĢti.

2
Mesela Ġsveç‟te 1614 yılında kurulmuĢ, Fransa‟da 1790 tarihli ka- nunla kurulmuĢ, Almanya‟da
Ceza Muhakemesi ve Mahkemelerin Ku- ruluĢ Kanunu ile birlikte 1879 yılında, Ġngiltere‟de 1907
yılında istinaf mahkemeleri kurulmuĢtur. Gündüz, Orçun, “Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda
Ġstinaf ”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C II, S.2, s. 71 vd.
13
Bu Ģartlar altında ağır cezalık suçlar için de istinaf yolunu açmak kaçınılmazdı.
Gerçekten Ġtalya 1951 yılında, Fransa 2000 yılında çıkardığı kanunla ağır cezalık
suçlar için de istinafa gitme yolunu açmıĢlardır. Almanya‟da ise sulh ve asliye ceza
mahkemelerinin yetkisine giren suçlar için istinafa baĢvuru mümkün, ancak ağır
cezalık suçlar için hâlen mümkün değildir.
4. Türkiye’de istinaf mahkemeleri ilk defa ne zaman
kurulmuĢtur?
Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde Tanzimat‟a gelinceye kadar Ģeriat
mahkemeleri tek dereceli idi. Ġstinaf fonksiyonu görecek üst mahkemeler yoktu.
Ancak Ġslam hukukunda bir mahkeme kararının yeniden incelenmesini hak
sahiplerinin talep etmesine de hiçbir engel yoktu. Bu nedenle Divan-ı Hümayûn bazı
hâllerde bir yüksek mahkeme olarak görev yapabiliyordu.
Tümüyle örfi ve Ģer‟i hukukun uygulandığı dönemlerde istinaf ayrı bir organ
olarak yer almamıĢtır. Ġstinafın ortaya çıkıĢına zemin hazırlayan hukuki geliĢmeler,
Tanzimat sonrasına rastlamaktadır.
Tanzimat‟ın ilânından sonra, Avrupa‟dan alınan kuralları uygulamak üzere
Nizamiye mahkemeleri; 1840-1864 yılları arasında ticaret, hukuk ve ceza
mahkemeleri kuruldu. Ayrıca kadılar tarafından verilen hükümleri inceleyen “ġer‟i
Tetkikat Meclisleri” kuruldu.3
1869 yılında “Divanı Ahkâmı Adliye Nizamnâme-i
Dâhilisi” ile kazalarda dava meclisleri, sancaklarda Temyiz-i Hukuk Meclisleri,
vilayetlerde Temyiz divanları, Ġstanbul‟da da Divan-ı Ahkâm-ı Adliye kuruldu.
Ġstinaf mahkemelerinin ilk kez kuruluĢu, 1871 yılında “Mehâkim-i Nizamiye
Hakkındaki Nizamnâme” ile, Nizamiye Mahkemelerinin iki dereceli olarak
belirlenmesi suretiyle gerçekleĢtirilmiĢtir.4
5 Haziran 1879 tarihli “Mehâkim-i Nizamiye TeĢkilatı Kanunu Muvakkatı” ile
mahkemelerin kuruluĢu daha sistemli bir Ģekilde yeniden düzenlendi. Bu düzenleme
sonucunda istinaf, ilk derece ile 1868 yılında kurulmuĢ olan Yargıtay arasında yerini
aldı. Ġstinaf mahkemesi hâkimleri kadılardan ve halktan üyelerden oluĢuyordu.
5 Haziran 1879 tarihli “Mehâkimi Nizamiye TeĢkilatı Kanunu Muvakkatı” ile
mahkemelerin kuruluĢu daha sistemli bir Ģekilde yeniden düzenlendi. Bu düzenleme
sonucunda istinaf, ilk derece ile 1868 yılında kurulmuĢ olan Yargıtay arasında yerini
aldı. Ġstinaf mahkemesi hâkimleri kadılardan ve halktan üyelerden oluĢuyordu.
24 Nisan 1924 tarih ve 469 sayılı Kanun ile laik temellere dayanması gereken
hukuk sistemi içinde yerinin olmadığı gerekçesiyle kaldırılan Ģer‟iye mahkemeleri ile
birlikte aĢağıdaki gerekçelerle istinaf mahkemeleri de kaldırıldı.5

3 Yenisey. Ceza Adalet sisteminin etkinliği ve istinaf (panel) Ankara 2000. sh 9.
4
1977 Yüksek Hâkimler Kurulu, Üst Mahkemeler Kanun Tasarısı Gerekçesi; Yenisey, Ceza
Muhakemesi Hukukunda Ġstinaf, s. 336.
5 Yenisey, a.g.m. sh. 10.
14 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
5. Ġstinaf mahkemeleri neden kaldırılmıĢtır?
Ġstinaf mahkemeleri Tanzimat döneminde Batı hukukunun iktibasından sonra
kurulmuĢtur.
Ġslam hukukunda yargılama tek hâkimli ve tek dereceli olduğundan istinafın
kurulmasına karĢı daima bir muhâlefet olmuĢtur.6
Ġstinaf mahkemelerinin ülkenin tamamında kurulamamıĢ olması; kurulan
yerlerde de ihtiyacı karĢılayacak yeterlikte oluĢturulamaması bu mahkemelerin ileride
kaldırılmasına yol açan sebeplerin baĢında gelir.
Ġstinaf mahkemesi hâkimliği yapacak düzeyde yargıç bulunmayıĢı da
mahkemelerin ilga edilmesinin diğer bir nedenidir. Yeni hukuku okumuĢ genç
hâkimlerin ilk derece mahkemesinde üyelik yapmaları, buna karĢılık eski kadıların
istinaf mahkemesi hâkimliği yapmaları soruna neden olmuĢ, ilk derece mahkemeleri
daha isabetli kararlar verirken istinaf mahkemeleri buna ayak uyduramamıĢtır.
Açıklanan nedenler dolayısıyla istinaf mahkemesinde iĢlerin birikmesi ve
muhakemenin uzaması da bu mahkemelerin kaldırılmasının en önemli sebebi
olmuĢtur.
6. Ġstinaf mahkemeleri niçin yeniden kurulmuĢtur?
Ġstinaf mahkemelerinin kurulmasının temel nedeni maddi meselenin ikinci defa
incelenerek hataların önlenmesidir. Bir mahkemede bir veya birkaç yargıcın
değerlendirdiği maddi olayı ikinci bir yargıç gurubunun da incelemesi ve
değerlendirmesinin yargılamayı daha doğru ve adil, kiĢiyi koruyan bir neticeye
ulaĢtıracağı değerlendirilmektedir.
Ġstinaf mahkemesinin yokluğu Temyiz mahkemesini maddi meseleyi de
incelemeye yöneltmektedir. Çünkü maddi mesele ikinci derece mahkemesi tarafından
gözden geçirilmemiĢtir. Ġlk derece mahkemesinin verdiği karar sübut açısından
sakattır.
Ġkinci derece mahkemesi olan istinaf maddi meseleyi inceleyince temyiz
mahkemesi olayı sadece hukuka uygunluk açısından inceleyecek, böylece esas
fonksiyonunu yerine getirecektir.
Ġstinaf mahkemesi de hukuka uygunluk denetimi de yapmaktadır. O hâlde
istinafla beraber hukuka uygunluk denetimi iki farklı mahkeme tarafından
yapılmaktadır.
Ġstinaf mahkemesi maddi meseleyi inceleyecek olduğundan ülkenin birçok
yerinde kurulması zarureti vardır. Çünkü sanıkları, tanıkları doğrudan doğruya
dinleyecek, suçun iĢlendiği yerde keĢif yapacaktır.
KiĢinin, oturduğu yere nispeten yakın bir üst mahkemede hakkını araması
temyiz mahkemesinin iĢini de azaltacaktır. Böylece davaların temyiz yoluyla uzaması
nispeten engellenecektir.

6 Yenisey, tez, sh. 38-39.
15
Davaların uzamasını engellemenin bir diğer yolu da sadece ağır suçlar için
temyiz yolunu açık tutmak, orta ağırlıkta suçlar için kanun yolunu istinaf ile
kapatmaktır.
7. Türk Ġstinaf sistemi hangi ülke sistemine benzemektedir?
1.6.2005 tarihinde yürürlükten kaldırılan 1929 tarihli Ceza Muhakemeleri
Usulü Kanunu 1877 Alman Ceza Muhakemesi Kanun‟undan etkilenmiĢti.
Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu eski kanuna temelde sadık kalmıĢtır. Ancak
kanuna çağdaĢ geliĢmeler doğrultusunda insan haklarının korunması konusunda
birçok yeni hüküm girmiĢtir. Bu hükümlerin de Alman hukukundan etkilendiği
görülmektedir. BaĢka bir ifade ile, yeni CMK, yüksek yargı yerlerinin içtihatları,
Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesinin kararları ve Ceza Muhakemesi Hukuku doktrini
ile mukayeseli hukukun esasları ıĢığında Alman kanun yapma tekniğinden
yararlanılarak hazırlanmıĢtır.
Ġstinaf kanun yolu hususunda da Alman hukukunun önemli ölçüde Türk
hukukunu etkilediği görülmekle birlikte Fransız hukukunun da yansımaları
görülmektedir.
Ancak Alman, Ġtalyan ve Fransız hukuklarında istinaf mahkemesinin tüm
kararlarına karĢı temyize baĢvurulmasına rağmen Türk hukukunda istinaf
mahkemesinin nisbeten daha ağır kararlarına karĢı temyiz mahkemesine
baĢvurulmaktadır.
IV.MUKAYESELĠ HUKUKTA ĠSTĠNAF
A. Fransa
Fransa‟da 1789 devriminden sonra istinaf mahkemeleri ve Fransız Yargıtay‟ı
kurulur. Fransa‟da asliye istinaf mahkemesi bölge mahkemesi sayısı 30 kadardır.
Fransız hukukunda 15 Haziran 2000 tarihine kadar sadece asliye ceza
mahkemesinin (m. 496) ve Sulh ceza Mahkemesinin kararlarına (m. 546-549) karĢı
Ġstinaf mahkemesine gidilirdi.7 Ağır ceza mahkemesi kararlarına karĢı istinaf
mahkemesine gidilmezdi. Çünkü adı geçen mahkemede halkı temsilen dokuz juri
üyesi vardı ve halk yanılmazdı ve halkın üstünde kimse yoktu.
Ancak hırsızlıktan mahkum olan istinafa gidip hakkını ararken müebbet hapse
mahkum olan istinafa gidemiyordu.8
16 Haziran 2000 tarihli kanunla bu adaletsizliğe son verilerek ağır ceza
mahkemesinin (la Cour d‟assise) kararlarına karĢı da istinaf mahkemesine gitme yolu
açılmıĢtır.

7 Bu bölümün hazırlanmasında Prof. Dr. DurmuĢ Tezcan‟ın tercümesinden yararlanılmıĢtır. Fransız
Ceza Muhakemesi hukukunda istinaf Adalet Dergisi, Ocak 2000. Yıl 91 Sayı 2. sh. 47 vd.
8 Turcey Valery: Ceza Yargılama hukukunda istinafın yeri: Ġstinaf Mahkemeleri Uluslararası Toplantı.
Ankara 2003.
16 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ağır cezalık suçlarda istinaf mahkemesi görevi yapacak mahkeme asliye ceza
istinaf mahkemelerinden farklı olarak Fransız Yargıtayı Ağır Ceza Dairesi tarafından
belirlenmektedir.
a) Asliye Ceza (Tribunal Correctionnel) davalarında istinaf
8. Asliye Ceza Ġstinaf mahkemesi kaç üyeden oluĢur?
Ġstinaf mahkemesi bir daire baĢkanı ve iki üyeden oluĢur.
Ġddia makamında baĢsavcı veya baĢsavcı yardımcılarından birisi bulunur.
9. Asliye Ceza Davalarında istinafa kimler baĢvurabilir?
1. Sanık, 2. Sadece hukuki açıdan sorumlu kiĢi, 3. Sadece tazminat bakımından
katılan, 4. Cumhuriyet savcısı, 5. Kamu davasını açanın kamu idaresi olması hâlinde
kamu idaresi, 6. Ġstinaf mahkemesi Cumhuriyet baĢsavcılığı (C.P.P. m. 497).
10. BaĢvuru süresi kaç gündür?
Prensip itıbarıyla sanık veya vekili duruĢmada hazır bulunmuĢ iseler hükmün
yüzlerine açıklanmasından (tefhim) itibaren on gündür.
Eğer hüküm sanığın veya müdafiinin yokluğunda açıklanmıĢ ise baĢvuru süresi
tebliğ tarihinden itibaren on gündür (m. 498).
Gıyapta verilen hükme karĢı baĢvuru süresi hükmün tebliğinden itibaren baĢlar
(m. 499).
On günlük süre içinde taraflardan birisinin istinaf baĢvurusu yapması üzerine
davanın diğer taraflarına da karĢı baĢvuru için beĢ günlük ek süre tanınır. Bunun
nedeni baĢvurunun onuncu gün yapılması ihtimali hâlinde diğer tarafa da baĢvuru ve
cevap için hazırlanma ve kendini savunma imkânı vermektir (m. 500).
Mahkemenin tahliye istemi hakkında verdiği karar ile adli kontrolün
kaldırılması veya değiĢtirilmesi istemi konusunda verdiği karar hakkında istinaf
baĢvurusu yirmi dört saat içinde yapılır (m. 501).
Ġstinaf mahkemesi Cumhuriyet baĢsavcısı kararın sanık veya hukuken
sorumluya tefhimi tarihinden itibaren iki ay içinde baĢvurabilir (m. 505).
11. KarĢı baĢvurunun (arizî baĢvuru) kendiliğinden
düĢmesi mümkün müdür?
Sanık veya tazminat bakımından katılan istinaf baĢvurusunu yaptıktan sonra bir
ay içinde vazgeçerse, Cumhuriyet savcısının baĢvurusu dahil karĢı baĢvurular (arizî
baĢvuru) düĢer. KarĢı baĢvuru (arizî baĢvuru) önceki baĢvurudan sonra yapılan
baĢvurudur. Cumhuriyet savcısı sanığın baĢvurusunu geri alması dahilinde, kendi
baĢvurusunu her zaman geri alabilir (m. 500-1).
17
12. BaĢvuru nereye yapılır?
BaĢvuru, baĢvuran tarafından hükmü veren mahkeme kalemine yapılan beyan
ile gerçekleĢtirilir. Beyan zabıt katibi, baĢvuruyu yapan veya vekili tarafından
imzalanır. Herkese açık olan evrak defterine kaydedilir. Ġsteyen herkes kayıttan bir
örnek alabilir (m.502).
Ġstinaf baĢvurusu yapan tutuklu ise baĢvuru tutukevi yöneticisine yapılacak bir
beyanla gerçekleĢtirilir. Bu beyanın yapıldığı tutukevi yöneticisi tarafından tarih ve
imza atılarak zapta geçirilir. Belgenin aslı veya sureti derhâl kararı veren mahkeme
yazı iĢleri müdürlüğüne gönderilir (m. 503).
13.Ġstinaf gerekçesini içeren dilekçe ne zaman verilir?
Ġstinaf baĢvuru gerekçelerini içeren dilekçe baĢvuru süresi içinde baĢvuran veya
vekili tarafından mahkeme kalemine teslim edilir.
Cumhuriyet savcısı dilekçe ile yargılama evrakını en kısa zamanda Ġstinaf
mahkemesi Cumhuriyet savcılığına gönderir (m. 504).
14. Ġstinaf baĢvurusunun infaza etkisi var mıdır?
Ġstinaf baĢvurusu için öngörülen süre içinde ve istinaf süresince prensip olarak
(bazı istisnalar hariç) hükmün icrası durdurulur (m. 506).
15. Ġstinaf mahkemesinin inceleme alanı sınırlı mıdır?
Ġstinaf mahkemesi davaya baĢvuru gerekçesinde belirtilen sebepler içinde
bakar.
Ġddia makamının yaptığı istinaf baĢvurusu üzerine ya kararı onaylar ya da
sanığın lehine veya aleyhine kısmen veya tamamen bozabilir.
16. DuruĢmaya nasıl baĢlanır?
DuruĢma üyelerden birinin raporu okumasıyla baĢlar. Sonra sanığın sorgusuna
geçilir.
17. Tanık ve tarafların dinlenme sıraları nasıldır?
Önce sanığın getirttiği tanıklar genel hükümlere (m. 435-457) göre dinlenir.
Cumhuriyet savcısı sanığın getirttiği tanıklara daha önce dinlenmiĢ olmaları
nedeniyle itiraz edebilir.
Ġstinafa baĢvuran veya vekilinin istinaf nedenlerini kısaca açıklamasından sonra
genel hükme göre (m. 460) karĢı taraflara söz verilir.
Son söz daima sanık veya müdafiine verilir (m. 513).
18 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
18. Asliye Ceza Ġstinaf mahkemesinde uygulanan yargılama
kuralları nelerdir?
Yukarıda belirtilen tanıkların ve tarafların dinlenme sıraları dıĢında, istinaf
mahkemesinde asliye ceza Mahkemesi için öngörülen yargılama kuralları uygulanır
(m. 512).
19. Mahkeme davanın kabule Ģayan olmadığına karar
verebilir mi?
Mahkeme istinaf baĢvurusunun süresi içinde veya usulüne uygun olmayan bir
Ģekilde yapılmadığı kanaatine varırsa istinaf baĢvurusunun kabule Ģayan olmadığına
karar verir.
20. Mahkeme davanın kabulünden sonra ne tür kararlar
verebilir?
Ġstinaf baĢvurusu kabul edilebilir nitelikte sayılır. Ancak baĢvuru yerinde
sayılmaz ise mahkeme kararı onanır (m. 514).
Mahkeme, iddia makamının yaptığı istinaf baĢvurusu üzerine ya kararı
onaylayabilir ya da sanığın lehine veya aleyhine kısmen veya tamamen bozabilir.
21. Yeni kararla sanığın durumu ağırlaĢabilir mi?
Sadece sanığın veya hukuki açıdan sorumlu kiĢinin veya bunlardan birinin
sigorta edenin baĢvurusu nedeniyle istinafa baĢvuranın durumu ağırlaĢtırılamaz (m.
515/2).
22. Mahkeme düzeltme kararı verebilir mi?
Ġstinaf mahkemesi ortada ne cürüm ne cünha ve ne de kabahat bulunmadığı
veya suçun oluĢmadığı ya da faile isnat edilecek bir fiil bulunmadığı kanaatine varırsa
kararı düzeltir ve kovuĢturmaya son verir (m. 516/1).
Ġstinaf mahkemesi, sanığın cezadan muaf tutulmasını gerektiren yasal bir
nedenden yararlandığı kanaatine vararak kararı düzeltirse sanık lehine tazminata
hükmeder (m. 517). Mahkeme tazminatı Ģahsi dava üzerine inceler.
23.Ġstinaf mahkemesi cezayı belirleyebilir mi?
Ġstinaf mahkemesi fiilin sadece bir kabahat oluĢturduğu kanaatine ulaĢırsa,
hükmü iptal eder, cezayı belirler, gerekirse tazminat talebi konusunda karar verir (m.
518).
24. Ġstinaf mahkemesi görevsizlik kararı verebilir mi?
Ġstinaf mahkemesinin fiilin ağır cezayı gerektiren bir suç oluĢturduğu kanaatine
vararak hükmü iptal etmesi hâlinde, kendisinin görevsizliğine karar verir. Gerekli
gördüğü tedbirleri alması için dosyayı iddia makamına iade eder (m. 519/1).
19
Ġddia makamının mütalaasını aldıktan sonra aynı kararla sanık hakkında
tutuklama veya ihzaren celp kararı verebilir (m. 519/2).
25. Ġstinaf mahkemesi iĢin esasını çözebilir mi?
Ġhlali veya düzeltilmesinde ihmal gösterilmesi nedeniyle Kanun‟un yoklukla
sakatlanmıĢ saydığı Ģekil kurallarından dolayı Ġstinaf mahkemesi hükmü iptal ederek
iĢin esası hakkında karar verebilir.
b) Sulh Ceza Mahkemesi kararlarına karĢı istinaf
Para cezasının 5 nci dereceden kabahatler için olması hâlinde, Ceza
Kanunu‟nun 13116 ncı maddesinin 1 nci bendinde öngörülen cezanın verilmesi
hâlinde veya verilen para cezasının 2 nci dereceden kabahatler için öngörülen para
cezasının azamisinden daha fazla olması hâlinde, istinafa baĢvuru imkânı, sanığa,
hukuki açıdan sorumlu kiĢiye, Cumhuriyet savcısına, Ġstinaf mahkemesi genel
savcısına, sulh ceza mahkemesi nezdindeki iddia makamı görevlisine aittir (m.
546/1).
Asliye Ceza mahkemesi kararlarına karĢı yapılan istinaf baĢvuru süresi, Ģekli ve
davanın yürütülmesine iliĢkin hükümler prensip itibariyle, sulh ceza mahkemesi
kararlarına karĢı yapılan istinaf baĢvuruları için de geçerlidir (m. 547).
c) Ağır Ceza Davalarında (La Cour d’assises) Ġstinaf
Fransız Ağır Ceza Mahkemesinin mahkumiyet kararlarına karĢı Ağır Ceza
Ġstinaf mahkemesine baĢvurabilir (m. 380/1).
Bu baĢvuru Yargıtay ağır ceza dairesi tarafından belirlenen bir baĢka ağır ceza
mahkemesine götürülür.
26. Kaç üyeden oluĢur?
Ağır Ceza Ġstinaf mahkemesi üçü meslekten hâkim, on iki jüri üyesi olmak
üzere toplam on beĢ üyeden oluĢur.
Sanık, savcı, kendi çıkarları açısından hukuki sorumlu kiĢi, kendi çıkarları
açısından hak sahibi taraf, beraat hâlinde Asliye Ġstinaf mahkemesi baĢsavcısı da
istinaf mahkemesine baĢvurabilir (m. 308/2).
27. Mahkeme sanığın durumunu ağırlaĢtırabilir mi?
Kamu davası üzerine istinaf yargılaması yapan ağır ceza mahkemesi, sadece
sanığın istinafa baĢvurusu hâlinde sanığın durumunu ağırlaĢtıramaz (m. 380-3).
28. Ġstinaf baĢvurusunun karara etkisi var mıdır?
Prensip olarak (m. 367 de belirtilen hâl hariç) istinaf baĢvuru süresi içinde ve
istinaf yargılaması yapıldığı sürece, kamu davası sonucu verilen kararın infazı
durdurulur (m.380-4).
20 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Hukuk davasını gören istinaf ağır ceza mahkemesi sadece sanığın Ģahsi haktan
sorumlunun, Ģahsi hak sahibinin baĢvurusu üzerine baĢvuranın durumunu ağırlaĢtıran
bir karar vermez (m. 380-6).
Ġstinafa baĢvuru süresince ve istinaf yargılaması boyunca, kural olarak Ģahsi
hakka iliĢkin kararın icrası durdurulur (m. 380-7).
29. BaĢvuru süresi kaç gündür?
BaĢvuru süresi kararın açıklanmasından (tefhim) itibaren on gündür (m.
3809/1). Ancak herhangi bir sebeple hükmün açıklanması esnasında duruĢmada
bulunmayan taraf için, hükmün tebliğinden itibaren on gündür (m. 380-9/2).
30. KarĢı baĢvuru kaç gün içinde yapılmalıdır?
Yukarıda belirtilen ongünlük süre içinde taraflardan birinin istinaf baĢvurusu
yapması hâlinde, diğer taraflara, karĢı baĢvurusu için beĢ günlük ek süre tanınır (m.
380-10).
31. Ġstinaf baĢvurusundan vazgeçilebilir mi?
BaĢkan tarafından sorguya çekilinceye kadar sanık istinaf baĢvurusundan
vazgeçebilir.
Bu vazgeçme Cumhuriyet savcısı veya diğer tarafların karĢı baĢvurularını (arızî
baĢvuru) hükümsüz kılar.
Vazgeçme ağır ceza mahkemesi baĢkanı tarafından tesbit olunarak zapta
geçilir.
Ġstinafa baĢvuran sanık kaçar, duruĢmanın baĢlamasından önce veya duruĢma
boyunca hazır bulunmaz ise mahkeme baĢkanı istinaf baĢvurusunun hükümsüzlüğünü
tesbit ederek zapta geçirtir (m. 380-11).
32. Ġstinaf baĢvurusu nereye yapılır?
Ġstinaf baĢvurusu, baĢvuru konusu olan kararı veren mahkeme kalemine
baĢvuran tarafın beyanı ile yapılır.
Beyan zabıt katibi ve istinafa baĢvuran veya bir avukat tarafından imzalanır.
Eğer baĢvuran imza atamıyorsa zabıt katibi tutanakta bunu belirtir.
BaĢvuru kamuya açık olan bir evrak defterine kaydedilir. Herkes baĢvuru
kaydından bir kopya alabilir (m. 380-12).
Asliye Ceza Ġstinaf Mahkemesi BaĢsavcısı da baĢvurusunu, kararına karĢı
istinafa gidilen ağır ceza mahkemesi kalemine yapar. Eğer ağır ceza mahkemesi
istinaf mahkemesinin bulunduğu yerde bulunmuyorsa, Genel baĢsavcı tarafından
imzalanan baĢvurunun aslı veya bir kopyası derhâl mahkeme kalemine gönderilir (m.
380-12/2).
Ġstinaf baĢvurusunu yapan tutuklu ise baĢvuru tutukevi yöneticisine yapılacak
beyanla gerçekleĢtirilir. Bu beyanın yapıldığı tutukevi yöneticisi tarafından tarih ve
21
imza atılarak zapta geçilir. Aynı Ģekilde baĢvuran tarafından da imza olunur. Eğer
imzalayamıyorsa tutukevi yöneticisi durumu zabıtta belirtir.
Belgenin aslı veya sureti derhâl kararı veren mahkeme yazı iĢleri müdürlüğüne
gönderilir (m. 380/13).
33. Ağır Ceza Ġstinaf mahkemesi nasıl belirlenir?
Ġstinaf baĢvurusu yapılır yapılmaz, Cumhuriyet savcılığı istinafa konu olan
kararı, muhtemel mütalaasını ve gerekiyorsa yargılama dosyasını Yargıtay (Cour
decassation) Ağır Ceza dairesine hemen gönderir.
Ġstinaf baĢvurusunun alınmasını takip eden ayın içinde Yargıtay Ağır Ceza
Dairesi, savcılığın ve tarafların veya onların avukatlarının yazılı mütalaasını aldıktan
sonra istinaf ağır ceza mahkemesini belirler (m. 380/14).
Eğer Yargıtay Ağır Ceza Dairesi, istinaf baĢvurusunun Kanun‟un öngördüğü
süre içinde yapılmadığı veya kararın istinafa gidilebilecek kararlardan olmadığı
kanaatinde ise Ġstinaf mahkemesinin belirlenmesine gerek olmadığına karar
verecektir (m. 380-15).
B. Ġtalya
Ġtalyan hukukunda sulh ve asliye ceza mahkemelerinin görev alanına giren
suçlardan mahkumiyetler için istinaf yolu XIX. yüzyıldan beri açıktır. Ancak ağır
ceza mahkemesi kararlarına karĢı istinaf baĢvurusu 10 Nisan 1951 tarihli kanun ile
açılmıĢtır.
34. Ġstinafa kimler baĢvurabilir?
Prensip olarak (443, 448/2, 469 maddedeki hâller hariç) mahkumiyet veya
beraat hükmüne karĢı savcı veya sanık istinafa baĢvurabilirler (CPP. m. 593/1).
Sanık, fiilin iĢlenmediği veya fiilin sanık tarafından gerçekleĢtirilmediği
nedenlerine dayanan beraatten dolayı istinafa gidemez (CPP. m. 593/2).
35. Ġstinafa gidilemeyecek kararlar var mıdır?
Sadece hafif para cezasını içeren kabahatlerden dolayı verilen mahkumiyet
kararlarına karĢı istinafa gidilemez (m. 593/3).
Keza sadece hafif para cezasını içeren kabahatler için verilen beraat kararlarına
karĢı istinafa gidilemez (CPP. m. 593/3).
36. Ġstinaf baĢvurusu taraflara ne zaman tebliğ edilir?
Kararına karĢı istinafa baĢvurulan hâkimin kalemi gecikmeden baĢvuruyu
savcıya ve taraflara tebliğ eder (CPP. m. 584).
37. Ġstinaf baĢvurusuna karĢı baĢvuru nasıl gerçekleĢtirilir?
KarĢı tarafın istinaf baĢvurusunu alan taraf, tebliğ tarihinden itibaren on beĢ gün
içinde karĢı baĢvurusunu (arızî istinaf) yapabilir (CPP. m. 595).
22 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ġlk baĢvurunun kabul edilmemesi veya ilk baĢvurudan vazgeçilmesi hâlinde
karĢı baĢvuru hükümsüz kalır (CPP. m. 595/4).
38. Yetkili Ġstinaf mahkemesinin belirlenmesinde ölçü
nedir?
Sulh ve asliye ceza mahkemelerinin verdiği kararı Ġstinaf mahkemesi inceler.
Ağır ceza mahkemesi kararlarını ağır ceza istinaf mahkemesi inceler (CPP. m.596/2).
SoruĢturma aĢamasında hâkimin verdiği karara karĢı istinaf incelemesi, eğer
soruĢturma konusu suç sulh ve asliye ceza mahkemesinin görev alanına giriyorsa
istinaf mahkemesince, ağır ceza mahkemesinin görev alanına giriyorsa, ağır ceza
istinaf mahkemesince yapılır (CPP. m.596).
39. Ġstinaf mahkemesinin incelemesi sınırlı mıdır?
Ġstinaf hâkimi, ilk derece mahkemesinin kararını istinaf baĢvurusu gerekçesinin
sınırları içinde inceler (CPP. m. 597/1).
1. Eğer istinafa baĢvuran savcı ise:
a. Eğer istinaf konusu hüküm, mahkumiyet hükmü ise ilk derece hâkiminin
yetkisi sınırları içinde hâkim fiile daha ağır bir hukuki tavsif verebilir. Cezanın
mahiyetini değiĢtirebilir veya miktarını artırabilir. Gerekli ise güvenlik tedbiri
uygulayabilir. Kanunun öngördüğü her türlü tedbiri öngörebilir.
b. Ġstinaf edilen karar beraat kararı ise hâkim mahkumiyete, cezaya veya
güvenlik tedbirine karar verir, ceza miktarını artırabilir, daha ağır ceza verebilir.
c. Ġlk derece mahkemesi hükmünü onaylıyorsa hâkim Kanunun belirlediği
hâllerde tamamlayıcı ceza ve güvenlik tedbiri de uygulayabilir, değiĢtirebilir, ortadan
kaldırabilir (C.P.P. m. 597/2-c).
2. Eğer istinafa giden sadece sanık ise hâkim mahiyet ve miktar olarak daha
ağır ceza veremez. Yeni ve daha ağır bir güvenlik tedbiri uygulayamaz. Mahkûmiyet
hükmündeki sebebe göre sanığın daha az lehine olan bir sebeple karar veremez (CPP.
m. 597/3).
40. Ġlk derece mahkemesi yargılama usulü Ġstinaf
mahkemesinde de uygulanabilir mi?
Kanun‟un istinaf yargılamasına iliĢkin olarak takip eden soru-cevaplarda
belirtilen hâller dıĢında, uygulanabildiği ölçüde ilk derece mahkemesi yargılamasına
iliĢkin hükümleri istinaf yargılamasında da uygulanırlar.
41. DuruĢmaya nasıl hazırlanılır?
Ġstinafın konusu münhasıran ceza miktarı ve türüne, suça tesir eden hâllere,
genel hafifletici sebeplere, alternatif yaptırımlara, cezanın Ģartlı olarak
durdurulmasına, cezanın adli sicile kaydedilmesine iliĢkin ise hâkim veya mahkeme
baĢkanı duruĢma gününü tespit eder, taraflara bildirir. Bu bildirim duruĢmadan en az
on gün önce yapılır (CPP. m. 599/1).
23
DuruĢmada hazır bulunmak isteyen sanığın kabul edilebilir bir engeli varsa
duruĢma bir baĢka güne bırakılabilir (CPP. m. 599/2).
DuruĢmaların yenilenmesi hâlinde, Cumhuriyet savcısının ve müdafilerin
bulunması zorunludur. Eğer bunlar hazır değilse hâkim yeni bir duruĢma günü tespit
eder. Bunu müdafilere ve savcıya bildirir (CPP. m. 599/3).
42. Ġstinaf yargılamasına nasıl baĢlanır?
Prensip olarak (591 inci maddede belirtilen hâller hariç) baĢkan istinafa
baĢvuran sanığın gecikmeden huzura alınmasını emredebilir (CPP. m. 601/1).
Eğer istinafa giden savcı ise istinafa baĢvurmayan diğer sanığın da huzura
alınmasını emredebilir. ġahsi hak davacısı tarafından istinafa gidilmiĢse Ģahsi hak
davacısının da huzura alınmasını emredebilir (CPP. m. 601/1).
ġahsi hak borçlusu, para cezasını ödemekle yükümlü olanlar her durumda
huzura alınır (CPP m. 601/4).
Ġstinaf duruĢması müdafilere en az yirmi gün önce bildirilir (CPP. m. 601/5).
43. Ġstinaf mahkemesinde duruĢma nasıl yapılır?
DuruĢma baĢladığında baĢkan veya baĢkanın görevlendirdiği üye davanın bir
özetini yapar.
DuruĢmada ilk derece mahkemesi tutanakları okunabilir (CPP. m. 602/2).
Delillerin ikamesinden Cumhuriyet savcısına, sanığa, müdafine, Ģahsi davacı
veya Ģahsi hak davacısına söz verilir. Son söz sanığı ve müdafiine verilir. TartıĢmaları
baĢkan idare eder (CPP. m. 602/4).
44. Yeni delil ikamesi istenebilir mi?
Taraflardan biri yeni delil ikame edip tartıĢılmasını veya istinaf baĢvurusunda
istediği zaman hâkim bunların sunulmasına ve tartıĢılmasına karar verebilir (CPP. m.
603/1).
Eğer yeni delil daha sonra ortaya çıkmıĢ veya ilk derece mahkemesinin
kararından sonra yeni delil ortaya çıkmıĢ ise hâkim bu delilin duruĢmada
tartıĢılmasına karar verebilir (CPP. m. 603/2).
Eğer hâkim bir delilin mutlaka tartıĢılmasını istiyor ise kendiliğinden
duruĢmada tartıĢılmasını olanaklı kılar (CPP. m. 603/3).
45. Ġstinaf hâkiminin hükmü nasıl olabilir?
Prensip olarak (604 üncü maddedeki hâller hariç) istinaf hâkimi istinafa
götürülen hükmü onaylar veya düzeltir (CPP. m. 605/1)
Ġstinaf hâkiminin Ģahsi hak konusundaki kararı hemen yerine getirilir.
Eğer ilk derece mahkemesi hükmü yerine getirmekle yetkili ve hükme karĢı
temyize baĢvurulmamıĢ ise Ġstinaf mahkemesi kararı zabıt iĢlemleriyle beraber,
mahkeme kalemi aracılığı ile geciktirilmeden ilk derece hâkimine gönderilir (CPP. m.
605/3).
24 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
46. Ġstinaf mahkemesinin tüm kararlarına karĢı temyiz
yoluna baĢvurulabilir mi?
Ġstinaf mahkemesinin tüm kararlarına karĢı Temyiz mahkemesine gidilebilir
(C.P.P.m.605/3).
47. Sulh ve Asliye Ceza Mahkemesi kararlarını inceleyen
Ġstinaf mahkemesi kaç üyelidir?
Ġstinaf mahkemesi adıyla anılan bu mahkemelerin kuruluĢu ağır ceza istinaf
mahkemesinden çok daha eskidir. Bunlar iĢ durumuna ve coğrafi duruma göre belli
yerlerde kurulmuĢlardır.
Söz konusu mahkemeler yedi üyeden oluĢurlar.
48. Ağır Cezalık suçlar için Ġstinaf mahkemesi üye sayısı
nedir?
Ağır cezalık suçlar için Ġstinaf mahkemesi üye sayısı biri baĢkan iki meslekten
hâkim ve altı popüler (jury) üyeden oluĢur (Legge 10 Aprile 1951, No: 287 m.4).
Bunları Ġstinaf mahkemesinin yargı çevresinde gerekli yerde kurma yetkisi
hükümete aittir (Aynı kanun m. 6).
C. Almanya
Alman hukukunda ceza hâkiminin ve toplu Asliye Ceza Mahkemesinin
kararlarına karĢı istinafa baĢvurulabilir (StPO. m.312). Bunlar Türk hukukunda Sulh
Ceza ve Asliye Ceza Mahkemelerine karĢılık olmaktadır.9
Alman hukukunda Ağır Ceza Mahkemesi kararlarına karĢı istinafa
gidilememektedir.10 Sadece temyize gidilebilmektedir.
49. Ġlk derece mahkemelerinin tüm kararlarına karĢı
Ġstinaf mahkemesine baĢvurulabilir mi?
Ceza davalısı sanık on beĢ birimden az para cezasına mahkum edilmiĢ ise ceza
saklı tutularak adli tevbih on beĢ birim gün para cezasından azsa veya bir para
yaptırımına hükmedilmiĢ ise istinaf davasının açılması mahkemenin kabul etmesine
bağlıdır (StPO. m.313).
50. BaĢvuru süresi kaç gündür?
Hükmün tefhiminden itibaren bir haftadır. BaĢvuru hükmü vermiĢ olan
mahkeme kalemine yapılacak beyan veya bir dilekçe ile yapılır.

9 Bu bölümün hazırlanmasında Prof. Dr. Feridun Yenisey‟in tercümesinden yararlanılmıĢtır. Almanya
Federal Cumhuriyeti Ceza Muhakemesi Kanunu. Strafprozebordnung (StPO) Ġstanbul 2005.
10 Bu konuda bakınız Diethelm Klesczewskı Ġstinaf Mahkemeleri. T.B.Birliği yayını, 7-8 Mart 2003.
sayfa149.
25
Mahkeme hükmü açıklarken sanık hazır bulunmuĢ ise süre sanık açısından
tebliğ tarihinden itibaren baĢlar (m. 314).
51. Eski hâle getirme talebi istinaf süresini durdurur mu?
Hüküm sanığın yokluğunda verilmiĢ ise eski hâle getirme talep etme imkânının
bulunması istinaf süresinin iĢlemesine engel olmaz.
Sanık eski hâle getirme talebinde bulunduğunda bu talebin reddi ihtimaline
karĢı istinafa baĢvurursa, istinafa baĢvuru süresi korunur. Bu takdirde istinaf ile ilgili
iĢlemler eski hâle getirme talebi hakkında bir karar verilinceye kadar askıya alınır.
Eski hâle getirme talep edilmeksizin istinaf davası açıldığı takdirde, eski hâle
getirme talebinden vazgeçilmiĢ olduğu kabul edilir (StPO m. 315).
52. Ġstinaf baĢvurusu mahkeme kararına etki eder mi?
Ġstinaf baĢvurusu mahkeme kararının icrasını durdurur.
53. Ġstinaf gerekçesi ne zaman gösterilir?
Ġstinafa baĢvuru nedenleri kanunyoluna baĢvuru süresinin sona ermesinden
itibaren bir hafta içinde, kararına karĢı istinafa baĢvurulan mahkemenin kalemine
tutanağa geçirilerek yapılan beyan veya yazılı bir belge ile gerçekleĢtirilir (StPO. m.
317).
54. Ġstinafa baĢvuru sınırlanabilir mi?
Ġstinaf davası belli hususlar gösterilerek sınırlandırılabilir. Sınırlama
yapılmadığı veya sınırlamayı haklı gösteren gerekçe açıklanmadığı takdirde, son
kararın tamamı kanun yolu konusu yapılmıĢ sayılır (StPO m. 318).
55. Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusunu reddedebilir
mi?
Ġstinaf davası süresi içinde açılmaz ise ilk derece mahkemesi (istinaf
baĢvurusunun yapıldığı mahkeme) baĢvuruyu kabul edilemez olduğu için
reddedebilir.
BaĢvurusu reddedilen taraf, hükmün tebliğinden itibaren bir hafta içinde aynı
konuda Ġstinaf mahkemesinin karar vermesini talep edebilir.
Bu talep hükmün icrasını durdurmaz (StPO m. 319).
56. Mahkeme kalemi dosyayı savcılığa ne zaman gönderir?
Ġstinaf davası süresi içinde açılmıĢsa gerekçe gösterme süresinin dolmasından
sonra mahkeme kalemi dosyayı savcılığa tevdi eder.
Savcılık dava kendisi tarafından açılmıĢ ise ceza davalısı sanığa, istinaf
davasının açılması isteğini ve sebeplerini içeren yazıları tebliğ eder (StPO m. 320).
26 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
57. Dosyayı istinaf mahkemesine kim ve nasıl gönderir?
Dosya ilk derece mahkemesi nezdindeki savcılık tarafından Ġstinaf mahkemesi
savcılığına gönderilir. Bu savcılık dosyayı bir hafta zarfında mahkemenin baĢkanına
tevdi eder (StPO m. 321).
58. Ġstinaf mahkemesi baĢvuruyu kabule Ģayan olup
olmadığı açısından inceleyebilir mi?
Mahkeme davayı önce açılma Ģartları açısından inceler. Açılma Ģartlarına
uyulmadığını görürse davanın kabul edilemez olduğuna karar verir. Bu karara karĢı
acele itiraz mümkündür (StPO m. 322).
Ġstinaf davasının kabulü hakkındaki ara karar için gerekçe göstermeye ihtiyaç
yoktur (StPO m. 322/a).
59. Ġstinaf mahkemesinde duruĢma hazırlığına nasıl
baĢlanır?
Ġstinaf baĢvurusunun yapılması, bunun taraflara tebliğinden ve davanın
kabulünden sonra duruĢma için bir gün tayin edilir. Bu günde hazır bulunmaları için
tüm taraflara tebligat yapılır (StPO m. 224, 225 ilk derece mahkemesi yargılama
hükmü).
Ceza davalısı sanığa yapılacak davette, hazır bulunmamanın sonuçları açıkça
belirtilir.
Dinlenilmeye gerek görülmeyen tanık veya bilirkiĢiler çağırılmaz. Yeni delil
toplanabilir (StPO m. 323).
Sanığın istinaf davasında dinlenilmesini istediği tanık ve bilirkiĢiler öncelikle
dinlenilir (StPO m. 323).
60. DuruĢmalar nasıl baĢlar?
Mahkeme baĢkanı önceden bildirilen günde tarafların, davet olunan tanık ve
bilirkiĢilerin hazır bulunup bulunmadıklarını inceleyerek duruĢmaya baĢlanır (StPO
m. 243 genel hüküm).
Raportör, tanıkların yokluğunda davanın özetini açıklar. Bundan sonra ceza
davalısı sanığın sorgusu yapılır ve deliller ortaya konulur (StPO m. 324).
61. DuruĢmada yazılı belge okunabilir mi?
Raportör açıklamaları ve delilerin ortaya konulması sırasında belge okunabilir.
Tanık veya bilirkiĢiler tekrar davet olunmuĢlarsa ilk derece yargılamasında
verdikleri bilgilere iliĢkin tutanaklar ancak savcının veya sanığın rızasıyla okunabilir.
Ancak tanık veya bilirkiĢi ölmüĢ, akıl hastalığına tutulmuĢ, bulunduğu yer
bilinmiyor, hasta veya sakat veya eski ifade veya raporunu hatırlamıyorsa rızaya
gerek yoktur (StPO m. 325).
27
DuruĢmaya iliĢkin genel hükümler istinaf yargılamasında da uygulanırlar
(StPO m.332).
62. Delillerin ortaya konulmasından sonra ilgilileri dinleme
sırası nedir?
Deliller ortaya konulduktan sonra savcı, sanık ve müdafiin görüĢleri dinlenir ve
talepleri alınır.
Kanun yoluna baĢvuran ilk sözü alır. Son söz ceza davalısı sanığa verilir (StPO.
m.326).
63. Ġstinaf mahkemesinin inceleme yetkisi sınırlı mıdır?
Ġstinaf mahkemesi ilk derece mahkemesinin kararını istinaf gerekçesinin
sınırları içinde inceleyebilir (StPO m. 327).
64. Ġstinaf mahkemesi hükmünün mahiyeti ne olabilir?
Mahkeme istinaf davasını yerinde bulursa, hükmü bozar ve esas hakkında karar
verir (StPO m. 328/1).
Ġlk yargılamayı yapan mahkeme, kendisini hukuka aykırı olarak yetkili
saymıĢsa hüküm bozularak dosya yetkili mahkemeye gönderilir (StPO. m. 323/1).
65. Ġstemde bulunan sanığın ceza yargılamasında
bulunmaması hâlinde ne yapılır?
Ġstinaf baĢvurusu sanık tarafından yapılmıĢ ancak duruĢmada sanık veya
temsilcisi bulunmamıĢ ve bunun mazereti gösterilmemiĢse mahkeme davayı esas
hakkında duruĢma yapmaksızın reddeder. Davayı savcı açmıĢ ise yargılama
yapılabilir. Bu hâlde savcılığın açtığı istinaf davası sanığın rızası olmaksızın geri
alınabilir.
Ancak Yargıtay‟ın bozmasından sonra yargılama yapıyorsa reddedemez (StPO
m.329).
66. Sanığın kanuni temsilcisi istinaf baĢvurusu yapılabilir
mi?
Ġstinaf davası sanığın kanuni temsilcisi tarafından da açılabilir. Bu durumda
mahkeme sanığı da duruĢmaya davet eder. Mahkeme, sanık gelmez ise sanığı
duruĢmaya zorla getirtebilir.
DuruĢmada kanuni temsilci ve sanık hazır bulunmazlarsa dava esasa girmeden
reddedilir (StPO m. 330).
28 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
67. Ġstinaf mahkemesi sanık aleyhine bozma kararı
verebilir mi?
Sanık veya kanuni temsilcisi veya Cumhuriyet savcısının sanık lehine istinafa
baĢvurması hâlinde mahkemenin kararı istinafa baĢvurulan karardan daha ağır
olamaz. Sanığın aleyhine netice doğuramaz. (StPO. m. 331).
68. Hangi kararlara karĢı temyize gidilebilir?
Eyalet mahkemelerinin ceza daireleri ile ağır ceza mahkemelerinin ve de
yüksek Eyalet Mahkemelerinin esas mahkemesi sıfatıyla vermiĢ oldukları kararlara
karĢı temyize gidilebilir (StPO. m. 333).
69. Ġstinafa gitmeden temyize gitmek mümkün müdür?
Hakkında istinaf yolu ile tanınmıĢ olan bir hükme karĢı istinaf yerine temyize
gidilebilir (StPO. m. 335).
Bu hüküm güvenlik tedbirlerine iliĢkin kararlarda uygulanmaz.
D. Hollanda
70. Ġstinafa kimler baĢvurabilir?
Bir suçtan mahkumiyet hâlinde sanık ve savcı istinafa baĢvurabilir. Kabahatten
mahkumiyette sanıklar için istinaf yolu sınırlandırılmıĢtır (m. 404).
71. Hangi kararlara karĢı istinafa baĢvurulabilir?
Ġstinafa son kararlara karĢı baĢvurulur. Ara kararlara ancak son kararla birlikte
baĢvurulur. Tutuklama kararına karĢı da istinafa gidilebilir (m. 406).
72. BaĢvuru ne zaman yapılır?
Sanık kararının tefhiminden itibaren 14 gün içinde istinafa gidebilir. Sanığın
yok olması durumunda 14 günlük süre kararın sanığa tebliğ edildiği tarihten itibaren
baĢlar. Savcının da istinaf yoluna baĢvurabilmesi için aynı süreler geçerlidir. Ġstinafa
sadece sanık gider, savcı gitmezse bu durumda istinaf mahkemesi sanığın ilk derece
mahkemesinde aldığı cezadan daha ağır bir ceza ile cezalandırılmasına, her üç
hâkimin de hemfikir olması durumunda karar verebilir (m. 408).
73. DuruĢma günü ne zaman belirlenir?
Ġstinaf baĢvurusu kaydedildikten sonra istinaf mahkemesinin davaya bakacağı
gün ve saat sanık ya da temsilcisine tebliğ olunur (m.408/A).
74. Dosya Ġstinaf mahkemesine ne zaman gönderilir?
BaĢvuru üzerine ilk derece mahkemesi dosyayı en kısa sürede Ġstinaf
mahkemesine gönderir. Dosyanın gönderilmesinin geciktirilmesi davaya bakma
süresinin ertelenmesine sebep olabilir (m.409).
29
75. Ġstinaf mahkemesinde yeni tanık dinlenebilir mi?
Savunma avukatı tanıkların istinafta dinlenmesini talep edebilir ve istinafa
baĢvurduktan sonraki 14 gün içinde ilk derece mahkemesinin kararına iliĢkin
Ģikayetini yazılı hâle getirebilir (m.410).
76. Ġstinaf mahkemesi ek soruĢturma yapabilir mi?
Ġstinaf davası baĢlamadan önce gerekli görürse kendiliğinden yeni soruĢturma
yapabilir. Sanık ve savcı böyle bir soruĢturmanın yapılmasını talep edebilir (m.411).
77. DuruĢma günü nasıl belirlenir ve baĢvurana ne zaman
tebligat yapılır?
Ġstinaf mahkemesinde görülecek davanın ilk duruĢma tarihi eğer mümkünse
dosya Ġstinaf mahkemesine ulaĢtıktan sonra 8 inci günden itibaren belirlenir. Aynı
sanıkla ilgili birden fazla dava mevcut ise bu davaların birleĢtirilip aynı gün görülmesi
mümkündür (m.412).
Ġstinaf yoluna giden kimseye dava baĢlamadan 10 gün önce tebligat yapılır.
Sanığa 10 günden daha kısa bir süre önce tebligat yapılır ve sanık duruĢmada hazır
bulunursa duruĢmaya devam olunur (m.413).
Sanık aleyhine tazminat davası açmıĢ olan mağdura da aynı Ģekilde tebligatın
yapılması gerekir. Eğer bu gerçekleĢtirilmezse ve mağdur duruĢmada hazır
bulunmazsa duruĢmaya devam olunmaz (m.413).
78. Ġlk derece mahkemesinde geçerli kurallar istinafta da
uygulanabilir mi?
Ġlk derece mahkemesinde tanık dinlenmesine iliĢkin kurallar istinaf aĢaması
için de geçerlidir. Diğer bir deyiĢle istinaf mahkemesinde çalıĢan hâkim ve savcı ilk
derece mahkemesindeki hâkimlerin ve savcıların bağlı olduğu kurallarla bağlıdır
(m.414).
Ġlk derece mahkemesindeki yargılamaya iliĢkin kurallar istinaf safhası için de
geçerlidir (m.415).
79. Ġlk derece mahkemesinde değerlendirilen bir belge
istinafta tekrar tartıĢma konusu yapılabilir mi?
Ġlk derece mahkemesinde tartıĢılan belgelerin istinaf aĢamasında tekrar
okunması gerekmez. Eğer sanık belgelerin tekrar okunmasını isterse o zaman hâkim
bunu makul bir süre dilimi içinde gerçekleĢtirir (m.417).
80. Mağdur Ģahsi hak taleplerini ne zaman yapmalıdır?
Mağdur, sanık aleyhine istinaf aĢamasında ilk kez Ģahsi hak talebinde
bulunamaz. Ġlk derece mahkemesinde hazırlanmıĢ olan iddianame istinaf aĢamasında
da geçerlidir. Sanık istinafa gitmez ise ve mağdur ilk derece mahkemesinin tazminata
30 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
iliĢkin verdiği karara katılmazsa, mağdur bir istinaf mahkemesi hukuk hâkimine
baĢvuruda bulunabilir (m.421).
81. Ġstinaf mahkemesinin kararları nasıl olabilir?
Ġstinaf mahkemesi ilk derece mahkemesinin kararını kısmen ya da tamamen
kabul edebilir ve karara eklemeler yapabilir. Ġstinaf mahkemesi kararı ortadan kaldırıp
yeniden yargılama yapabilir. Ġstinaf mahkemesinin davayı ilk derece mahkemesine
geri gönderme durumu sadece ilk derece mahkemesinin sanık aleyhine verdiği
mahkumiyet kararında davanın maddi açıdan sübutu ile ilgili bir karara varamamıĢ
olması durumunda mümkündür.
Ġstinaf yoluna mahkumiyetin sadece belli bir kısmına karĢı baĢvurulduysa,
istinaf mahkemesi davanın sadece o kısmına bakar ve gerekirse ilk derece
mahkemesinin verdiği cezayı değiĢtirir (m. 423).
82. Ġstinaf mahkemesi sanığın durumunu araĢtırabilir mi?
Sanık serbest bırakıldıktan sonra istinaf mahkemesi tarafından ancak her üç
hâkimin de konu üzerinde uzlaĢması sonucunda tekrar mahkum edilir. Eğer hâkimler
sanığa daha ağır bir ceza verilmesi taraftarı iseler bu cezanın verilebilmesi için yine
her üç hâkimin de bu konuda hemfikir olmaları gerekir (m.424) .
E. Ġsveç
83. Ġsveç’te genel olarak yargı sisteminin ve istinaf
mahkemelerinin yapısı nasıldır?
Ġsveç Anayasası mahkemelerin bağımsızlığını garanti eder, hiçbir otorite
yargıya müdahâle edemez. Kalıcı hâkimler hükümet tarafından atanırlar ve
güvenceye sahiptirler, kural olarak iĢten çıkartılamazlar. Anayasa mahkemesi yoktur;
fakat her davada mahkemeler normlar hiyerarĢisini gözetirler.
Ġsveç mahkemeleri genel mahkemeler ve özel mahkemeler olarak ikiye ayrılır.
Genel mahkeme örgütlenmesi, genel mahkemeler ve genel idari mahkemeler olarak
ikiye ayrılır. Özel mahkemeler arasında iĢ mahkemesi, pazar mahkemesi, patent
istinafları mahkemesi ve arazi mahkemesi sayılabilir. Genel mahkemeler çeĢitli
büyüklükte 56 Yerel (ilk derece) Mahkemeden, 6 Ġstinaf mahkemesi ve bir Yüksek
Mahkemeden meydana gelir. Bu mahkemeler Ģahıslar arasındaki hukuk ve ceza
davalarını görürler.
Yerel mahkemelerde ceza davaları görülürken duruĢma heyeti bir hukuk
eğitimli hâkim ve üç de halktan hâkimlerden oluĢur. Bazı hafif suçlarla ilgili davalar
tek bir hukuk eğitimli hâkim tarafından görülebilir.
Ġstinaf mahkemeleri de çeĢitli büyüklüktedir. Eğer yerel mahkemede hüküm,
bir hukuk eğitimli hâkim ile halktan hâkimler tarafından verilmiĢse, Ġstinaf
mahkemesinin bileĢimi üç hukuk eğitimli üye ve iki halktan hâkimden meydana gelir.
Yerel mahkemedeki karara halktan hâkim katılmamıĢsa, Ġstinaf mahkemesi üç hukuk
eğitimli üyeden meydana gelir.
31
Yüksek mahkeme, 16 mahkeme üyesi hâkimden oluĢur. Mahkeme en az iki
bölümden meydana gelir. Yüksek mahkeme önündeki davalar, hâkim hakemler
tarafından hazırlanır.
Savcılık sistemi mahkemeler ve polis teĢkilatından ayrı örgütlenmiĢtir ve
savcılar bağımsızdır. En yetkili görevli, Yüksek Mahkemede de savcı olan Ġsveç‟teki
en üst düzey savcı, genel savcıdır. Her bölgede de yetkili bir savcı bulunur. Savcılık
ofisleri, savcılık faaliyetlerinin yönetimi ile sorumlu bir baĢsavcı tarafından yönetilir.
Ekonomik suçlarla mücadele bürosu da bir savcılık yetkilisi tarafından yürütülür.
Ceza soruĢturması, suç Ģüphesinin öğrenilmesi ile baĢlar. Savcının kovuĢturma
yapmama konusunda takdir yetkisi vardır. Mesela suçun hafif bir suç olması veya çok
sayıda suç iĢlemiĢ olan fail üzerinde bu suçla ilgili cezanın etkili olmayacağının
anlaĢılması ya da failin çok yaĢlı veya hasta olması gibi hâllerde savcı kovuĢturmama
kararı verebilir. Müeyyidesi sadece para cezası olan suçlar hakkında (mesela dükkan
hırsızlığı) savcı dava açmak yerine para cezası müeyyidesi uygulamayı önerebilir
(önödeme). Fail savcının bu yazılı önerisini kabul ederse cezayı ödediğinde
soruĢturma sona erer. Trafik kuralı ihlali gibi kimi suçlarda faile doğrudan para cezası
polis tarafından uygulanır. Savcının kamu davası açmadığı hâllerde zarar görenin
(Ģahsi) dava açması mümkündür. Zarar gören taraf, kamu davasında da tazminat
isteminde bulunabilir.
Ġlk derece mahkemesi kararlarına karĢı her tarafın istinaf baĢvurusunda
bulunma hakkı vardır. Ġstinaf kararlarına karĢı da Yüksek Mahkemeye baĢvuru yolu
kural olarak açıktır. Ancak bu baĢvuru için de izin alınması gerekir. Ġznin amacı,
Yüksek Mahkemeye giden davaları sınırlamaktır. Ġzin verilebilmesi için davanın
yargı süreci için öneme sahip olması veya alt derece mahkemesi kararında ciddi usul
hatalarının yapılmıĢ olması gerekir.
84. Ġstinafa kimler tarafından ve ne Ģekilde baĢvurulabilir?
Ġstinaf baĢvurusu, karardan itibaren üç hafta içinde kararı veren ilk derece
mahkemesine yapılır. Mahkeme, baĢvurunun süresinde olup olmadığını inceler. Süre
geçirilmiĢse baĢvurunun düĢürülmesine karar verilir. Bu karara karĢı da istinaf yolu
açıktır (Bölüm 1).
Ġlk derece kararına karĢı istinafa baĢvurma yolu her tarafın hakkıdır. Savcının
istinafa baĢvurmadığı hâllerde mağdur olan tarafın baĢvuru hakkı bulunmaktadır.
Para cezasına mahkumiyetten ibaret bir kararda veya hapis cezasının altı ayı
geçmediği suçlara iliĢkin beraat kararlarında istinaf yoluna baĢvurulabilmesi için
istinaf izni gerekir. Ġstinaf mahkemesi, ön incelemede yerel mahkemenin kararını
değiĢtirebilecek nedenleri bulursa derhâl davayı incelemeye alır.
Ġstinaf baĢvurusunda Ģu hususlar yer almalıdır: Ġstinafa baĢvurulan karara
iliĢkin bilgiler,
Kararın istinafa baĢvurulan kısmı,
Ġstinaf baĢvurusunun sebepleri ve istinafa baĢvuranın yerel mahkemenin
kararını hangi yönleriyle ve hangi gerekçeyle hatalı bulduğu,
Eğer istinaf için izin gerekiyorsa, böyle bir iznin verilmesini destekleyecek
Ģartları,
32 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Sunulan deliller ve delillerin her birinin neyi kanıtladığını,
Daha önce sunulmamıĢ olan yazılı deliller istinaf baĢvurusu ile birlikte sunulur.
Eğer istinafa baĢvuran taraf Ġstinaf mahkemesinin bir tanığı, bilirkiĢiyi yeniden
dinlemesini, olay yerinin tekrar keĢfini talep ediyorsa, bunu belirtmeli ve sebeplerini
açıklamalıdır. Ġstinaf mahkemesi duruĢmada mağdurun veya sanığın bulunmasını
isteyip istemediğini belirtmelidir (Bölüm 4).
85. Ġstinaf baĢvurusu üzerine, karĢı baĢvuru yapılabilir mi?
Taraflardan biri istinaf isteminde bulunursa karĢı taraf da üç haftalık baĢvuru
süresinin dolmasından sonraki bir hafta içinde istinafa baĢvurabilir. Bu süre zarfında
ilk baĢvuru iptal edilirse veya baĢka sebeplerle geçerliliği kalmazsa ikinci baĢvuru da
iptal olunur (Bölüm 2).
Eğer tutuklu istinaf baĢvurusundan vazgeçerse, savcının istinaf baĢvurusu da
hükümsüz olur.
86. Mahkeme davayı Ġstinaf mahkemesine ne zaman
gönderir?
BaĢvurular süresi içinde yapılmıĢ ve karĢı baĢvuru süresi dolmuĢsa, mahkeme
dosyayı gecikme olmaksızın Ġstinaf mahkemesine ulaĢtırır (Bölüm 5).
Eğer karĢı taraf isterse, bir hafta içinde her iki tarafın kararı istinafa götürmesi
(cross-appeal) mümkündür. Hapis cezasının uzunluğu ile iliĢkili olarak bu genelde
savcı tarafından yapılır.
87. BaĢvuru yasaya aykırı ise veya içeriğinde eksikler
mevcutsa ne yapılır?
BaĢvuran yetkili değilse, Ġstinaf mahkemesi baĢvuruyu reddeder. Ġstinafta,
yanlıĢ talep gibi istinafın kabulüne engel baĢka hukuki sorunlar da olabilir. Bu
sorunlarla da Ġstinaf mahkemesi ilgilenir. Ġstinaf baĢvurusu açıkça asılsızsa derhâl
reddedilir.
BaĢvuruda eksikler varsa, Ġstinaf mahkemesince tamamlanması için süre verilir.
BaĢvuran eksikleri tamamlamazsa veya baĢvuru içeriğindeki eksiklikler bir davaya
temel teĢkil etmeyecek kadar fazla ise baĢvuru reddedilir (Bölüm 7).
Eğer baĢvuru kabul edilmiĢse belli bir süre içinde cevap vermesi istenerek karĢı
tarafa tebliğ olunur.
88. Ġstinaf mahkemesi koruma tedbirleri hakkında karar
verebilir mi?
Ġstinaf mahkemesi, tutuklama, seyahat yasağı, gözaltı gibi koruma tedbirleriyle
ilgili konularda, karĢı tarafın ifadesi dinlenmemiĢ bile olsa, yerel mahkemenin
kararını değiĢtirebilir. Mesela tutukluluk kararını kaldırabilir. Yine gerek görürse
yerel mahkemenin koruma tedbiri isteğini reddettiği hâllerde kendisi tedbir
uygulanmasına karar verebilir.
33
89. KarĢı tarafın cevabı neleri içermelidir?
KarĢı tarafın cevabı istinafa baĢvuran tarafından ileri sürülen nedenlere karĢı,
karĢı nedenleri içermelidir.
Cevapta ilgili kanıtlar ve her bir kanıtla ne kanıtlanmaya çalıĢıldığı
açıklanmalıdır. Daha önce sunulmayan yazılı kanıtlar cevapla aynı zamanda
iletilmelidir. Eğer taraflardan biri Ġstinaf mahkemesinden tanık dinlenilmesini veya
bilirkiĢiden görüĢ alınmasını veya olay mahâllinin tekrar görülmesini talep ederse, bu
talebini ve sebeplerini belirtmelidir. Mağdurun veya sanığın da Ġstinaf
mahkemesindeki duruĢmada bulunmasını istiyorsa bunu da belirtmelidir (Bölüm 9).
90. Verilen cevap istinafa baĢvurana gönderilir mi?
Cevap Ġstinaf mahkemesi tarafından istinafa baĢvurana gönderilir. Kamu
davalarında sanığa sunulan belgelerle, mağdur tarafın yaĢ, meslek ve ev adresi gibi
adli takibatla ilgisi olmayan bilgiler verilemez (Bölüm 10).
Eğer gerekiyorsa, hazırlık sırasında Ġstinaf mahkemesi iddiaların karĢılıklı
iletilmesini isteyebilir. Mahkeme aynı zamanda iddiaların karĢılıklı olarak
sunulmasıyla ilgili olarak detaylı kararlar alabilir ve tarafların dile getirmeleri gereken
konuları belirleyebilir (Bölüm 10).
91. Ġstinaf için izin verilmesi gereken hâllerde izin ne zaman
verilir?
Eğer istinaf için izin vermek gerekiyorsa Ġstinaf mahkemesi iddiaların karĢılıklı
iletilmesinden sonra böyle bir izne gerek olup olmadığına karar verir.
92. Ġstinaf mahkemesi yeni delil toplayabilir mi?
Ġstinaf mahkemesinin gerekli gördüğü durumda bilirkiĢi görüĢü alınması, yazılı
kanıt sunulması, keĢif yapılması, esas duruĢma dıĢında kanıt kabul edilmesi veya
farklı hazırlık tedbirleri alınabilir (Bölüm 12).
Taraflardan biri bu tedbirlerden herhangi birinin alınmasını talep ederse,
olabildiğince erken Ġstinaf mahkemesine baĢvurmalıdır (Bölüm 12).
93. Ġstinaf mahkemesi hangi hâllerde duruĢma yapmaksızın
davayı neticelendirebilir?
1. Savcı sadece davalının lehine istinafa baĢvurursa,
2. Sadece davalı istinafa baĢvurduysa ve değiĢiklik baĢvurusunu karĢı taraf da
kabul ederse,
3. Ġstinafın temelsiz olduğu apaçık ortadaysa,
4. Davalıyı yasal olarak sorumlu tutacak, para cezası, Ģartlı ceza veya bu
yaptırımların birlikte uygulanması dıĢında bir yaptırım uygulanması için bir sebep
olmadığında,
34 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ġstinaf mahkemesi duruĢma yapmaksızın dosya üzerinden karar verir (Bölüm
13).
Eğer Ġstinaf mahkemesi duruĢma yapmaksızın dosya üzerinden karar verecekse
ve hüküm sırasında taraflar iĢlemlerini tamamlamamıĢlarsa, bunu yapmaları için
kendilerine zaman tanınır (Bölüm 14).
Ġstinaf mahkemesi yargılamanın duruĢmalı yapılmasına karar verirse duruĢma
tarihini belirler. DuruĢma tarihini mümkünse taraflara danıĢarak belirler.
94. DuruĢma hazırlığı nasıl yapılır?
Taraflara duruĢmada bulunmaları için tebligat yapılır.
Ġstinafa baĢvuran taraf duruĢmaya gelmediği takdirde baĢvurunun hükmü
kalmayacağı, aksi takdirde ceza uygulanacağı uyarısıyla duruĢmada bulunması
istenir. Buna ek olarak Ģahsen hazır bulunacaksa 21 inci bölüm 1 inci paragraf Ģartları
hakkında bilgilendirilmelidir. Aleyhine istinafa baĢvurulan tarafın duruĢmaya Ģahsen
gelmesi zorunluysa veya dosyanın araĢtırılması ve sonuçlandırılması açısından varlığı
önemli görülüyorsa, duruĢmaya gelmesi gerektiği aksi takdirde para cezası
uygulanacağı uyarısıyla duruĢmada bulunması istenir. Sanığın böyle bir emre
uymayacağı konusunda sebeplere inanılıyorsa Ġstinaf mahkemesi davalının
mahkemeye tutuklanarak getirilmesini isteyebilir.
Aleyhine istinafa baĢvurulan taraf için böyle bir talimat veya emir yoksa
yokluğunda da karar verilebileceği bilgilendirilmelidir. Ġstinaf mahkemesi tutuklu
veya gözaltında olan bir davalının duruĢmaya gelmesi konusunda karar verebilir
(Bölüm 16).
Ġstinaf mahkemesi bir tanığın veya bir kiĢinin duruĢmaya katılmasına karar
verebilir, karar taraflara tebliğ olunur.
95. Ġstinafta duruĢmaya iliĢkin hükümlerin bir özelliği var
mıdır ?
Ġlk derece mahkemesinin duruĢmalara iliĢkin hükümleri istinaf yargılamasında
da uygulanır (Bölüm 17).
Eğer sanık tutukluysa, 12 nci bölümde belirtilen tedbirlere iliĢkin veya baĢka
Ģartlara bağlı olarak daha uzun bir erteleme gerekli değilse, duruĢma, 2 nci bölümde
belirtilen sürenin bitiminden sonraki 4 hafta içinde yapılmalıdır. Davalı, 2 nci
bölümde belirtilen sürenin bitiminden sonra tutuklanmıĢ ise süre tutuklanma
gününden itibaren hesaplanmalıdır (Bölüm 15).
96. DuruĢma nasıl yapılır?
DuruĢmada önce istinafa baĢvurulan karar okunur. Ġstinafa baĢvuran taraf,
kararın hangi kısmına karĢı istinafa baĢvurduğunu ve talep ettiği değiĢikliği açıklar.
Bu talebe karĢı, karĢı tarafın düĢüncesi sorulur. Eğer istinafa baĢvuran savcı ise
önce savcının, mağdur ise önce mağdurun iddiası sorulur. Tarafların herbirine karĢı
tarafın iddialarına cevap verme olanağı verilir. DuruĢma, aleyhine istinafa baĢvurulan
35
tarafın yokluğunda yapılırsa, mahkeme ilgili delilleri karĢı tarafa sunar. Bir tarafın
yeni delil sunması hâlinde mutlaka karĢı tarafın görüĢü de sorulur (Bölüm 18-19).
97. Ġstinafa baĢvuranın duruĢmaya gelmemesi hâlinde ne
yapılır?
Usulüne uygun olarak tebligat yapıldığı hâlde istinafa baĢvuran duruĢmaya
gelmez ise dava düĢürülür.
98. Ġstinaf baĢvurusundan vazgeçmek mümkün müdür?
Ġstinaf mahkemesinin kararının açıklanmasından önce istinaftan vazgeçmek
mümkündür. Sanığa karĢı Ġstinaf mahkemesine baĢvuruda bulunmuĢ bir savcı istinaf
baĢvurusunu davalının lehine çevirebilir.
Ġstinafa baĢvuran istinaf iddiasına, istinafta belirtmediği bir olayı ekleyemez
(Bölüm 24).
99. Ġstinaf mahkemesi sanığı daha ağır bir cezaya mahkum
edebilir mi? (Reformatio in peius)
Eğer sanık veya sanık lehine savcı istinafa baĢvurduysa Ġstinaf mahkemesi
sanığı yerel mahkemenin koyduğundan daha ağır veya daha uzun bir cezaya mahkum
edemez. Bununla birlikte Ġstinaf mahkemesi sanığa güvenlik tedbiri uygulanmasına
karar verebilir veya yerel mahkeme böyle bir tedbire karar verdiyse baĢka bir
yaptırımla cezalandırabilir.
100. Mutlak bozma sebepleri nelerdir?
Eğer yerel mahkemede 59 uncu bölüm 1 inci madde, 1-3 kısımlarda belirtilen
cinsten ağır bir usul hatası yapılmıĢsa Ġstinaf mahkemesi, talep edilmese dahi
kendiliğinden yerel mahkeme kararını tamamen veya kısmen bozabilir.
101. Nisbi bozma sebepleri nelerdir?
Ġlk derece mahkemesinde 26 ncı veya 27 nci bölümlerde belirtilenler dıĢında bir
usul hatası yapıldıysa Ġstinaf mahkemesi ancak hata dosyanın sonucunu etkiliyorsa
yerel mahkemenin kararını bozabilir (Bölüm 28).
102. Bozmadan sonra dosya hangi mahkemeye gönderilir?
Eğer Ġstinaf mahkemesi yerel mahkeme kararını yer veya madde yönünden
yetki nedeniyle değil de baĢka nedenlere bozarsa dosyayı aynı mahkemeye gönderir
(Bölüm 29).
Mahkemenin yer yönünden yetkisizliği hâlinde dosyayı baĢka mahkemeye
gönderir.
36 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
V. ĠSTĠNAFIN DĠĞER KANUN YOLLARI ĠLE OLAN
ĠLĠġKĠSĠ
103. Ġstinaf ile itiraz arasında ne fark vardır?
a) Ġstinaf, mahkeme kararlarına karĢı baĢvurulan bir kanun yoludur. Buna
karĢılık itiraz, hem hâkimlik makamı kararlarına ve hem de mahkeme makamı
kararlarına karĢı da olabilir. Mesela sulh ceza hâkiminin vermiĢ olduğu elkoyma
kararına, asliye ceza mahkemesinin vermiĢ olduğu tutuklama kararına karĢı yapılan
itirazlar gibi.
Ġstinaf mahkemesinin tayin etmiĢ olduğu naip hâkimin kararına karĢı mahkeme
baĢkanı nezdinde itiraz etmek mümkündür.
Ġstinaf bir üst derece kanun yoludur. Denetim mahkemesi tarafından yerine
getirilir. Buna karĢılık itiraz aynı derece mahkemeleri arasında gerçekleĢtirilen bir
kanun yoludur. Asliye ceza mahkemesinin tutuklama kararına karĢı, ağır ceza
mahkemesi nezdinde itiraz olunabilir.
Keza istinaf mahkemesinin tutuklama kararına karĢı da itiraz etmek
mümkündür.
Ġtiraz aynı makama yapılabilir. Ġstinaf aynı makama yapılamaz. Bu durumda
kararına itiraz edilen makam üç gün içinde ya kararını düzeltir (m. 268/2) ya da
dosyayı üst yetkili mahkemeye gönderir.
b) Ġtiraz, prensip olarak ara kararlarına karĢı yapılır. Ara kararlar duruĢmayı
ve son kararı hazırlayan kararlardır. Ġstinaf ise son karara karĢı baĢvurulan
kanunyoludur.
c) Ġtiraz, prensip olarak duruĢmasızdır. Ġnceleme (bazen tarafların huzurunda
tutuklamaya itirazda olduğu gibi) dosya üzerinden yapılır. Buna karĢılık istinafta
yargılama normal olarak duruĢmalı yapılabilir.
d) Ġtiraz sonucunda itiraz makamının verdiği karar ya itiraz edilen kararı
ortadan kaldırma kararı (bazen kararın geri alınması Ģeklinde olabilir. Mesela
tutuklama kararı veren hâkimin itiraz hâlinde üç gün içinde verdiği kararı geri alması
hâlinde olduğu gibi) ya da itirazın reddi Ģeklindedir. Kararın geri alınmasına kanun
kararın düzeltilmesi demektedir.
Oysa istinafta mahkeme ya davayı reddeder ya hükmü onaylar veya düzelterek
onaylar ya da düĢme veya durma kararı verebilir.
e) Ġtiraz yoluna sadece Cumhuriyet savcısı, sanık veya müdafi ve itiraza konu
olan kararın ilgilisi baĢvurabilir.
Buna karĢılık istinafa davanın tüm tarafları baĢvurabilir. Savcı, sanık, müdahil,
kanuni temsilci, malen sorumlu gibi.
Ġstinaf ile itirazın müĢterek yönü, her ikisinin de olayı hem maddi ve hem de
hukuki açılardan incelemesidir.
37
104. Ġstinaf ile temyiz arasında ne fark vardır?
Her ikisi de üst derece mahkemeleridir. Ancak aralarındaki temel fark istinaf
mahkemesinin olayı hem sabit olup olmama ve hem de hukuki açıdan incelemesine
karĢılık, temyiz mahkemesi olayı sadece hukuki yönden inceler, mahkemelerin
hukuka uygun karar verip veremediklerini denetler.
Temyiz mahkemesinde yargılamanın duruĢmalı yapılması istisnadır. Buna
karĢılık Ġstinaf mahkemesinde duruĢmanın yapılması kuraldır.
Temyiz mahkemesinde ek delil sunarak bunların tartıĢılmasını sağlamak
mümkün değildir. Buna karĢılık Ġstinaf mahkemesinde ilk derece mahkemesinde
tartıĢılmamıĢ bilgi ve belgeleri tartıĢmak ve ek delil sunmak, gerekirse tutuklama
kararı bile vermek mümkündür.
CMK‟nın 289 uncu maddesinde öngörülen hâller hariç temyiz mahkemesinde
yargılama gerekçeye bağlı olarak yapılabilir. Buna karĢılık istinaf mahkemesinde
yargılama gerekçeye bağlı olarak yapılmaz. Mahkeme kendiliğinden her tür
araĢtırmayı yaparak hükmü inceleyerek karar verebilir.
Temyiz mahkemesi kararına karĢı Yargıtay Cumhuriyet baĢsavcısı, Yargıtay
Genel Kuruluna itiraz baĢvurusunda bulunabilir. Buna karĢılık istinaf mahkemesi
kararına karĢı böyle bir baĢvuru yolu tanınmamıĢtır.
Temyiz mahkemesi ile istinaf mahkemesinin verdiği kararlar da farklıdır.
Gerçekten istinaf mahkemesi iĢin esasına hükmedebilirken, temyiz mahkemesinin,
bazı sınırlı durumlar dıĢında böyle bir yetkisi yoktur.
VI. ĠSTĠNAFA HAKĠM OLAN ĠLKELER
Ceza muhakemesine hâkim olan ilkelerin önemli bir kısmının istinafa da hâkim
olacağı açıktır. Ġstinafta görev yapanların bu ilkelere uygun hareket etme zorunluluğu
vardır. Bu hukuk devleti ilkesinin bir gereğidir.
105. Ġstinafta Hukuk devleti ilkesi ne anlama gelir?
1982 Anayasası‟nın 2 nci maddesinde Türkiye‟nin bir hukuk devleti olduğu
yazılıdır. AĢağıda göreceğimiz insan hakları ile ilgili bütün ilkelerin anası, kaynağı
durumunda bulunan hukuk devleti ilkesine göre, yasama, yürütme ve yargı gücünü
yani egemenlik adı verilen muazzam gücü millet adına kullanan anayasal organlar bu
gücü sadece hukukun genel ilkeleri, Anayasa ve kanunlar çerçevesinde insan
haysiyetini korumak, insan hakları ile temel hak ve hürriyetleri gerçekleĢtirmek,
adaleti ve hukuk güvenliğini sağlamak amacıyla kullanabilirler. Bu onların
meĢruluğunun temelini teĢkil eder. Anayasa Mahkemesi de hukuk devleti kavramını
bu Ģekilde anlamaktadır.11
Görüldüğü gibi hukuk devleti üç sütun üzerine inĢa edilmiĢtir. Bunlar:
• Ġnsan haklarının gerçekleĢtirilmesi,
• Adaletin sağlanması,

11 AMKD c. 14 s. 189
38 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
• Güvenliğin temin edilmesidir.
Bilindiği gibi, Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Ġnsan Hakları Avrupa
SözleĢmesi gibi milletlerarası belgelerle medeni ülkelerin Anayasalarında ve
kanunlarında yer alan ve ırk, renk, cins, dil, din, siyasî veya diğer herhangi bir akide,
millî veya sosyal menĢe, servet, doğuĢ veya diğer herhangi bir fark gözetilmeksizin,
insanın insan olması nedeniyle her insan tarafından yararlanılabilen haklara insan
hakları denmektedir. ĠĢte bu hakların uygulamada gerçekten kullanıldığı ülkelere
hukuk devleti denmektedir.
Bir hukuk devletinin ceza muhakemesi hukukunun da insan haklarına dayalı
bulunacağı açıktır. Ġstinafın getirilmesinin temel nedenlerinden biri, ilk derece
mahkemelerinde gerçekleĢtirilen yargılamada yapılan hukuka aykırılıkların
denetlenmesi, hak ihlallerinin önlenmesidir.
Etik ve hukuki bir kavram olan ADALET, herkesin fırsat eĢitliğinin bulunması;
herkesin kanun önünde eĢit sayılması; herkese kiĢiliğini geliĢtirme olanağının
verilmesi; buna engel olan maddi ve manevi engellerin ortadan kaldırılması; her türlü
imtiyazın ve keyfiliğin reddedilmesi anlamına gelir. Kısaca ifade edilmek gerekirse,
adil olan devlete hukuk devleti denir. Ġstinaf bu amaca da hizmet edecek olması
bakımından önemli bir hukuk kurumu olarak karĢımıza çıkmaktadır. Ancak adaleti
tesis ederken gecikmemek gerekir. GECĠKEN ADALET ADALET DEĞĠLDĠR
özdeyiĢini unutmamak gerekir.
Ülkesinde, toplum hâlinde yaĢamanın ilk ve vazgeçilmez Ģartı olan güvenliği
ve sosyal düzeni sağlayamamıĢ olan devlete hukuk devleti denemez. Bu nedenle bir
hukuk devletinde güvenlik ile özgürlük birbirine zıt iki kavram değil; aksine bunlar
bir madalyonun iki yüzü gibidir. ÖZGÜRLÜK ĠÇĠNDE GÜVENLĠK ANCAK BU
ÇERÇEVEDE SAĞLANABĠLĠR.
Modern ceza hukukunun, daha doğrusu çağdaĢ hukuk sisteminin bütününün
temelini hukuk devleti ilkesi oluĢturmaktadır. Bu ilke, aĢağıda ele alacağımız
ilkelerden baĢka daha pek çok önemli ilkenin de kaynağı durumundadır.
Hukuk devletinin bir baĢka yönü, eylem ve iĢlemlerinde ölçülü (oranlı)
davranan devlet olmasıdır. Gerçekten oranlılık (ölçülülük) ilkesi, hukuk devletine
hâkim olan aĢırılık yasağının bir bölümünü oluĢturur. Bu ilkeye göre, ceza
muhakemesi hukuku iĢleminin yapılması ile sağlanması beklenen yarar ve verilmesi
ihtimal dahilinde bulunan zarar arasında makul bir oranın (ölçünün) bulunmasını,
oransızlık durumunda iĢlemin yapılmamasını ifade eden ilkeye oranlılık (ölçülülük)
ilkesi denir.
ġu husus gözden kaçırılmamalıdır ki burada eĢitlikten değil, oranlılıktan söz
edilmektedir. Mesela, küçük sanıkların tutuklanması, kural olarak, bu ilkeye ters
düĢer.12

12 Löwe/Rosenberg, StPO und GVG (23. Auflage) § 276. 4. Tutuklama süresinin uzun olmasının bu
ilkeye uygun olmadığı söylenmiĢtir.
39
106.Ġnsan Haysiyetinin Korunması (Dokunulmazlığı) Ġlkesi
nedir?
“Ġnsan haysiyeti, bilinçli olma, kendi kaderini tayin etme ve kendi çevresini
Ģekillendirme yeteneği veren ve kiĢiliksizliği ortadan kaldıran ruhtur, manevi güçtür.”
Son bir tahlilde insan haysiyeti adı verilen değerin HÜR ĠRADE olduğu söylenebilir.
Ġnsanı obje hâline getiren ve kiĢiliği nedeniyle sahip olduğu değerin inkarı anlamına
gelen her türlü iĢlem, mesela iĢkence insan haysiyetine aykırıdır. Bu nedenle iĢkence
ile elde edilen delillerin ceza muhakemesinde, bu arada istinafta kullanılması anılan
ilkeye aykırıdır.
107.ĠĢkence Yasağı Nedir?
1982 Ay m. 17/3‟te, ĠHEB m. 5‟te, ĠHAS m. 3‟te, MvSHS m. 7‟de ve CMK m.
148‟de hiç kimseye iĢkence ve eziyet yapılamaz denilmek suretiyle bu yasak son
derece açık bir Ģekilde ifade edilmiĢtir. Öte yandan TCK m. 94‟te iĢkence ağır bir suç
olarak düzenlenmiĢtir. Keza burada ĠĢkenceye KarĢı BirleĢmiĢ Milletler ve Avrupa
SözleĢmelerine de iĢaret edilmelidir.
Yargıtay, ifade alma ve sorgu sırasında vuku bulabilen iĢkencenin önlenmesi
amacıyla son derece cesur kararlar vermiĢtir. Yüce Mahkeme, bizim tespitimize göre,
bu konuda 1.4.1985‟te verdiği ilk kararında, ikrarın delil niteliğinde olabilmesi için:
1) Ġkrar olunan olayın mümkün olması, 2) Hâkim huzurunda olması, 3) Geri
alınmaması ve 4) Yan delillerle de desteklenmesi gerektiğini açıklamıĢtır. Bu kararı
daha sonra diğerleri takip etmiĢ; Yargıtay‟ın bu görüĢü istikrarlı hâle gelmiĢtir.13
AĠHS m. 3, iĢkence, insanlık dıĢı veya alçaltıcı ceza veya muameleyi
yasaklamaktadır. Söz konusu hüküm, AĠHS‟in herhangi bir sınırlama nedenine bağlı
olmayan tek hükmüdür. AĠHS m. 15 II‟ye göre bu yasağın, olağanüstü durumlarda
bile ortadan kaldırılması söz konusu değildir. AĠHS m. 3‟te kullanılan kavramlar
oldukça geniĢtir ve belirsizliği nedeniyle sözleĢme organlarının kararlarıyla
somutlaĢtırılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu bağlamda özellikle “insanlık dıĢı” veya “alçaltıcı
muamele” kavramlarının Avrupa kamu düzeninin geçerli ortak standartlarına uygun
olarak yorumlanması gerekir.
AĠHM, ilk kez BirleĢik Krallığa karĢı Ġrlanda kararında AĠHS m. 3‟e ayrıntılı
olarak değinmiĢtir. Mahkeme, öncelikle bir muamelenin AĠHS m. 3‟e yönelik ihlal
olarak değerlendirilebilmesi için belirli bir ağırlığa ulaĢması gerektiğini vurgulamıĢtır.
Bu konuda bir değerlendirme yapılırken de somut olayın bütün koĢulları, özellikle
süre, psikolojik ve fiziki sonuçları, ilgilinin cinsiyeti, yaĢı ve sağlık durumu göz
önünde bulundurulmalıdır. Bu bağlamda Ġngiliz güvenlik güçlerince sorgu sırasında
baĢvurulan “beĢ teknik”in önemli psikolojik ve fiziki acıya yol açtığı ve sorgu

13 Yar. CGK. 1.4.1985, 6/511-182 (Erdurak, s. 214); Yar. CGK. 2.2.1987, 314/18; Yar. CGK.
16.2.1987, 6-271/50 (Uygun-SavaĢ-Mollamahmutoğlu, s. 147, 194); Yar. CGK. 21.9.1987, 1-203/367
(YKB 1990, s. 7567 vd.); Yar. CGK. 17.4.1989, 1-90/144 (ĠKĠD 1989, s. 6542 vd.); Yar. CGK.
25.6.1990, 9-156/188, YKD Kasım 1990, s. 1704 vd.; Yar. CGK. 25.6.1990, 9-156/188, YKD Kasım
1990, s. 1704 vd.; Yar. CGK. 4.6.1990, 1-139/163, YKD Ekim 1990, s. 1544 vd.; Yar. CGK.
10.12.1990, 6-257/335, YKD Mart 1991, s. 420 vd.; Yar. CGK. 11.3.1991, 1-28/68, YKD ġubat 1992
s. 256 vd.
40 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
sırasında psikolojik rahatsızlıklara neden olduğu için insanlık dıĢı sayılması gerektiği
sonucuna ulaĢmıĢtır.
Ġnsan hakları, ayrım gözetilmeksizin sahip olunan hakların tümünü kapsar, bu
nedenle ve tek cümle ile iĢkence suçu insanlığa karĢı iĢlenen bir „insanlık suçu‟dur.
Anılan suç bu niteliği itibariyle de evrensel birçok sözleĢmeye konu oluĢturmuĢtur.
Nitekim BirleĢmiĢ Milletler Genel Kurulunca 10 Aralık 1948 tarihinde kabul edilen
ve 7217 sayılı Yasa ile onaylanan Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin 5 inci
maddesine göre “Hiç kimseye iĢkence ya da zalimce insanlık dıĢı ya da onur kırıcı
davranıĢ ya da ceza uygulanamaz”. Ülkemizde 6366 sayılı Yasa ile onaylanan 4
kasım 1950 tarihli Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesinin 3 üncü maddesine göre; “hiç
kimse iĢkenceye, insanlık dıĢı yahut haysiyet kırıcı ceza veya muameleye tabi
tutulamaz.”. 10 Aralık 1984 tarihli ĠĢkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya
Küçültücü Muamele veya Cezaya KarĢı BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmesi iĢkenceyi
tanımlayarak uluslararası bir denetim öngörmüĢ, bu sözleĢme onaylanıp
yayımlanarak ülkemizde de yürürlüğe girmiĢtir. Bu evrensel düzenlemelere uygun
olarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası‟nın 17 nci maddesinin 3 üncü fıkrası
“Kimseye iĢkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetine bağdaĢmayan bir
cezaya veya muameleye tabli tutulamaz” emredici ve zorlayıcı hükmünü
taĢımaktadır. Yine 3842 sayılı Yasa ile Ceza Yargılamaları Usulü Yasamıza eklenen
135/a maddesinde, özgür iradeye dayanmayan, iĢkence veya yasak yöntemlerle elde
edilen beyanın delil olarak değerlendirilemeyeceği, aynı yasanın 254 üncü maddesine
eklenen 2 nci fıkrasında ise soruĢturma ve kovuĢturma organlarının hukuka aykırı
elde ettikleri delillerin hükme esas alınamayacağı belirtilmiĢtir.
“4449 sayılı Yasa ile TCY‟nın 243 üncü maddesinin 26.8.1999 tarihinde
yapılan değiĢiklikten önceki hâlinde; suç failinin ancak yetkili memur olabileceği
kabul edilmekte iken bu yasal düzenleme ile “diğer kamu görevlileri” de faillik
kapsamına alınmıĢ; suçun mağduru “maznun-sanık durumunda bulunan kimse” ile
sınırlı iken sanık yanında “mağdur, Ģüpheli, Ģahsi davacı, katılan, tanık, Ģikayetçi ve
ihbar eden”in de suçun mağduru olabileceği, kabul edilmiĢtir. … Demokratik bir
hukuk devletinde; delil elde etme, soruĢturmanın temel amacı ve kolluğun görevi
olmakla birlikte, bu amaç ve görev insan hakları ihlallerinin meĢrulaĢtırıcı ve hukuka
aykırı davranmanın bir mazereti olamaz. Kolluk görevlileri insan haklarına saygılı
kalarak, hukuka uygun bir Ģekilde delil elde etme görevlerini yerine getirmelidir. Her
iki sanık hukuka aykırı bir Ģekilde itiraf ve kanıt elde etmek için, katılanlara yukarıda
belirtilen Ģekillerde iĢkence etmiĢlerdir. Sanıklara isnat edilen eylemler, mağdur
adedince TCY.nın 243/1 inci maddesindeki suçu oluĢturmakta olup, maddedeki sanık
sıfatını dar yorumlayıp, yapılan insanlık dıĢı uygulamaları, basit bir eylem olarak
kabul edip TCY.nın 245/1 inci maddesi kapsamında değerlendiren yerel mahkeme
direnme kararında isabet bulunmadığından” bozulmasına karar verildi.14 Adlandırılan
bu yöntemde ilgili gözleri bağlı uzun süre duvara yaslanarak beklemek zorundaydı.
Yeme ve içme asgariye indirilmiĢti. Eğer ilgili uykuya dalar ise derhâl uyandırılmakta
ve tekrar duvara yaslanması sağlanmaktaydı. AĠHM‟ne göre bir kimsenin geri
gönderileceği devlette kötü muamele ile karĢılaĢma tehlikesi altında bulunması da

14 YCGK. 15.10.2002, 8 191/362 ; Kaban/AĢaner/Güven/Yalvaç, Yargıtay Ceza Genel Kurulu
Kararları, Ankara 2004, s. 342-347.
41
AĠHS m. 3‟ün ihlali sonucuna yol açar.15 Türkiye ile ilgili olarak AĠHM‟ne yapılan
baĢvurulardan Sur davası 12.9.1997 tarihinde; Gelgeç/Özdemir davası 1.3.2001
tarihinde; ÇavuĢoğlu davası 6.3.2001 tarihinde dostane çözümle bitirilmiĢ; 25.9.1997
tarihli Aksoy ve Aydın kararları 24.4.1998 tarihli Selçuk ve Asker kararı, 25.5.1998
tarihli Kurt kararı 9.6.1998 tarihli Tekin kararı, 8.7.1999 tarihli Çakıcı kararı,
11.4.2000 tarihli Veznedaroğlu kararı Türkiye‟nin mahkumiyeti ile sonuçlanmıĢtır.
AĠHM, örgütlü terörizmle ve suçla mücadele alanı gibi benzer durumlarda dahi bu
hükme aykırılığın SözleĢme tarafından yasaklandığını belirtmiĢtir.
16
AĠHM kararlarından, sanığın kendi davranıĢıyla neden olduğu durumlar
dıĢında, yakalanmasından itibaren uğradığı her türlü yaralanma ve benzeri
muamelelerden devletin sorumlu tutulacağı sonucu çıkmaktadır. Devlet, kiĢilerin
yakalanmasından itibaren bu kiĢilerin fiziki ve psikolojik bütünlüğüne yönelik olarak
ortaya çıkan zararlardan, bunların kendisine isnat edilebilir nedenlerden ileri geldiğini
kanıtlayamadıkça sorumluluktan kurtulamaz.
108. Adil Yargılama Ġlkesi Nedir?
Ele alınan ilkelerden istinaf açısından belki de en önemlisi bu ilkedir.
Bundan maksat, ceza muhakemesi iĢlemlerinin kandırma, yanıltma veya
zorlama gibi irade serbestisini engelleyen veya savunmayı kısıtlayan yollara
sapılmaksızın, hukuk devleti ilkesine uygun olarak, önceden kanunla öngörülmüĢ
bulunan esaslar çerçevesinde yapılmasıdır.17 Bir hukuk devletinde bu esasların, asgarî
olarak nelerden ibaret bulunduğu ĠHAS m. 6 ve MvSHS m. 14/1 vd. de gösterilmiĢtir.
Ġddia ve savunma makamları arasında, iddia ve savunma faaliyetlerinin gereği
gibi yapılmasına engel olacak ayrımlar yapılması; mesela iddia veya savunma
makamının kayırılması, Batılı ülkelerde silâh eĢitliği olarak anılan ve fakat bizim adil
yargılama veya dürüst iĢlem ilkesi içinde mütalaa ettiğimiz ilkeye açık bir aykırılık
teĢkil eder. Silâh eĢitliği demek, ülkemizin de dahil bulunduğu Kıta Avrupa Hukuk
Sistemine göre, henüz iddia ve savunma makamlarının her bakımdan eĢit olması
demek değildir.
Bugün silâh eĢitliği denilince akla gelen, savunma makamının bir hukuk
devletinde kendisine tanınmıĢ bulunan hakları gerçekten kullanabilmesidir.18

15 AĠHM‟nin 20.3.1991 tarihli Ġsveç‟e karĢı Cruz Varas ve diğerleri kararı, Kararlar Rehber, no. 261.
Ancak bu karara konu olayda eldeki delillere göre baĢvurucunun gönderileceği ġili‟de kötü muamele ile
karĢılaĢma tehlikesinin ispat edilmemesi nedeniyle, AĠHS m. 3‟e aykırılık görmemiĢtir.
16 Tezcan/Erdem/Sancakdar, Türkiye‟nin Ġnsan Hakları Sorunu, Ankara 2002, s.192 vd.
17 Ayrıntılı bilgi için bkz. Schroeder/Yenisey/Peukert, Ceza Muhakemesinde “Fair trial” Ġlkesi, Ġstanbul
1999, s. 1 vd.; Bischofberger, Die Verfahrensgrantien der europaischen Konvention…, Zürich 1972, s.
128 vd.; Feyzioğlu, Tanıklık ve Dürüst Muhakeme, Ankara 1998, s. 1 vd.; Gölcüklü ,Avrupa Ġnsan
Hakları SözleĢmesi‟ne Göre Doğru Yargılama, Ankara 1995, s. 1 vd.
18 DanıĢtay da sanığın muhakemede hazır bulunmasının adil yargılanma hakkının bir görüntüsü olan
silahların eĢitliği ilkesi içinde değerlendirmiĢ ve tutuklu sanığın, yargılanmakta olduğu ilin dıĢında
baĢka bir tutukevine naklini mümkün kılan Adalet Bakanlığı genelgesini iptal etmiĢtir (Dan. 10. D,
3.11.1998 7166/5511, DD sy. 99 (1999), s. 473 vd.
42 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
AĠHM, AĠHS m. 6/1 ile garanti altına alınan adil yargılama ilkesi ile bağlantılı
birçok karar vermiĢtir. Mahkeme, Fransa‟ya karĢı Tuan Tran Pham Hoang
kararında,19 SözleĢme sisteminde sanığın zorunlu müdafilikten yararlanma hakkının
adil bir yargılama kavramının bir görünümü olduğunu vurgulamıĢtır. AĠHS m. 6/3c,
bunun için iki koĢul öngörmektedir.
Bunlardan ilki, “müdafi ücretini ödeme konusunda gerekli olanağın
bulunmaması”dır. Ġkinci koĢul, “adaletin selametinin bunu gerekli kılmasıdır”.
AĠHM, böylesine karmaĢık sorunlara uygun argüman ileri sürmek ve bunu ifade
edebilmek için mutlaka zorunlu olan hukuk eğitiminin baĢvurucuda bulunmamasını
“adaletin selameti için” zorunlu müdafiliği gerekli kıldığı sonucuna ulaĢmıĢtır.
AĠHM, Avusturya‟ya karĢı Asch kararında20 tanıklıktan çekinme hakkına sahip
kiĢinin hazırlık soruĢturması sırasında verdiği ifadeye dayanarak verilen mahkumiyet
kararının AĠHS m. 6/3d‟ye aykırı olmadığı sonucuna ulaĢmıĢtır. BaĢvurucu, birlikte
yaĢadığı kiĢinin jandarmada verdiği ifadeye dayanarak, söz konusu kiĢinin duruĢmada
tanıklıktan çekinmiĢ olmasına rağmen, müessir fiil suçundan mahkum edilmiĢtir.
AĠHM‟e göre baĢvurucu, duruĢmada tanıklıktan çekinmiĢ olmasına rağmen, AĠHS m.
6/3d anlamında tanık olarak ele alınmalıdır (tanık kavramı otonom olarak
yorumlanmalıdır). Mahkemeye göre, bir delil aracının kabul edilebilirliği, ilk planda
ulusal yasa koyucu tarafından düzenlenebilir ve normal olarak onun delil olarak
değerlendirilmesi ulusal mahkemelere aittir.
Hazırlık soruĢturmasında elde edilen bir beyanın kullanılması, AĠHS m. 6 /1 ve
6/3d ile bağdaĢmaz değildir; yeter ki savunmanın haklarına riayet edilmiĢ bulunsun.
Kural olarak bu hak, sanığın tanığa soru sorma ve karĢı koyma konusunda uygun ve
yeterli olanaktan yararlanmasını gerekli kılar; bu olanağın ifadenin alındığı anda veya
muhakemenin daha sonraki bir aĢamasında tanınmıĢ olması önem taĢımaz. AĠHM,
yine Avusturya‟ya karĢı Artner kararında da21 aynı görüĢünü tekrarlamıĢ ve tanığın
duruĢmada hazır bulundurulmasını güvence altına almak olanaksız olduğu için, ulusal
mahkemenin savunmanın haklarına riayet etmek suretiyle polis ve sulh ceza hâkimi
önünde yapılan beyandan yararlanılmasını AĠHS m. 6 /1 ve 6/3d‟ye aykırı
bulmamıĢtır. Mahkemeye göre, baĢvurucuya duruĢmada tanığa soru sormak
olanağının tanınmaması, somut olayın özellikleri açısından AĠHS m. 6/1 ve 6/3d‟yi
ihlal edici bir boyuta ulaĢacak biçimde savunma hakkının ihlal edildiği anlamına
gelmez.
AĠHS m. 6/1‟de öngörülen adil yargılama kuralına aykırılık, Türkiye açısından
özellikle bağımsız ve tarafsız bir hâkim önünde yargılanma ve makul süre içinde
yargılanma hakkı bakımından gündeme gelmiĢtir.
3.10.2001 tarih ve 4709 sayılı Kanun 1982 Anayasası‟nın 36‟ncı maddesini de
değiĢtirmiĢ ve “adil yargılanma” ibaresi maddeye eklenmiĢtir. Bu düzenleme
değiĢiklik yasasının ihtiva ettiği en olumlu değiĢikliklerden biridir. Bu suretle adil
yargılanma ilkesi anayasal teminat altına alınmıĢ bulunmaktadır. Söz konusu ilke
Anayasa‟da yer aldığı için ve Anayasa, 11‟nci maddeye göre tüm kurum ve kiĢileri

19 AĠHM‟nin 25 Ekim 1992 tarih ve 66/1991/318/390 sayılı kararı, EuGRZ 1992, s. 472 vd.
20 AĠHM‟nin 26 Nisan 1991 tarih ve 30/1990/221/283 sayılı kararı, EuGRZ 1992, s. 474 vd.
21 AĠHM‟nin 28 Ağustos 1992 tarih ve 39/1991/291/362 sayılı kararı, EuGRZ 1992, s. 476 vd.
43
bağladığından, bundan böyle disiplin soruĢturmaları dahil tüm soruĢturma ve
kovuĢturmalarda söz konusu ilkeye uygun hareket edilecektir.
Adil yargılamaya uyum sağlamak amacıyla yapılan en büyük değiĢiklik belki
de 4771 sayı ve 03.08.2002 tarihli kanunla yapılan değiĢikliktir. Bu Kanun‟un 7 nci
maddesine göre: 4.4.1929 tarihli ve 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü
Kanunu‟nun 327 nci maddesinden sonra gelmek üzere 327/a maddesi eklenmiĢ ve bu
suretle kesinleĢmiĢ bir ceza hükmünün Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi‟nce, Ġnsan
Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair SözleĢme‟nin veya eki protokollerin
ihlâli suretiyle verildiği saptandığında ihlâlin niteliği ve ağırlığı bakımından
SözleĢme‟nin 41 inci maddesine göre hükmedilmiĢ olan tazminatla giderilemeyecek
sonuçlar anlaĢılırsa; muhakemenin iadesi isteminde bulunulabilecektir. Yeni CMK bu
esası m. 311/1f.2‟de muhafaza etmiĢtir.
Adil yargılama ilkesine Yargıtayımız da büyük önem vermektedir.22

22 Ġddianame ile sanığın KahramanmaraĢ 2.Asliye Ceza Mahkemesi Hâkimi olarak görevli iken 297
adet dava dosyasında 8.9.200327.4.2004 tarihleri arasında karar verip kısa kararları yazmasına karĢın
gerekçeli kararların bazılarını yedi ay gecikme ile topluca 27.4.2004 tarihinde yazarak kaleme vermek
suretiyle görevi ihmal suçunu iĢlediğinden TCY.nın 230/1, 80.maddeleri uyarınca cezalandırılmasını
talep etmiĢtir. …
44 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
109. Bağımsız ve Tarafsız Hâkim Ġlkesi Nedir?23

23 1412 sayılı CYY.nın 268/1 inci maddesi uyarınca hükmün gerekçesi tümüyle tutanağa geçirilmemiĢ
ise açıklanmasından itibaren 3 gün içinde, daha sonra yürürlüğe giren 5271 sayılı CYY.nın
232/3.maddesi ise 15 gün içinde dosyaya konulmasını öngörmüĢtür. Bu yasal düzenlemelere karĢın
sanık 8.9.2003 tarihinden 27.4.2004 tarihine kadar 297 kararı süresinde yazmayıp 7 ay geciktikten sonra
yazmak suretiyle, ayrıca Avrupa Ġnsan Hakları sözleĢmesinin 6.maddesinde öngörülen adil yargılama
ilkesini de ihlal ederek görevinin gereklerine aykırı davranmak suretiyle görevini savsadığı kabul
edilmiĢtir. Y.4.CD. 13.10.2005,44/39.
Ayrıca bkz. MüĢteki sanıklar hakkında mahkumiyet hükmü kurulan eylemlerden (etkili eylem suçu)
dolayı usulüne uygun Ģekilde kamu davası açılıp açılmadığının Yargıtay Ġç Yönetmeliği‟nin 27/1 inci
maddesi uyarınca “ön sorun” olarak ele alınması gerektiği gözetilerek yapılan inceleme sonunda;
CMUK‟nun 163 üncü maddesi uyarınca iddianamede “sanığın açık kimliği, isnad olunan suçun neden
ibaret olduğu, suçun kanuni unsurları ile uygulanması gereken kanun maddeleri, deliller ve duruĢmanın
yapılacağı mahkeme gösterilecektir. Aynı yasanın 150 nci maddesinde de “tahkikat ve hüküm yalnız
iddianamede beyan olunan suça ve zan altına alınan Ģahıslara hasredilir” hükmü yer almaktadır. 257 nci
maddeye göre de hükmün konusu “duruĢmanın sonucuna göre iddianamede gösterilen fiilden ibarettir,
fiili takdirde mahkeme iddia ve müdafaalarda bağlı değildir.”
CMUK‟nun 163 üncü maddesinin 4.fıkrasındaki “Cumhuriyet savcısının Sulh Ceza Mahkemesinin
görevine giren iĢler için düzenleyeceği iddianame “sanığın açık kimliğini, uygulanması gereken kanun
maddelerini ve esaslı delilleri göstermesi yeterlidir” hükmü Anayasa Mahkemesince, Anayasa‟nın 36
ncı maddesine aykırı olduğu savunma hakkının gerektiği Ģekilde, etkin ve amacına uygun olarak
kullanılmasını zorlaĢtırdığı gerekçesi ile iptal edilmiĢtir.
Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi‟nin 6 ncı maddesinin 3.fıkrasının
(a) bendine göre her sanık “Ģahsına tevcih edilen isnadın mahiyet ve sebebinden en kısa bir
zamanda anladığı dille ve etraflıca haberdar edilmek hakkına sahiptir.
Bu hükümlerde belirtildiği gibi hükmün konusu iddianamede gösterilen eylemdir.
Bu nedenle fiilin soyut bir Ģekilde açıklanması yeterli olmayıp iddianamenin ayrıntılı olması, sanıklara
yüklenen fiil, fiillerin nedenlerden ibaret olduğunun hiçbir duraksamaya meydan vermeyecek Ģekilde
etraflıca açıklanması zorunludur.
Sanık sorgusundan önce iddianame okunduğunda üzerine atılı suçun ne olduğunu anlamalı, buna göre
savunmasını yapabilmeli kanıtlarını sunmalıdır.
Yüklenen suç belirsiz olmamalı açık ve net olarak belirlenmeli savunma hakkı kısıtlanmamalıdır.Somut
olayda müĢteki sanıklar hakkında düzenlenen Kastamonu C.BaĢsavcılığının 27.10.2000 tarihli
iddianamesinde, müĢteki sanıkların dava konusu edilen eylemlerinin kimlere yönelik olduğu, ne Ģekilde
ve nasıl iĢlendiği belirtilmediğinden bu husus açıklattırılarak sonucuna göre müĢteki sanıkların hukuki
durumlarının tayini ve takdiri gerekirken CMUK‟nun 163,150 ve 257 nci maddelerine aykırı olarak
yazılı Ģekilde hüküm kurulması, bozmayı gerektirmiĢtir. Y.2.CD. 02.12.2004, 2002/13912 2004/22334
45

Bakanlık Duyurusu
T.C.
ADALET BAKANLIĞI
Personel Genel Müdürlüğü
Sayı : B.03.0.PER.0.00.00.01/100289
Konu : 14/11/2006
CUMHURĠYET BAġSAVCILIĞINA
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu‟nun 27.06.2006 gün ve 315 sayılı kararıyla (tanımlar
kısmı çıkartılarak) benemsinmesine karar verilen Bangalor Yargı Etiği Ġlkeleri ile, 10.10.2006 gün ve
424 sayılı kararıyla benimsenmesine karar verilen BudapeĢte Ġlkeleri‟nin, merkez ve mülhakatınızda
görevli hâkim ve Cumhuriyet Savcılarına duyurulması hususunda gereğini rica ederim.
Sadık DEMĠRCĠOĞLU
Hâkim
Bakan a. Genel Müdür
Ek : 15
2003/43 Sayılı
BirleĢmiĢ Milletler
BANGALOR YARGI ETĠĞĠ ĠLKELERĠ
Bu ilkeler, BirleĢmiĢ Milletler‟in 2000 yılı Nisan ayında Viyana‟da gerçekleĢtirilen ilk toplantısından
sonra ġubat 2001 tarihinde Hindistan‟ın Bangalor Ģehrinde gerçekleĢtirilen ikinci toplantıda, Yargısal
Tutarlılığın Kuvvetlendirilmesi Hakkındaki Yargı Grubu tarafından taslak olarak kabul edilmiĢtir.
25-26 2002 Kasım tarihlerinde Lahey BarıĢ Sarayında yapılan Adalet BaĢkanları Yuvarlak Masa
Toplantısında, Yargısal Tutarlılığın Kuvvetlendirilmesi Hakkındaki Yargı Grubu tarafından ilk taslak
gözden geçirilmiĢ ve taslak üzerinde anlaĢma sağlanmıĢtır.
Bangalor Ġlkeleri, BirleĢmiĢ Milletler Ġnsan Hakları Komisyonu‟nun 23 Nisan 2003 tarihli oturumunda
kabul edilmiĢtir.
4 Avrupa Konseyi‟nin Avrupa Hâkimleri DanıĢma Komitesi de bu ilkeleri, 13 Kasım 2000 tarihli
oturumunda (ilkeler henüz BM tarafından onaylanmadan) Bakanlar Komitesi‟ne bu konuda tavsiye
kararı vaz‟etmek üzere önerilmiĢtir.
ÖNSÖZ
Uluslararası Ġnsan Hakları Bildirgesi‟nin, herkesin, hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesine ve
kendisine herhangi bir suç isnadına bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından tam bir eĢitlikle, adil
ve aleni olarak yargılanma hakkına sahip olduğunu temel bir prensip olarak tanımıĢ olmasından,
Siyasi ve Medeni Haklar Uluslar arası SözleĢmesi‟nin, herkesin mahkemeler önünde eĢit olduğuna, ve
hakkındaki bir suç isnadının veya hak ve yükümlülükleri ilgili bir hukuki uyuĢmazlığın karara
bağlanmasında, hukuken kurulmuĢ yetkili, bağımsız ve tarafsız bir yargı yeri tarafından adil ve aleni
46 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

olarak, sebepsiz gecikme olmaksızın, yargılanma hakkına sahip olduğunu garanti altına almıĢ
olmasından,
Bölgesel insan hakları belgelerinde, ulusal anayasalarda, yasalarda ve yazılı olmayan hukukta, ve
hukuksal teamül ve geleneklerde yukarıda anılan prensip ve hakların tanınmıĢ olması ya da yansıtılmıĢ
olmasından, Diğer tüm hakların, nihai anlamda icra edilebilmesinin, yargıya iliĢkin konuların tam ve
doğru bir Ģekilde yönetimine bağlı olması keyfiyetinin; insan haklarının korunması açısından yetkili,
bağımsız ve tarafsız bir yargıya vurgulama yaptığından,
Aynı Ģekilde yetkili, bağımsız ve tarafsız bir yargının, meĢruiyet ve hukuk devleti ilkesine riayet
açısından, mahkemelerin görevlerini yerine getirip getirmediği hususunda esaslı bir unsur olmasından,
Modern ve demokratik bir toplamda, yargının iç tutarlılığı ve manevi gücü bir yargı sistemine olan
kamusal güvenin son derece önemli olmasından, Bireysel ve kurumsal olarak, yargı sistemine olan
güveni sürdürme ve artırma çabası ve kamusal bir güvence olarak, hâkimlerin hâkimlik makamına
saygı göstermeleri ve onur duymalarının esas olmasından, Yargı ettiği ile ilgili yüksek standartları
muhafaza etmeye ve ilerletmeye yönelik temel sorumluluğun, her ülkede yine yargının üzerinde
olmasından,
Ve Yargının Bağımsızlığına Dair BirleĢmiĢ Milletler Temel Ġlkelerinin yargının bağımsızlığını güvence
altına almak ve ilerletmek için dizayn edilmiĢ olması ve evvelemirde bu ilkelerin devletlere yöneltilmiĢ
olmasından dolayı, Hâkimlere yönelik meslek ahlakı standartlarını oluĢturmak niyetiyle, AġAĞIDAKĠ
PRENSĠPLER tasarlanmıĢtır. Bu prensipler, hâkimlere rehberlik edecek ve yargı etiğini düzenleyecek
bir çerçeveyi yargıya temin edecek Ģekilde tasarlanmıĢtır. Yine bu prensipler, yasama ve yürütme
mensupları ile avukatların ve kamuoyunun, yargıya daha iyi destek olmalarına ve onu daha iyi
anlamalarına yardımcı olacak Ģekilde tasarlanmıĢtır.
Bu prensipler, hâkimlerin; yargı mesleği standartlarını takviye etmek üzere oluĢturulan ve bizzat
kendileri de bağımsız ve tarafsız olan uygun kurumlar karĢısında, mesleki davranıĢlarından dolayı
sorumlu olduklarını varsayar ve bu prensipler, hâkimleri bağlayıcı mevcut hukuk ve davranıĢ kurallarını
değiĢtirmeyi değil onları tamamlamak niyetiyle öngörülmüĢtür.
Değer 1:
BAĞIMSIZLIK
Ġlke:
Yargı bağımsızlığı, hukuk devletinin ön koĢulu ve adil yargılanmanın temel garantisidir. Bundan dolayı
hâkim, hem bireysel hem de kurumsal yönleriyle yargı bağımsızlığını temsil ve muhafaza etmelidir.
Uygulama:
1) Hâkim, doğrudan ya da dolayısıyla her hangi bir sebeple ya da her hangi bir yerden gelen
müdahâle, tehdit, baskı, teĢvik ve tüm harici etkilerden uzak, hâkimin olayları değerlendirmesi
temelinde, vicdani hukuk anlayıĢı ile uyum içinde bağımsız olarak yargısal iĢlevini yerine getirmelidir.
2) Hâkim, genelde toplumdan, özelde ise karar vermek zorunda olduğu ihtilafın taraflarından
bağımsızdır.
3) Hâkim, yasama ve yürütme organlarının etkisi ve bu organlarla uygun olmayan iliĢkilerden
fiilen uzak olmakla kalmayıp, aynı zamanda öyle görünmelidir de.
4) Hâkim, yargısal görevlerini yerine getirirken, tek baĢına karar vermek zorunda olduğu
hususlarda diğer yargıçlardan da bağımsızdır.
5) Hâkim, yargının kamusal ve eylemsel bağımsızlığını sürdürmek ve arttırmak için, yargısal
görevlerinin ifasına yönelik koruma tedbirlerini almalı ve bunları artırmalıdır.
6) Hâkim, yargı bağımsızlığını sürdürmede esas olan yargıya yönelik kamusal güveni
güçlendirmek amacıyla, yargı etiği ile ilgili yüksek standartlar sergilemeli ve bunları ilerletmelidir.
47

Değer 2:
TARAFSIZLIK
Ġlke:
Tarafsızlık, yargı görevinin tam ve doğru bir Ģekilde yerine geterilmesinin esasıdır. Bu prensip, sadece
bizatihi karar için değil aynı zamanda kararın oluĢturulduğu süreç açısından da geçerlidir.
Uygulama:
1) Hâkim, yargısal görevlerini tarafsız, önyargısız ve iltimassız olarak yerine getirmelidir.
2) Hâkim, mahkemede ve mahkeme dıĢında, yargı ve yargıç tarafsızlığı açısından kamuoyu, hukuk
mesleği ve dava taraflarının güvenini sağlayacak ve artıracak davranıĢlar içinde olmalıdır.
3) Hâkim, duruĢma ve karar aĢamalarında, kendisini yargılamadan zorunlu olarak el çektirecek
olasılıkları makul ölçüler içeresinde asgariye indirecek Ģekilde hareket etmelidir.
4) Hâkim, önündeki bir dava veya önüne gelme ihtimali olan bir konu hakkında, bilerek ve
isteyerek; yargılama aĢamasının sonuçlarını veya sürecin açıkça adilanelik vasfını makul ölçüler
çerçevesinde etkileyecek veya zayıflatacak hiçbir yorumda bulunmamalıdır. Ayrıca hâkim, her hangi
bir Ģahsın ya da meselenin adil yargılanmasını etkileyebilecek aleni olsun veya olmasın her hangi bir
yorum da yapmamalıdır.
5) Hâkim, tarafsız olarak karar veremeyeceği durumda veya makul olarak düĢünme yeteneği olan
bir kiĢide tarafsız olarak karar veremeyeceği izlenimi yaratması hâlinde, yargılamanın her hangi bir
aĢamasına katılmaktan çekinmelidir. Sınırlı sayıda sayılmamakla birlikte bu durum aĢağıdaki
ihtimallerde söz konusu olur:
6) Hâkimin, yargılama aĢamasında delil kabilinden tartıĢılan olaylarla ilgili kiĢisel bir bilgiye sahip
olması veya davanın bir tarafıyla ilgili gerçek b.ir önyargı veya tarafgirlik içinde olması veya
7) Hâkimin ihtilaf konusu davada, olaya iliĢkin bir tanıklığının olması ya da daha önceden bu
konuda avukat olarak hizmet vermiĢ olmasıveya 8)Hâkim ya da hâkimin ailesinden birisinin ihtilaf
konusu dava sonuçlarıyla ilgili ekonomik bir çıkarının olması,
Davaya bakmaya devam edecek yeni bir mahkemenin kurulamaması hâlinde veya hiçbir Ģeyin
yapılmamasının durumun aciliyeti nedeniyle ciddi Ģekilde adaletsizliğe yol açacağı hâlde hâkime,
görevden el çektirmek gerekmez.
Değer 3:
DOĞRULUK VE TUTARLILIK
Ġlke:
Doğruluk ve tutarlılık, yargı görevinin düzgün bir Ģekilde yerine getirilmesinde esastır.
Uygulama:
1) Hâkim, mesleki davranıĢ Ģekli itibariyle, makul olarak düĢünme yeteneği olan bir kiĢide her
hangi bir serzeniĢe yol açmayacak hâl ve tavır içinde olmalıdır.
2) Hâkimin hâl ve davranıĢ tarzı, yargının doğruluğuna ve tutarlılığına iliĢkin inancı kuvvetlendirici
nitelikte olmalıdır: Adaletin gerçek anlamda sağlanması kadar gerçekleĢtirildiğinin görüntü olarak
sağlanması da önemlidir.
Değer 4:
DÜRÜSTLÜK
Ġlke:
Dürüstlük ve dürüstlüğün görüntü olarak ortaya konuluĢu, bir hâkimin tüm etkinliklerini icrada esaslı
bir unsurdur.
Uygulama:
48 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

1) Hâkim, hâkimden sadır olan tüm etkinlirde yakıĢıksız ve yakıĢık olmayan görüntüler içinde
olmaktan kaçınmalıdır.
2) Kamunun sürekli denetim sujesi olarak hâkim, normal bir vatandaĢ tarafından sıkıntı verici
olarak görülebilecek kiĢisel sınırlamaları kabullenmelive bunlara isteyerek ve özgürce uymalıdır.
Hâkim, özellikle yargı mesleğinin onuruyla uyumlu ve tarzda davranmalıdır.
3) Hâkim, kendi mahkemesinde hukuk mesleğini icra eden kimselerle olan bireysel iliĢkilerinde,
objektif olarak bakıldığında tarafgirlik veya bir tarafa meyletme görüntüsü ya da Ģüphe doğuracak
durumlardan kaçınmalıdır.
4) Hâkim, ailesini temsil eden birisinin davacı olduğu veya böyle bir kimsenin her hangi bir Ģekilde
iliĢkili olduğu davalara bakmamalıdır.
5) Hâkim, ikametgahının, hukuk mesleğini icra eden birisi tarafından müĢterilerini veya bu kiĢinin
diğer meslektaĢlarını kabul yeri olarak kullanılmasına izin vermemelidir.
6) Hâkim, diğer vatandaĢlar gibi, ifade, inanç ve dernek kurma ve toplanma özgürlüğüne sahiptir,
ancak bu hakların kullanılmasında, yargı mesleğinin onurunu, yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını
koruyacak Ģekilde davranmalıdır.
7) Hâkim, Ģahsına ait olan yer ve kendisine emanet olarak bırakılan mal varlığını bildirmeli ve aile
üyelerinin mal varlıklarının bildirimine iliĢkin makul bir çaba sarf etmelidir.
8) Hâkim; ailesinin, sosyal veya diğer iliĢkilerinin, hâkim olarak mesleki davranıĢlarını veya
vereceği yargısal kararı etkilemesine izin vermemelidir.
9) Hâkim, hâkimlik mesleğinin prestijini; kendisine, aile üyelerinden birisine veya her hangi bir
kimseye özel çıkar sağlayacak Ģekilde ne kendisi kullanmalı ne de baĢka birisine kullandırtmalıdır.
Ayrıca hâkim, yargı görevinin yerine getirilmesinde, her hangi bir kimsenin kendisini etkileyebileceği
izlenimine ne kendisi yol açmalıdır, ne de baĢkalarının böyle bir izlenime yol açmalarına müsaade
etmelidir.
10) Hâkim tarafından, hâkimlik mesleğinin icrası sırasında elde edilen gizli bilgiler, hâkimin
yargısal göreviyle ilgili olmayan diğer amaçlar için hâkim tarafından da kullanılamaz ve ifĢa edilemez.
11) Yargısal görevlerini tam ve eksiksiz bir Ģekilde icra etmek kaydıyla, hâkim aĢağıdaki
faaliyetlerde bulanabilir:
a. Hukuk, hukuk sistemi, adalet teĢkilatı veya bunlarla ilintili diğer konularda yazı yazabilir, konferans
verebilir, ders verebilir ve diğer etkinliklerde bulunabilir.
b Hukuk, hukuk sistemi, adalet teĢkilatı veya bunlarla ilintili diğer konularla ilgili resmî bir organ
önündeki kamuya açık bir oturuma katılabilir;
c. Üye olması hâlinde, bu üyelik bir hâkimin bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesine hâlel getirmeyecekse,
resmî bir organın veya baĢka bir idari komisyonun, komitenin veya danıĢma kurulunun üyesi olarak
hizmet verebilir. Veya
d. Yargıçlık makamının onurunu zedelememesi ve yargısal görevlerin yerine getirilmesine engel
olmaması koĢuluyla, diğer etkinliklere katılabilir. 12)Hâkim, yargıçlık makamında görevli iken
avukatlık yapamaz.
13)Hâkim, yargıçlarla ilgili derneklere katılabilir veya böyle bir dernek kurabilir yadayargıçların
çıkarlarını temsil edendiğer örgütlere katılabilir. 14)Hâkim ve aile üyeleri; yargısal görevlerin yerine
getirilmesine iliĢkin olarak, bir Ģeyin hâkim tarafından yapılması, yapılmaması veya yapılmasına
kayıtsız kalınması ile ilintili herhangi bir hediye, bir kredi, bir teberrü ya da bir iltimas talebinde ne
bulunabilir ne de kabul edebilir. 15)Hâkim, mahkeme personeline veya nüfuzu, idaresi ve yetkisi
tahtında kalan diğer kiĢilere, görevlerinin veya iĢlevlerinin yerine getirilmesine iliĢkin olarak; bir Ģeyin
yapılması, yapılmaması veya yapılmasına kayıtsız kalınması ili ilintili herhangi bir hediye, bir kredi, bir
teberrü ya da bir iltimas talebinde bulunmaları veya kabul etmeleri konusunda, izin veremez.
49

16) Umuma açıklama konusundaki yasal gerekler ve hukuk gözetilmek suretiyle hâkim; tarafgirlik
görüntüsüne yol açmayacak veya yargısal görevlerin icrasında hâkimi etkilemek amacıyla verildiği
izlenimi yaratmayacak hatıra kabilinden hediye, ödül veya benzeri Ģeyi alabilir.
Değer 5:
EġĠTLĠK
Ġlke:
Yargıçlık makamının gerektirdiği performans açısından asıl olan; herkesin mahkemeler önünde eĢit
muameleye tabi tutulmasını sağlamaktır.
Uygulama:
1) Hâkim, toplumdaki çeĢitliliğin ve sınırlı sayıda olamamakla birlikte ırk, renk, cinsiyet, din,
tabiiyet, sosyal sınıf, sakatlık, yaĢ, evlilik durumu,cinsel yönelim, sosyal ve ekonomik durum ve benzeri
diğer sebeplerden neĢet eden farklılıkların (davaya mesnet olmayan sebepler) Ģuurunda olmak ve
bunları anlamak zorundadır.
2) Hâkim, yargıçlık görevini yerine getirirken, davaya mesnet olmayan sebeplere dayanarak
herhangi bir kiĢi ya da gruba karĢı sözle veya davranıĢlarıyla meyilli ya da önyargılı olarak hareket
edemez.
3) Hâkim, yargısal görevlerini; davaya mesnet olmayan ve yargı görevinin düzgün bir Ģekilde
iĢlemesinde ehemmiyetsiz olan sebeplerde bir ayrımcılığa gitmeksizin davanın tarafları, tanıklar,
avukatlar, mahkeme personeli ve yargı görevini icra eden meslektaĢları dahil herkes için uygun yasal
mülahazalarla yerine getirmelidir.
4) Hâkim, mahkeme personeline veya hâkimin nüfuzu, yönetimi veya denetimi tahtında olan diğer
kiĢilere; hâkimin önüne gelmiĢ bir konuda, davayamesnet olmayan sebeplere dayanarak, bireyler
arasındaayırımcılık yapmalarına izin vermemelidir.
5) Hâkim, mahkeme önündeki yargılama aĢamasında, avukatlardan; sözleriyle ya da
davranıĢlarıyla, yargılama konusunun ve savunma konusunun bu sebep olması hâli dıĢında, davaya
mesnet olmayan sebeplere dayanarak herhangi bir kiĢi ya da gruba karĢı meyilli ya da önyargılı
olduklarını izhar etmemelerini talep etmelidir.
Değer 6: EHLĠYET VE LĠYAKAT
Ġlke:
Ehliyet ve liyakat, yargıçlık makamının gerektirdiği performansın ön koĢuludur.
Uygulama:
1) Bir hâkimin yargısal görevleri, diğer tüm etkinliklerin önünde yer alır. 2)Hâkim, mesleki
aktivitesini, sadece mahkemedeki yargısal iĢlevler ile sorumlulukların yerine getirilmesine ve karar
vermeye değil aynı zamanda mahkemenin iĢleri ve yargıçlık makamıyla ilgili diğer vazifeleri de içeren
yargısal görevlere adamalıdır.
3) Hâkim, yargıçlar için yargının kontrolünde yapılan eğitim ve diğer fırsatları kollayarak, yargısal
görevlerin düzgün bir Ģekilde icrası için mesleki bilgisini, becerisini ve bireysel yeteneklerini sürdürmek
ve artırmak için gerekli adımları atmalıdır.
4) Hâkim, uluslar arası sözleĢmeleri ve insan hakları normlarını oluĢturan diğer belgeleri kapsayan
uluslar arası hukukgeliĢmeleri hakkındakendisini sürekli güncellemelidir.
5) Hâkim, mahkeme kararlarının verilmesi de dahil tüm yargısal görevlerini etkin bir Ģekilde,
adilane ve makul bir süre içinde yerine getirmelidir.
6) Hâkim, mahkemedeki tüm yargılama aĢamalarında düzeni ve uygun hareket edilmesini
sağlamalı, davanın tarafları, jüri üyeleri, tanıklar, avukatlar vediyalog kurduğu resmî bir sıfatı haiz diğer
kiĢilerle iliĢkilerinde sabırlı, nazik ve vakur olmalıdır. Hâkim, aynı davranıĢ tarzını tarafların yasal
temsilcilerinden, mahkeme personelinden ve hâkimin nüfuzu, yönetimi ve denetimine bağlı diğer
50 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

kiĢilerden de talep etmelidir. 7)Hâkim, yargısal görevlerini layıkıyla yerine getirmesine uygun
düĢmeyen davranıĢlar içinde bulunamaz.
YÜRÜRLÜK
Yargıçlık makamının niteliği sebebiyle, bu prensipleri yürürlüğe koyacak mekanizmalar Ģayet
hâlihazırda hukuklarında mevcut değilse, ulusaladalet teĢkilatı, bu prensipleri yürürlüğe koymayı temin
edecek etkili tedbirleri almalıdır
Macaristan Savcılığı ĠĢbirliği ile Avrupa Konseyi Tarafından Düzenlenen
AVRUPA SAVCILARI KONFERANSI
6.OTURUMU BudapeĢte; 29-30 Mayıs 2005
Parlamento Binası Margitsziget Termal Oteli
SAVCILAR ĠÇĠN ETĠK VE DAVRANIġ BĠÇĠMLERĠNE ĠLĠġKĠN AVRUPA ESASLARI
‘BUDAPEġTE ĠLKELERĠ’
31 Mayıs 2005‟de Avrupa Savcıları Konferansı‟nda kabul edilmiĢtir.
GiriĢ:
1. Savcılar, ceza adaleti sisteminde, daha da ötesi, ticaret hukuku,medeni hukuk,ve idare hukuku
gibi alanlarda üstlendikleri görevlerde de adaletin genel destekleyicileri olarak kilit rol oynarlar.
2. Bu genel yaklaĢım ıĢığında, Avrupa Savcıları Konferansı, savcılar için ortak ilkelerin tanımının
teĢvik edilmesi gerektiği hususunda ortak bir uzlaĢıya varmıĢ ve Konferansta, Mayıs 2005‟de
BudapeĢte‟deki tüm üyelerin hazır bulunduğu oturumda, aĢağıdaki Savcılar için Etik ve Hareket
Tarzlarına ĠliĢkin Avrupa Prensipleri onaylamıĢtır.
3. Ceza Adaleti Sistemi‟nde savcılığının rolü hakkında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi‟nin,
Avrupa Savcıları Konferansı‟nın kurucu belgesi olan Tavsiye 19 (Rec 2000)‟ne göre, savcılar, bir
hukuk ihlalinin cezai yaptırım gerektirdiği yerde hem birey haklarının, hem de ceza adaleti sisteminin
gerekli etkisini dikkate alarak, toplum adına ve kamu yararına hukukun uygulanmasını sağlayan kamu
yetkilileridir.
4. Tüm ceza adaleti sistemlerinde, savcılar soruĢturmayı baĢlatıp baĢlatmamaya, devam ettirip
ettirmemeye karar verir, mahkemeler önündeki soruĢturmaları yürütür, mahkeme kararlarını temyiz
edebilir, bazı mahkeme kararlarına iliĢkin temyiz iĢlemlerini yürütür.
5. Bu esaslar farklı ulusal savcılık hizmetlerinde bağlayıcı olmamaklar birlikte, savcılar için
görevlerini icra ederken yayın olarak kabul edilmiĢ ilkeler olarak benimsenmeli ve etik ve benzer
sorunlar hakkında ulusal düzeyde rehber olarak düĢünülmelidir.
6. Bu esaslar, kamu yargılaması adına çalıĢan tüm Savcıların beklenen hareket tarzları ve
uygulama standartlarını ortaya koymaktadır.
7. Konferans savcıların mesleki sorumluluklarını özerk ve bu ilkelere uygun olarak icra
edebilmelerini sağlamak amacıyla: ceza adaleti sisteminde savcılığın rolü hakkındaki Tavsiye 19
(Rec2000)nin 4-10.paragraflarında yer alan tedbirleri vurgulamaktadır.
I. Temel Görevler
Savcılar her zaman ve her koĢulda;
-Dava açma görevi de dahil, her zaman ilgili ulusal ve uluslar arası hukuka uygun olarak görevlerini
icra ederler,
-Görevlerini adil, tarafsız, tutarlı ve süratli olarak icra ederler,
-Ġnsan onurunu ve insan haklarına saygı duyar, bu değerleri korur ve desteklerler,
-Toplum adına ve kamu yararına davrandıklarını dikkate alırlar,
-Toplumun genel çıkarı ile birey hakları ve çıkarları arasındaki adil dengeyi bulmaya çalıĢırlar.
51

II. Genel Olarak Mesleki Hareket Tarzları
Savcılar her zaman yüksek mesleki standartlara bağlıdırlar ve Her zaman mesleklerinin onuru ve
Ģerefini korurlar,
Her zaman profesyonel olarak davranırlar,
Her zaman dürüstlük ve özenin yüksek standartlarını uygularlar, Görevlerini olayların değerlendirilmesi
temelinde ve hukuka uygun ve herhangi uygunsuz etkiden bağımsız olarak icra ederler,
Hukuki ve sosyal geliĢmeler hakkında, eğitim ve bilgi düzeylerini daima muhafaza ederler,
Görevlerinin bireysel ve toplu icrasında rehberlik etmesi gereken Tavsiye 19 (Rec2000) 36a
paragrafında belirtilen ilke ve kriterlerin, genel prensiplerin yayılması ve benimsenmesi dahil, uygun
diyalog ve ekip çalıĢmasını sağlayarak tarafsız ve tutarlı olmaya ve öyle anlaĢılmaya çabalarlar,
Görevlerini adil bir biçimde, korkusuzca, iltimas ve önyargı olmaksızın gerçekleĢtirirler,
h) Bireysel veya belirli bir kesimin çıkarlarının, kamu veya medya baskısının etkisinde kalmazlar,
i) Tüm kiĢilerin adalet önünde eĢitlik hakkında saygı duyarlar, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasi
veya diğer düĢünceler, cinsiyet tercihleri, ulusal veya sosyal köken, ulusal azınlık, mülkiyet, doğum,
sağlık, özürlülük veya herhangi bir diğer statü ile iliĢki temelinde her hangi bir kiĢiye karĢı
ayırımcılıktan sakınırlar,
j) Mesleki gizliliği korurlar,
k) GörüĢleri, meĢru çıkarları, mesleki mevkilerinde karĢılaĢtıkları bireylerin olası kaygı ve kiĢisel
gizliliklerini dikkate alırlar,
l) Olanakları ölçüsünde, bireylerin hakları ve yasal durumları hakkında tam olarak bilgilenmelerini
sağlamaya çalıĢırlar,
m) Görevlerini, hukuk alanındaki diğer görevlilerin yanı sıra, mahkemeler, polis ve diğer kamu
makamları ile saygı ve nezaketle yerine getirirler,
n) Mümkün olan en geniĢ uluslar arası iĢbirliği için ve hukuka uygun olarak yargı çevrelerindeki
savcı ve kamu yetkililerine yardımcı olurlar,
0) Savcının kiĢisel veya mali çıkarlarımn veya savcının ailevi, sosyal ya da diğer iliĢkilerinin,tutumunu
uygunsuz bir biçimde etkilemesine izin vermezler. Özellikle, kendilerinin, ailelerinin veya iĢ
ortaklarımn kiĢisel, özel ve mali çıkarları ile ilgili olan davalarda görev yapmaktan kaçınırlar.
III. Ceza Yargılaması Çerçevesinde Mesleki DavranıĢ
Ceza yargılaması çerçevesinde görev yaparken, savcılar her zaman; a)Ġnsan Hakları ve Temel
Özgürlüklerin Korunması için Avrupa Konvansiyonu‟nun 6.maddesinde ve Avrupa Ġnsan Hakları
Mahkemesi Ġçtihatlarında açıkça kabul edilen adil yargılanma hakkı ilkesini desteklemek,
b) Görevlerini adil,tarafsız, objektif olarak ve hukuk kuralları çerçevesinde bağımsız olarak icra
etmek,
c) Ceza adaleti sistemini mümkün olduğu kadar süratli iĢletmek, adaletin yararına davranmak ve
tutarlık olmak,
d) Masumiyet karinesi ilkesine saygı duymak,
e) Tüm inceleme ve soruĢturmaların dava açılması ya da açılmaması kararından veya adaleti
etkileyebilecek diğer kararlardan önce olmasını veya yapılmıĢ olmasını sağlamaya çalıĢmak,
f) Ne olursa olsun Ģüpheliyi etkileyecek son lehte veya aleyhte Ģartlar da dahil, bir dava ile ilgili
tüm Ģartları göz önünde bulundurmak Tarafsız bir soruĢturma, sorumluluğun temelsiz olduğunu
gösterdiğinde, dava açmamak veya davaya devam etmemek,
g) Davayı sebatla ama adil ve kanıtların gösterdiğinin ötesinde olmayacak Ģekilde takip etmek,
h) Kanıtların yasal olarak elde edilip edilmediğini görmek için, sunulan kanıtları ncelemek,
52 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

i) Bu tür yöntem uygulayan kiĢilerden baĢka herhangi bir kiĢiye karĢı, Ģüpheli veya diğer bir
kiĢinin insan haklanın ağır ihlalini oluĢturan hukuka aykırı yöntemlerle elde edilmiĢ olduğuna haklı
olarak inanılan kanıtların kullanılmasını reddetmek,
j) Bu tür yöntemleri kullanmaktan sorumlu kiĢilere aleyhinde gerekli tedbirlerin alınmasını
sağlamaya çalıĢmak,
k) Hukuk ve adil yargılanma ilkesine uygun olarak özellikle sanığa ve vekiline gerekli bilgiyi
vererek silahların eĢitliği (equality of arms) ilkesini korumak,
l) Mağdur ve tanıkların çıkarlarını gerektiği biçimde dikkate almak,
m) Adil bir karar için mahkemeye yardım etmek,
n) Tarafsız ve uygun kanıtların mesleki değerlendirmesi temelinde kararlar almak, zorundadırlar.
o)
p) Tarafsız bir soruĢturma, sorumluluğuntemelsiz olduğunugösterdiğinde, dava açmamak veya
davaya devam etmemek,
q) Davayı sebatla ama adil ve kanıtların gösterdiğinin ötesinde olmayacak Ģekilde takip etmek,
r) Kanıtların yasal olarak elde edilip edilmediğini görmek için, sunulan kanıtları incelemek,
s) Bu tür yöntem uygulayan kiĢilerden baĢka herhangi bir kiĢiye karĢı, Ģüpheli veya diğer bir
kiĢinin insan haklanın ağır ihlalini oluĢturan hukuka aykırı yöntemlerle elde edilmiĢ olduğuna haklı
olarak inanılan kanıtların kullanılmasını reddetmek,
t) Bu tür yöntemleri kullanmaktan sorumlu kiĢilere aleyhinde gerekli tedbirlerin alınmasını
sağlamaya çalıĢmak,
u) Hukuk ve adil yargılanma ilkesine uygun olarak özellikle sanığa ve vekiline gerekli bilgiyi
vererek silahların eĢitliği (equality of arms) ilkesini korumak,
v) Mağdur ve tanıkların çıkarlarını gerektiği biçimde dikkate almak,
w) Adil bir karar için mahkemeye yardım etmek,
x) Tarafsız ve uygun kanıtların mesleki değerlendirmesi temelinde kararlar almak, zorundadırlar.
IV. Özel DavranıĢ
Savcılar, özel yaĢamlarındaki faaliyetlerle gerçek ve makul olarak algılanan savcılık hizmetinin
dürüstlüğünü, adilliğini ve tarafsızlığını tehlikeye almamalıdırlar.
Savcılar, her zaman hukuka saygı duymalı ve itaat etmelidirler.
Savcılar, mesleklerine yönelik kamu güvenini muhafaza edecek ve geliĢtirecek Ģekilde hareket
etmelidirler.
Savcılar, görevleri sırasında elde etmiĢ olduğu herhangi bir bilgiyi özel amaçları ve diğerlerinin
çıkarlarına yardım etmek için kullanmamalıdırlar.
Savcılar, üçüncü kiĢilerden, teĢvik ve konukseverlik, herhangi bir hediye, ödül, menfaat kabul
etmemeli, dürüstlük, adillik ve tarafsızlğını tehlikeye sokabilecek herhangi bir görevi
yürütmemelidirler.
Bu ilkeler, özellikle:
Avrupa Ġnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri SözleĢmesinden,
Ceza adaleti sisteminde savcıların rolüne iliĢkin Rec (2000) 19 nolu tavsiyeden,
Kamu görevlilerinin davranıĢ tarzlarına iliĢkin Rec (2000) 10 nolu tavsiyeden,
Suçun önlenmesine ve suçlulara yönelik muamelelerle ilgili ilkelerin, Savcıların görevlerine
uyarlanmasına iliĢkin 8 inci BirleĢmiĢ Milletler Kongresinde kabul edilen ilkelerden, (Havana, 27
53
Bu ilke, adil yargılama ilkesinin ayrılmaz parçasını oluĢturur. Bağımsızlık,
kimseden emir almamak; tarafsızlık ise iddia ve savunma makamları bakımından
objektif davranmak, birini veya diğerini kayırmamak demektir. Hâkimin bağımsız ve
tarafsız olmasının insan hakları bakımından büyük öneminin bulunduğu açıktır.
Hâkimleri bağımsız ve tarafsız olmayan, belli kimselerin özellikle de iktidarın
talepleri doğrultusunda karar veren bir devlete hukuk devleti denemez. Bu ilke
Anayasa‟da (m. 138 vd.), ĠHEB‟de (m. 10), ĠHAS‟da (m. 6/1), MvSHS‟de (m. 14/1
cüm. 2) ve kanunlarda, (mesela m. 22 vd. CMK) düzenlenmiĢtir.
AĠHS‟in 6 ncı maddesinde yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı birlikte tek bir
kavram olarak güvence altına alınmıĢtır.
Bağımsızlık konusunda ise Mahkeme, bir mahkemenin bağımsızlığını
araĢtırırken, üyelerinin atanma ve görevden alınma usulüne, görev süresine, üyelere
emir verme yetkisine sahip bir makamın bulunup bulunmadığına, üyelerin her türlü
etkiden korunmasını sağlayacak önlemlerin alınıp alınmadığına ve mahkemenin
genel olarak bağımsız bir görünüm verip vermediğine bakmaktadır. Bağımsızlık
kavramıyla yakından ilgili olan tarafsızlık ise mahkemenin veya mahkeme üyelerinin
bazısının taraflar düzeyinde onların leh veya aleyhine bir duygu veya çıkara sahip
olmaması demektir. AĠHM, tarafsızlık kavramını objektif ve subjektif olmak üzere iki
ayrı açıdan ele almaktadır. Subjektif tarafsızlık, mahkeme üyesi hâkimin kiĢisel
tarafsızlığını ifade eder ve aksi sabit oluncaya kadar var sayılır. Objektif tarafsızlık ise
kurum olarak mahkemenin kiĢide bıraktığı izlenim yani hak arayanlara güven veren
tarafsız bir görünüme sahip bulunmasıdır. Bunun değerlendirilmesi organik
(mahkemenin kuruluĢ Ģekli) ve fonksiyonel (görevin yerine getirilme tarzı) yönlerden
yapılmaktadır.24
110. Meram Anlatma Ġlkesi Nedir?
Her sanığın derdini anlatabilmesini, ne istediğini söyleyebilmesini, hiç veya
gereği gibi dinlenilmeden mahkûm edilememesini, öne sürülen iddiaları ve aleyhine
olan delilleri çürütebilmesini ve bu sayede muhakemenin gidiĢine etki edebilmesini
ifade eden ilkeye meram anlatma ilkesi denmektedir.
ÇağdaĢ ceza muhakemesi hukukunda sanık, hiçbir hakkı olmayan bir
soruĢturma konusu, objesi değil, belli hakları ve yükümlülükleri bulunan ve
muhakemenin gidiĢine etki edebilen bir muhakeme süjesidir.
Bu ilkenin kaynağı hukuk devleti ilkesidir. Bu bakımdan Alman
Anayasası‟ndan farklı olarak (m. 103/1) Anayasamızda bu ilkenin açıkça
düzenlenmiĢ olmamasının önemi yoktur. Kaldı ki söz konusu ilke, usulüne uygun
olarak yürürlüğe konulmuĢ olduğu için kanun hükmünde bulunan (m. 90/son AY)
ĠHAS da açıkça yer almıĢtır (m. 6 ĠHAS).
Bu bağlamda AĠHM, 15.11.1997 tarihli Zana kararında AĠHS m. 6‟nın amaç ve
hedefinin, bir suçla itham edilen herkesin duruĢmaya katılma hakkına sahip olduğunu

Ağustos-7 Eylül 1990) Uluslar arası kuruluĢların özel ve kamu kuruluĢlarına önerdiği veya uyarladığı
ilgili diğer etik, mesleki kurallardan, esinlenerek hazırlanmıĢtır.
24 Gölcüklü, …. Doğru Yargılama, s. 18 vd.
54 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
vurgulayarak, söz konusu hükümde öngörülen “kendisini bizzat savunma” ve
“tanıklara soru sorma” hakkının, sanığın duruĢmaya katılmaksızın nasıl
kullanılabileceğinin güçlüğüne iĢaret etmiĢtir. BaĢvurucunun baĢka bir suçtan dolayı
cezaevinde bulunduğu Aydın Ceza Mahkemesi‟nde istinabe yoluyla ifadesinin
alınması suretiyle baĢvurucunun bizzat vereceği ifadeyi değerlendirmeden
mahkumiyet kararı verilemeyeceğini belirtmiĢtir. Mahkemeye göre, Diyarbakır
DGM‟deki duruĢmaya sanık avukatlarının katılmıĢ olması, savunma hakkına yapılan
bu tür müdahâlenin haklı sayılamayacağı gerçeğini değiĢtirmez. Sonuç olarak
Mahkeme, bu davada AĠHS m. 6/1 ve 3 (c)‟nin ihlal edildiğini kabul etmiĢtir. Bu
karar, “duruĢma ortamı yaratılarak” gerçekleĢtirilmiĢ olsa bile, gerekmedikçe sanığın
istinabe yoluyla ifadesinin alınması yoluna gidilmemesi, bizzat duruĢmaya çağrılarak
ifadesinin alınması gerektiği gerçeğini açık bir biçimde gözler önüne sermektedir.
111.ġüpheden Sanık Yararlanır Ġlkesi Nedir?
Her hukuk devletinde kabul edilen ve masumluk karinesi ile sıkı bir ilgisi
bulunan bu ilkeye göre,25 yapılan ceza muhakemesinin sonunda, fiilin sanık
tarafından iĢlendiği %100 belliliğe ulaĢmadığı takdirde beraat kararı verilecektir (m.
38/4 AY, m. 11 ĠHEB, m. 6/2 ĠHAS, m. 14/2 MvSHS).
Böyle bir ilkenin kabul edilmesinin sebebi, bir suçlunun cezasız kalmasının bir
masumun mahkûm olmasına tercih edilmesidir; baĢka bir ifade ile masumluk
karinesidir.
Bu ilkeye sahip çıkan Yargıtayın son derece önemli kararlarına göre; ceza
yargılamalarında amaç, maddi gerçeğin hiçbir Ģüpheye yer bırakılmaksızın ortaya
çıkarılmasıdır. ġüphenin bulunması hâlinde, mahkûmiyet kararı verilmesi ceza
hukukunun genel ilkelerine aykırıdır. ġüpheden sanığın yararlanacağı evrensel bir
ceza hukuku ilkesidir. Bu nedenle veya bu ilkeden hareketle varsayımlara dayanılarak
mahkûmiyet hükmü kurulamaz. Bu ilkenin en önemli yansıması olan masumluk
karinesinin ne anlama geldiği tartıĢmalı olmakla birlikte, her hâlde koruma
tedbirleriyle bağdaĢabileceği kabul edilmektedir. Bununla birlikte devlet, buradaki
müdahâle yetkisini, Ģüphenin derecesine göre, aĢamalı olarak kullanmalıdır.
Yargıtay‟ın büyük önem verdiği bu evrensel ilkeye istinaf mahkemelerinin
uymaması kabul edilemez.
112.Halka Açıklık Ġlkesi Nedir?
Ġstinafın duruĢmalı olması hâllerinde, kural olarak, halka açıklık ilkesi
geçerlidir.
Tarihsel geliĢme, ceza muhakemesinin kapalı kapıların arkasında yapılmasının
insan hakları açısından korkunç sonuçlar doğurduğunu ortaya koymuĢtur. Bu nedenle
özellikle aydınlanma dönemi düĢünürleri, duruĢmaların halka açık yapılmasını talep
etmiĢlerdir. Yargılamanın halkın girebileceği yerlerde yapılmasını ve muhakeme
tutanaklarının halka açıklanabilmesini ifade eden ilkeye halka açıklık ilkesi
denmektedir (m. 141/1 AY, m. 10 ĠHEB, m. 6/1 ĠHAS, m. 14/1 MvSHS).

25 Gbi. bkz. Yüce, Ġn Dubio Pro Reo Kaidesi, AD. yıl 53 Kasım-Aralık 1962, sy. 11-12, s. 1209 vd.;
Roxin, Strafverfahrensrecht 23A Auflage,München 1993, § 11.3 vd.
55
Mahkemelerde duruĢmalar herkese açıktır. DuruĢmaların bir kısmının veya
tamamının kapalı yapılmasına ancak genel ahlakın veya kamu güvenliğinin kesin
olarak gerekli kıldığı hâllerde karar verilebilir (m. 141/1 AY, m. 10 ĠHEB, m. 6/1
ĠHAS, m. 14/1 MvSHS). Bu ilkenin ihlâlinin mutlak bozma sebebi sayılacağı
açıklanmıĢtır (m. 182 vd., 289/1f CMK).
Halka açıklık kovuĢturmada ve istinafta geçerli bir ilke olup, soruĢturma
evresinde ise önemli ölçüde gizlilik egemendir. Bunun nedeni, bir taraftan Ģüphelinin
lekelenmeme hakkı, diğer taraftan da delillerin güvence altına alınması gereğidir. (m.
10/2 AĠHS, m.157 CMK, m.288 TCK)
AĠHM, bütün delillerin sanığın huzurunda halka açık bir yargılamada mahkeme
önünde ele alınması ve yüz yüze bir yargılamaya konu yapılması gerektiğinden
hareket etmekte, bununla birlikte tanığın önceki ifadesinin duruĢmada okunması veya
anonim tanığın ifadesi hakkında ifadeyi alan memurun tanık olarak dinlenmesinin
AĠHS m. 6/ I ve III (d) ile bağdaĢabileceği sonucuna varmaktadır. Yeter ki somut
olayın koĢullarına göre delilin doğrudan ve yüz yüze ele alınması olanaksız olsun ve
bu ifade sanığın suçu iĢlediği konusunda tek delil olarak kullanılmasın.
113.Özel Hayatın Gizliliği Ġlkesi Nedir?
Ġstinafta özen gösterilmesi gereken bir baĢka konu, özel hayatın gizliliğinin
korunmasıdır. Gerçekten, istinaf aĢamasında özel hayatı ilgilendiren iĢlemler
yapılabilir. Mesela çapraz sorguda buna iliĢkin sorular gündeme gelebilir, koruma
tedbirlerine baĢvurulabilir, bu arada mesela, arama, elkoyma gibi iĢlemlerin yapılması
söz konusu olabilir.
Her demokratik hukuk devletinde fertlere, maddi ve manevi varlıklarını
istedikleri gibi geliĢtirip Ģekillendirebilecekleri hür bir hayat alanı tanınır. Devletin
müdahâlesinden korunmuĢ bulunan bu alan, temel hak ve hürriyetler ve ülkenin siyasî
rejimi bakımından hassas bir göstergedir. Bu alan ne kadar geniĢ ise ülkede mevcut
olan siyasî rejim o kadar hürriyetçi ve demokratik, ne kadar dar ise o kadar baskıcı ve
otoriterdir.
AY m. 20, 21 ve 22 de ĠHEB‟nin. 12 nci ve ĠHAS 8 inci maddesinde, fertlerin
devletin müdahâlelerinden korunmuĢ hür bir alana sahip bulundukları açıkça ifade
edilmiĢtir.
Anayasaya göre, herkes özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini
isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz (m.
20). Kimsenin konutuna dokunulamaz (m. 21). Herkes haberleĢme hürriyetine
sahiptir. HaberleĢmenin gizliliği esastır (m. 22). Kanun‟un açıkça gösterdiği hâllerde,
usulüne göre verilmiĢ bir hâkim kararı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulunan
hâllerde, kanunla yetkili kılınan merciin yazılı emri bulunmadıkça hiç kimsenin; üstü,
özel kâğıtları, eĢyası ve konutu aranamaz, bu kiĢinin üstün ve konutta bulunan eĢyaya
el konulamaz; haberleĢme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz (m. 20-22).
Demek oluyor ki aramanın (m. 116 vd. CMK); elkoymanın (m. 123 CMK)
yani, basit elkoymanın, basılmıĢ eserlere elkoymanın, yani basılmıĢ eserlere basit
elkoyma ile toplatmanın, postada elkoyma ve haberleĢmenin denetlenmesinin,
kaçaklara iliĢkin elkoymanın ve diğer el koyma türlerinin kanunlarda ve Anayasa‟da
kanun gücünde olduğu belirtilen milletlerarası sözleĢmelerde aranan Ģartları
56 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
gerçekleĢmedikçe bu koruma tedbirlerine baĢvurulamayacaktır. Bu Ģartların
gerçekleĢmiĢ bulunup bulunmadığı yetkililerce, hukuk devleti ilkesi esaslarına uygun
olarak, titiz bir Ģekilde araĢtırılacak. ġartlardan biri gerçekleĢmiĢ değilse, arama
ve/veya elkoyma yapılamayacaktır.
Doktrinde, insanın sosyal bir varlık olduğu ve bu nedenle yaĢamını ancak diğer
insanlarla birlikte devam ettirebileceği gerçeğinden hareketle, insan hayatının esas
itibariyle iki yönünün bulunduğu kabul edilir. Bunlar hayatın genel ve özel yönleridir.
Hayatın özel yönü de özel hayat ve hayatın gizli alanı olmak üzere ikiye ayrılır.
Hayatın genel yanının, korunacak bir gizliliği bulunmadığından, konumuz
bakımından bir özelliği yoktur. Mesela, kamuya açık yerlerdeki davranıĢlarımız ve
sözlerimiz herkes tarafından görülüp dinlenebilir. Buna karĢılık hayatın özel yanı her
hukuk devletinde koruma altına alınmıĢtır. Hayatın gizli alanı mutlak bir Ģekilde
korunur, hatta dokunulmaz sayılırken, özel hayat nisbî olarak korunmuĢtur. Özel
hayat dar bir çerçevede, mesela bir aile içinde söz konusu olabilirken, hayatın gizli
alanı sadece bireyi ilgilendirir ve ondan baĢkasının bu alana girebilmesi asla kabul
edilemez. Bu nedenle de dokunulmazdır. Mesela bireyin, suç teĢkil etmemek Ģartıyla,
cinsel yaĢamı tamamen kendisini ilgilendirir. Bugün Batı‟da, cinsel hayata iliĢkin
suçların aydınlatılmasında dahi, tanık veya sanığa insan haysiyetiyle bağdaĢmayan
soruların sorulamayacağı kabul edilmektedir. Aynı esas Batı‟nın değerlerini ve hukuk
düzenini benimsemiĢ bulunan ülkemiz için de geçerlidir. Bilindiği gibi, olayla ilgisi
bulunmayan soruların sorulması, delillerin toplanması ceza muhakemesi hukuku
esaslarına aykırı olduğu için zaten mümkün değildir. Burada söz konusu olan, olayla
ilgisi bulunduğu hâlde sorulması veya toplanması insan haysiyetine aykırı bulunan
sorular ve delillerdir.
Ġnsanın dinî inancı, belli konuda ne düĢündüğü vs. hayatın gizli alanı içinde
kalır. Anayasa‟nın 24 üncü maddesinde “… kimse, ibadete, dinî âyin ve törenlere
katılmaya, dinî inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz…” 25 inci madde ise “…
kimse, düĢünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz….” Ģeklinde bu husus dile
getirilmiĢtir. Örnekleri çoğaltmak mümkündür.
Özel yaĢam, Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi tarafından, bireye içinde
kiĢiliğini oluĢturabileceği ve geliĢtirebileceği bir alanın garanti edilmesi olarak
yorumlanmıĢtır. Eğer devlet, bu alana iliĢkin müdahâle oluĢturan bir düzenlemeye
giderse, AĠHS 8 inci maddesine müdahâle edilmiĢ olur ve müdahâlenin de 2 nci
fıkrada belirtilen koĢullara uygun olması aranır.
Bununla birlikte Komisyon, bireyin kiĢiliğini geliĢtirme olanağını sınırlayan her
düzenlemenin de AĠHS 8 inci maddesinin koruma alanına müdahâle olarak
nitelendirilemeyeceğini özellikle vurgulamaktadır. Özellikle bireyin özel yaĢamını
kamuya açması durumunda AĠHS 8 inci maddesine müdahâleden söz edilemez. Öte
yandan AĠHM özel yaĢamın yalnızca giz alanını değil, aynı zamanda diğer insanlarla
olan iliĢkileri de içerdiğini özellikle vurgulamakta ve bu bağlamda bireyin mesleki
aktivitelerini de AĠHS 8 inci maddesi içinde değerlendirmektedir.
AĠHS m. 8 ile korunan konuta müdahâle açısından tipik örneği, arama oluĢturur
(AĠHS m. 8 II). Birçok üye devletin iç hukukundakinin aksine arama için AĠHS m. 8
II hâkim kararı zorunluluğu aramıĢ değildir. SözleĢme organları, arama konusunda
özellikle ulusal hukukta kötüye kullanmalara karĢı yeterli güvence bulunup
bulunmadığını araĢtırmakta, bu bağlamda özellikle aramayı haklı gösterecek yeterli
57
Ģüphenin mevcut olup olmadığı üzerinde durmaktadır. Öte yandan AĠHM, aramanın
oranlılığı açısından da bir inceleme yapmaktadır. Yine AĠHM, hakaret suçu nedeniyle
baĢlatılan bir soruĢturma sırasında delil elde etmek amacıyla avukatlık bürosunun
aranmasını oransız olarak nitelendirmiĢtir.26 Terörizm Ģüphesi nedeniyle yapılan
aramalar zorunluluk açısından yapılacak değerlendirmede göz önünde
bulundurulmaktadır.27
SözleĢme organları birey hakkındaki verilerin toplanması ve depolanmasının
AĠHS m. 8‟in koruma alanına müdahâle oluĢturduğunu ve bu nedenle de yasal
dayanağı gerekli kıldığını kabul etmektedirler.
Akustik ve optik araçlarla gizli gözetlemeye yönelik tedbirlerin AĠHS 8 inci
maddede müdahâle oluĢturduğu SözleĢme organlarının birçok kararında açıkça
vurgulanmıĢtır. Devlet organları tarafından gözetlenmeksizin herkese açık biçimde de
olsa hareket etme yeteneğinin AĠHS m. 8‟in koruma alanına girdiği konusunda Ģüphe
yoktur. AĠHM, telefon konuĢmalarını da bu bağlamda değerlendirmiĢtir.28
AĠHM, AĠHS 8 inci madde ile bağlantılı olarak öteden beri tutuklu ve
hükümlülerle yapılan yazıĢmalara sınırlama getirilmesi sorunuyla meĢgul olmuĢtur.
AĠHM, 1975 tarihli Ġngiltere‟ye karĢı Golder kararında29 bu tür sınırlandırmaların
ancak AĠHS m. 8/II de öngörülen nedenler çerçevesinde mümkün olabileceğini
belirtmiĢ ve hükümlünün infaz koruma memurunun kendisine hakaret ettiği
gerekçesiyle dava açmak için avukatıyla görüĢme talebinin reddedilmesini AĠHS m.
8/I‟in ihlali olarak nitelendirmiĢtir. Ancak hemen belirtelim ki AĠHM, birçok
kararında infaz kurumunun düzenini sağlama zorunluluğu ile bağlantılı sınırlamalara
yer verilebileceğini ve bu bağlamda hükümlülerin yazıĢmasının denetime tabi
tutulabileceğini açıkça vurgulamıĢ olmakla birlikte, Ġngiltere‟ye karĢı Silver ve
diğerleri, Boyle ve Rice,30 McCallum kararlarında31 hükümlülerin gönderdiği
mektupların denetime tabi tutulması ve bazılarının alıcılarına gönderilmemesi
nedeniyle Ġngiltere‟yi mahkum etmiĢtir. Yine AĠHM, 1988 tarihli
Schönenberger/Durmaz kararında, avukatı tarafından, sanığın hiçbir beyanda
bulunmama hakkı olduğu, ifade verdiği takdirde bunun kendisi aleyhine delil olarak
kullanılabileceği, ifade vermemesinin kendi menfaatine olacağı yönünde ifadeler
içeren ve tutuklu olan sanığa gönderilen mektubun savcı tarafından muhatabına
ulaĢtırılmaması ve dört gün sonra avukatına geri göndermesi nedeniyle haberleĢmeye
saygı hakkının ihlal edildiğini kabul etmiĢtir. AĠHM, Avusturya‟ya karĢı Pfeiffer ve
Plankl kararında, birinci baĢvurucunun kamu görevlilerine hakaret ve saygısızlık
içeren bir mektubunun cezaevi görevlilerince ilgili yeri karalandıktan ve okunmaz
hâle getirildikten sonra alıcısına ulaĢtırılmasını, AĠHS m. 8/I‟in ihlali olarak
nitelendirmiĢtir.

26 AĠHM‟nin 16.12.1992 tarihli Almanya‟ya karĢı Funke kararı (Kararlar Rehberi, no. 384)
27 AĠHM‟nin 28.10.1994 tarihli Ġngiltere‟ye karĢı Murray kararı (Kararlar Rehberi, no. 484)
28 AĠHM‟nin Klass, Malone, Kruslin/Huvig kararları
29 AĠHM‟nin Ġngiltere‟ye karĢı 21.2.1975 tarihli Golder kararı, Kararlar Rehberi, no. 19
30 AĠHM‟nin 27.4.1988 tarihli Ġngiltere‟ye karĢı Boyle ve Rice kararı, Kararlar Rehberi, no. 157
31 AĠHM‟nin 30.8.1990 tarihli Ġngiltere‟ye karĢı McCallum kararı, Kararlar Rehberi, no. 224
58 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
114. Maddi Gerçeğin AraĢtırılması Ġlkesi Nedir? Kanuna
Aykırı Elde Edilen Delillerin Muhakemede Kullanılmaması
Ġlkesi Nedir?
Ġstinafın varlık nedenlerinden biri, hukuka uygun yollardan maddi gerçeğe
ulaĢabilmektir. O kadar ki ilk derece mahkemesinde gerçekleĢtirilen yargılama bu
amaç doğrultusunda Ġstinaf mahkemesinde adeta tekrar yapılmaktadır.
Ceza muhakemesinde, medeni muhakemeden farklı olarak, Ģeklî gerçekle
yetinilmeyip iĢin esası araĢtırılır.
Yargıtay‟ımızın 19.4.1993 tarihli bir kararına göre; ceza yargılamasının amacı
hiçbir duraksamaya yer vermeden maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasıdır. Bu
araĢtırmada, yani gerçeğe ulaĢmada mantık yolunun izlenmesi gerekir. Akla uygun ve
realist, olayın bütünü veya bir parçasını temsil eden kanıtlardan veya kanıtların bütün
olarak değerlendirilmesinden ortaya çıkarılmalıdır. Yoksa birtakım
VARSAYIMLARA DAYANILARAK SONUCA ULAġILMASI, ceza
yargılamasının amacına kesinlikle aykırıdır, ceza yargılamasında kuĢkunun
bulunduğu yerde, mahkûmiyet kararından söz edilemez. Bu ilke evrenseldir.
Ancak bir hukuk devletinde, maddi gerçeğin her ne pahasına olursa olsun
araĢtırılması kabul edilmemekte; delil yasakları ile bu ilkeye bazı sınırlar
getirilmektedir.
Maddi gerçeğin araĢtırılması ilkesinin sonucu olarak, mahkeme, muhakemeye
katılanların iddiaları, özellikle de sanığın itirafı ile bağlı değildir (m. 225/2 CMK).
Yine medeni yargılamanın aksine yoklukta muhakeme istisnaidir. Sanığın
duruĢmaya gelmemesinden, onun suçluluğu sonucu çıkarılamaz. Nihayet mahkeme,
ileri sürülen delillerle bağlı değildir, kendiliğinden delil araĢtırabilir. Oysa medeni
yargılamada, tarafların ileri sürmediği iddiaları hâkim kendiliğinden göz önüne
alamayacağı gibi, bunları hatırlatmada dahi bulunamaz.
Nihayet ceza muhakemesinde, medeni yargılamadan farklı olarak ispat yükü
sorunu yoktur. Sanığa susma hakkı tanıyan bir sistemin, savunmaya ispat yükü
getirmesi düĢünülemez.
Ġlerde de göreceğimiz gibi, maddi gerçeğin araĢtırılması ilkesinin sınırını delil
yasakları oluĢturur. Kanuna aykırı elde edilen deliller ceza muhakemesinde bu arada
istinafta kullanılamaz. Bu husus ülkemizde ilke niteliği kazanmıĢtır.
115. Davasız Yargılama Olmaz Ġlkesi Ġstinafta Geçerli
midir?
Bir fiilin yargılanmasına baĢlanabilmesi için, dava açılması gerektiğini ifade
eden ilkeye davasız yargılama olmaz ilkesi denmektedir.32

32 Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, c. 1, Ġstanbul 1984, s.356; Yurtcan, Ceza
Yargılaması Hukuku, Ġstanbul 1986, s.30 vd.; Roxin,
§ 13 no. 1 vd.; Künhe, Strafprozessrecht, Heidelberg 2003 , no. 311 vd.
59
Yargılama makamının iddia ve savunma karĢısındaki durumu bakımından üç
sistemden söz edilir. Bir kimsenin fail olarak cezalandırılması için baĢka bir kimse
tarafından itham edilmesini ve itham edenin failin suçlu olduğunu ispat etmesini
öngören sisteme itham sistemi denir. Bu, ferdiyetçi ve liberal düzenle ilgili bir
sistemdir. Bu sistem, Ortaçağda otoriter devletlerin kurulmasıyla, yerini tahkik
sistemi denilen ve muhakeme makamları sadece yargılama makamlarından ibaret
olan ve sanığı muhakeme kiĢisi değil de muhakeme objesi olarak gören baĢka bir
sisteme bıraktı. Bu iki sistemin yanında bir de karma sistem vardır. Bu sistem 1789
Fransız Ġhtilâlinden sonra tahkik sistemine tepki olarak ortaya çıkmıĢtır.
Bu sistemin esasları Ģunlardır: Hâkim iĢe re‟sen elkoyamaz.
Hâkim, tarafların delilleriyle bağlı değildir (CMK m. 225/2). Maddi gerçeğin
araĢtırılması kuraldır.
Sanık bir muhakeme objesi değil, muhakeme kiĢisidir, bazı hakları ve
yükümlülükleri vardır.
Bu ilke elbette ki istinafta da geçerlidir. Kural olarak, istinaf istemi olmadan
istinaf incelemesi yapmak mümkün değildir. Bunun istisnası otomatik istinaftır
(m.272 CMK).
116. Yüzyüzelik, Doğrudan Doğruyalık (Vasıtasızlık) Ġlkesi
Nedir?
Mahkemenin, daha doğrusu, hâkimin kararını delillerle doğrudan doğruya,
bizzat temasa geçerek vermesini ifade eden ilkeye vasıtasızlık ilkesi denmektedir.
Yani, kararı verecek olan mahkeme veya hâkim; delil sözlü ise dinleyecek, yazılı ise
okuyacak, eĢya veya iz Ģeklinde ise görecektir. Bu ilkenin istinaf yargılamasında da
geçerli olduğu açıktır.
Uygulamada vasıtasızlık ilkesi yeterince önemsenmemektedir.
CMK m. 217/1, m. 188/sonda bu ilke dile getirilmiĢtir. Öte yandan bu ilkenin
sonucu olarak, tanıkların duruĢmada doğrudan doğruya dinlenmeleri aranmıĢtır.
Açıkça yer verilen bazı istisnalar dıĢında tanıkların önceki ifadelerinin
duruĢmada okunmasıyla yetinilemez (m. 210 vd. CMK). Yine sanık daha önce
sorguya çekilmiĢ olsa bile duruĢmada tekrar sorguya çekilmek zorundadır (m.
191/3c-d CMK).
Son zamanlarda özellikle organize suçlulukla mücadele çerçevesinde gizli
soruĢturmacı görevlendirme veya güvenilir adam kullanma tedbirine baĢvurulması,
duyduğunu söyleyen tanığın ifadesinin vasıtasızlık ilkesi ile bağdaĢıp
bağdaĢmayacağı sorununu gündeme getirmiĢtir. AĠHM, bütün delillerin sanığın
huzurunda halka açık bir yargılamada mahkeme önünde ele alınması ve yüzyüze bir
yargılamaya konu yapılması gerektiğinden hareket etmekte, bununla birlikte tanığın
önceki ifadesinin duruĢmada okunması veya anonim tanığın ifadesi hakkında ifadeyi
alan memurun tanık olarak dinlenmesinin AĠHS m. 6/ I ve III (d) ile bağdaĢabileceği
sonucuna varmaktadır; yeter ki somut olayın koĢullarına göre delilin doğrudan ve yüz
yüze ele alınması olanaksız olsun ve bu ifade sanığın suçu iĢlediği konusunda tek
delil olarak kullanılmasın. Böyle bir durumda dahi sanığın, tanığa soru sormak ve
ifadesinin gerçeğe uygunluğunu uygun biçimde tartıĢmak konusunda yeterli ve etkili
60 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
olanağa sahip olması gerekir. Kimliğinin gizli tutulmasına iliĢkin haklı bir menfaat
söz konusu olduğunda, tanık, duruĢmada teĢhis edilemeyecek biçimde dinlenebilir.
Ne var ki savunma, ifadenin içeriği konusunda doğrudan doğruya bilgi edinebilmeli
ve tanığa doğrudan soru yöneltebilmelidir. Bu bağlamda AĠHM, Lüdi kararında gizli
soruĢturmacının yazılı olarak verdiği ifadeye dayanan ve sanığa hiçbir itiraz olanağı
verilmeyen mahkumiyet kararının AĠHS m. 6/I ve III‟ü ihlal ettiği sonucuna
ulaĢmıĢtır.33
Vasıtasızlık ilkesi sözlülük ilkesini içinde barındırır. DuruĢmada sözlü olarak
ne söylenmiĢse, ancak onun karara temel kabul edilmesini ifade eden ilkeye de
sözlülük ilkesi denmektedir (m. 201, 210, 215, 216, 217/1 CMK).
Bu ilke, kural olarak, kovuĢturma ve istinaf safhasında söz konusu olur. Her
Ģey, özellikle sanığın sorgusu, delillerin dinlenmesi, son iddia ve savunmalar hep
sözlü yapılacaktır. DuruĢmada konuĢulmamıĢ hususların karar verme sırasında göz
önünde tutulması mümkün değildir. KonuĢulmamıĢ olmak burada var olmamak,
meydana gelmemekle eĢ anlamlıdır. Bu ilke ile vasıtasızlık ilkesi arasında sıkı bir
iliĢki vardır. Gerçekten, sözlü muhakeme aynı zamanda vasıtasızlık ilkesinin hâkim
olduğu bir muhakemedir.
Ġstinafa hâkim ilkeler yukarıda açıklananlardan ibaret değildir. Öğretide,
bunlardan baĢka, usul ekonomisi ilkesi, çabukluk ilkesi, kovuĢturmanın resmîliği
ilkesi, delillerin serbest değerlendirilmesi ilkesi ve delillerin serbestliği ilkesinden de
söz edilmektedir.
117. Ġstinaf Muhakemesinin Yürütülmesine ĠliĢkin Ġnsan
Hakları Nelerdir?
Bunlar kısaca, hak arama hakkı, hakları öğrenme hakkı, muhakemenin sonuna
kadar suçsuz sayılma hakkı (masumluk karinesi), kimse kendisini ve yakınlarını
suçlandırıcı beyanlarda bulunmaya zorlanamaz ilkesi (nemo tenetur ilkesi), kimsenin
baĢkasının fiilinden dolayı yargılanmaması hakkı (ceza sorumluluğunun Ģahsîliği
ilkesi), kanunda suç olarak gösterilmemiĢ bir fiilden dolayı takibata uğramama ve
kanunda öngörülmemiĢ bir cezaya çarptırılmama hakkı (suçların ve cezaların
kanuniliği ilkesi), savunma hakkı, kanuni (olağan) hâkim tarafından yargılanma
hakkı, tercüman hakkı, makul süre içinde yargılanma hakkı, denetim muhakemesine
baĢvurma hakkıdır.
118. Hak Arama Hakkı
Bir hukuk devletinde herkes, meĢrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle
yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hakkına sahiptir
(m. 36 AY, m. 8 ĠHEB, m. 6 ĠHAS). Yeni CMK ile istinaf yolunun açılması, bu
hakkın pekiĢtirilmesi anlamına gelmektedir.

33 Kararlar Rehberi, no. 357
61
119. Hakları Öğrenme Hakkı
ġayet sanık artık Orta Çağın aksine bir muhakeme objesi değil, hukuk
düzenince bazı haklarla donatılmıĢ ve bu suretle muhakemeye aktif olarak katılması
mümkün kılınmıĢ bir muhakeme süjesi ise ki öyledir, ceza muhakemesindeki
haklarının ne olduğunun kendisine mutlaka bildirilmesi gerekmektedir.
Yeni CMK m.34/2‟ye göre kararlarda, baĢvurulabilecek kanun yolu, süresi,
mercii ve Ģekilleri belirtilir; bu hakkın belirtilmemesi eski hâle iade sebebidir (m.40/1
CMK). Bu düzenlemeler yeni sistemimizde hakları öğrenmenin bir hak olduğunun
kabulü manasını taĢır.
120. Muhakemenin Sonuna Kadar Suçsuz Sayılma Hakkı
(Masumluk Karinesi)
Anayasa‟da (m. 38/4), ĠHEB‟de (m. 11‟de), ĠHAS‟da (m. 6/2) ve MvSHS‟de
(m. 14/2) açıkça ifade edilen bu evrensel hak bir kimsenin suçluluğu hükmen sabit
oluncaya kadar suçlu sayılmasına engel olur. Bu nedenle, özellikle sanıkla ilk temasa
geçen yetkili yakaladığı bir kimsenin suçsuz olabileceğini düĢünerek ona göre hareket
edecektir. KovuĢturma makamlarının önyargı ile hareket etmesi veya suçluluk
karinelerine dayanması bu hakkın ihlâli anlamına gelir. Anılan evrensel hakkın
istinafta geçerli olmaması düĢünülemez.
121. Kimse Kendisini ve Yakınlarını Suçlandırıcı
Beyanlarda Bulunmaya Zorlanamaz Ġlkesi (Nemo Tenetur
Ġlkesi)
Anayasa‟nın 38 inci maddesine göre, “Hiç kimse kendisini ve kanunda
gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil
göstermeye zorlanamaz”. Bu husus yeni CMK m. 48‟de de açıkça vurgulanmıĢtır.
Söz konusu ilke, kendi suçunun ispatlanması konusunda sanığı, kovuĢturma
organlarıyla iĢbirliğinde bulunup bulunmamakta serbest bırakır. Ġlke, bir taraftan
sanığın susma, diğer taraftan da aktif savunma yoluyla kendisini suçlamadan
kurtarabilme hakkını ihtiva eder. Bu ilkenin garanti ettiği hakların gerçekten
kullanılabilmesi için CMK m. 147 ile sanığa haklarını öğretme yükümlülüğü
getirilmiĢtir.
122. Kimsenin BaĢkasının Fiilinden Dolayı
Yargılanmaması Hakkı (Ceza Sorumluluğunun ġahsîliği
Ġlkesi)
ÇağdaĢ ceza ve ceza muhakemesi hukukunda herkesin ancak kendi fiilinden
sorumlu olduğu kabul edilir (m. 38/6 AY). Bu nedenle fail (F)‟nin bulunamaması
hâlinde oğlu (O)‟nun yargılanması mümkün değildir. Bu husus yeni TCK m. 20‟de
de açıkça vurgulanmıĢtır.
123. Kanunda Suç Olarak GösterilmemiĢ Bir Fiilden Dolayı
Takibata Uğramama ve Kanunda ÖngörülmemiĢ Bir
62 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Cezaya Çarptırılmama Hakkı (Suçların ve Cezaların
Kanuniliği Ġlkesi)
Suç ve cezaların ancak kanun ile konulması ve bunların usulüne uygun olarak
ilân edilmek suretiyle herkes tarafından öğrenilmesinin temin edilmesini ifade eden
ilkeye kanunilik ilkesi denmektedir. Bu ilke sayesinde, bir toplumda yaĢayan insanlar
neyin serbest olduğunu önceden öğrenebilmekte ve iradeleriyle yasak veya serbest
olanı seçebilmekte ve bunun sonuçlarına da baĢtan razı olmaktadırlar. Yine bu ilke,
hürriyetleri, sosyal hayatı mümkün kılmak amacıyla kısmak demek olan suç ve ceza
ihdas etme iĢinin sadece kanun koyucuya ait bir iĢ olduğunu, yürütmenin ve idarenin
böyle bir yetkisi bulunmadığını, örf ve adet ile de suç ve ceza ihdas edilemeyeceğini
göstermektedir.
AY m. 38/1‟de, “Kimse, iĢlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç
saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz… Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik
tedbirleri ancak kanunla konur.” denilmek suretiyle bu ilke dile getirilmiĢtir. Keza
TCK m. 2‟ye göre, kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez
ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik
tedbirlerinden baĢka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz.
Ġdarenin düzenleyici iĢlemleriyle suç ve ceza konulamaz; kanunların suç ve
ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Suç ve ceza içeren
hükümler, kıyasa yol açacak biçimde geniĢ yorumlanamaz. (ayrıca bkz. m. 11/2
ĠHEB, m. 7 ĠHAS, m. 15 MvSHS).
124. Savunma Hakkı
Savunma, suçlamaya karĢı sanığın yararına yürütülen, onu hukuki ve fiilî
açıdan korumayı amaçlayan bir faaliyettir. Bu hak Anayasada, taraf olduğumuz
milletlerarası sözleĢmelerde ve kanunlarımızda yer almıĢtır (m. 36/1 AY, m. 11
ĠHEB, m. 6 ĠHAS, m. 14/3b MvSHS). CMK‟ya göre bu hakkın kısıtlanması mutlak
bozma sebebidir (m. 289/1h CMK).
Sanık, savunmayı bizzat ve/veya bir avukat vasıtasıyla yapabilir. ĠHAS m.
6/3b, c‟de “Her sanık, müdafaasını hazırlamak için gerekli zamana ve kolaylıklara
malik olmak; kendi kendini müdafaa etmek veya kendi seçeceği bir müdafi tayin için
mali imkânlardan mahrum bulunuyor ve adaletin selameti gerektiriyorsa, mahkeme
tarafından tayin edilecek bir avukatın meccani yardımından istifade etmek haklarına
sahiptir.” denilmek suretiyle bu hususa iĢaret edilmiĢtir.
CMK, öz savunmanın yanında müdafi vasıtası ile savunmaya da büyük önem
vermektedir. 149‟ncu maddeye göre, Ģüpheli veya sanık, soruĢturma ve
kovuĢturmanın her aĢamasında, bu arada istinafta da bir veya birden fazla müdafiin
yardımından yararlanabilir. Kanuni temsilcisi varsa, o da Ģüpheliye veya sanığa
müdafi seçebilir. SoruĢturma ve kovuĢturma evrelerinin ve istinafın hiçbir
aĢamasında avukatın, Ģüpheli veya sanıkla görüĢme, ifade alma veya sorgu süresince
yanında olma ve hukuki yardımda bulunma hakkı engellenemez, kısıtlanamaz.
150 nci maddeye göre de Ģüpheli veya sanık, müdafi seçebilecek durumda
olmadığını beyan ederse, istemi hâlinde bir müdafi görevlendirilir; Ģüpheli veya sanık
onsekiz yaĢını doldurmamıĢ ya da sağır veya dilsiz veya kendisini savunamayacak
derecede malûl olur ve bir müdafii de bulunmazsa istemi aranmaksızın bir müdafi
63
görevlendirilir; alt sınırı beĢ yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı
yapılan soruĢturma ve kovuĢturmada ikinci fıkra hükmü uygulanır. Sanığın gözlem
altına alınması hâlinde de müdafi tayini mecburidir (m. 74/2 CMK). Ayrıca,
tutuklama (m. 101/3), kaçak sanık hakkında duruĢma (247/4) ve duruĢma düzenini
bozan sanığın salondan çıkartılması (204) hâllerinde de zorunlu müdafilik hükümleri
uygulanır. Yargıtay savunma hakkına büyük önem vermekte, bu hakkın ihlâli hâlinde
hükmü bozmaktadır. Ġstinaf mahkemelerinin de aynı yolu izlemesi hukuk devleti
olmanın bir gereğidir.
125. Kanuni (Olağan) Hâkim Tarafından Yargılanma
Hakkı
Kanunla önceden kurulmuĢ bir mahkemenin tarafsız, bağımsız ve her
bakımdan, yani madde, yer, kiĢi ve görev bakımından yetkili hâkimine olağan (tabii,
kanuni) hâkim denmektedir.
Anayasamızın 37 nci maddesinde, “Hiç kimse kanunen tabi olduğu
mahkemeden baĢka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu
mahkemeden baĢka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip
olağanüstü merciler kurulamaz.” denilmek suretiyle Türkiye‟de olağan hâkim
ilkesinin geçerli olduğu ifade edilmiĢtir.
Bu nedenle yürümekte olan davaların, sonradan kurulan mahkemelere devri
sadece kanuni hâkim ilkesine değil aynı zamanda vasıtasızlık ilkesine de aykırıdır.
Ġstinaf incelemesinde bu gibi hususların re‟sen dikkate alınması gerekir.
Bir hukuk devletinde herkes, olağan, bağımsız ve tarafsız bir hâkim tarafından
yargılanma hakkına sahiptir. Bu hak Anayasa, milletlerarası sözleĢmeler ve kanunlar
tarafından garanti altına alınmıĢtır (m. 37, 138 vd., 142 AY, m. 10 ĠHEB, m. 6/1
ĠHAS, m. 14/1 cüm.2 MvSHS ve kanunlarda, mesela m. 22 vd. CMK, m. 277, 288
TCK).
126. Tercüman Hakkı ve Makul Süre Ġçinde Yargılanma
Hakkı
Bir hukuk devletinde, duruĢmada kullanılan dili anlamayan veya konuĢmayan
her sanık tercüman yardımından meccanen (ücret ödemeden) faydalanma hakkına
sahiptir (m. 6/son ĠHAS, m. 202 CMK). CMK bu hakkı CMUK‟un aksine duruĢma
ile sınırlı tutmamıĢ; m. 202/son‟da soruĢturma evresinde de tercüman atanacağını
hükme bağlamıĢtır. Aynı esasın istinafta da geçerli olacağı açıktır. Ayrıca, Türkçeyi
etkin konuĢsa bile sorgu ve son sözünü söylerken sanığın kendini daha iyi ifade
edebileceği bir dilde tercüman aracılığı ile savunabilir (CMK m.202/4). Yargıtay
uygulamada bu ilkeye gereken önemi vermektedir.34

34 “Türk Ceza Yasasının 39 ve Ceza Muhakemeleri Usulü Yasasının 406 ve devamı maddelerinde,
yargılama giderlerinin kime yükletileceği ve ne Ģekilde tahsil edileceği gösterilmiĢtir. DuruĢmada
kullanılan dili bilmeyen sanığın, bir çevirmenin yardımından ücretsiz yararlanacağına iliĢkin, “Ġnsan
Haklarını ve Ana Hürriyetlerini Koruma SözleĢmesinin” 6/3-e maddesi, genel kuralı düzenleyen Ceza
Yasası ve Ceza Muhakemeleri Usulü Yasasının yanında istisna bir hükümdür. Adil yargılamayı
gerçekleĢtirmek, sanığın; duruĢmada kullanılan dili bilmemesi nedeniyle kendini etkili Ģekilde
64 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ġstinaf mahkemelerince de aynı yol izlenecektir. Ġstinaf yargılamanın
uzamasına sebep olmamalıdır. Yukarıda gördüğümüz gibi, Cumhuriyetin baĢlangıç
yıllarında bu yolun kaldırılmasının sebeplerinden biri bu idi.
Öte yandan bu kuralın ihlali, Türkiye‟nin AĠHM‟de mahkum edilmesine yol
açmaktadır. Ġstinaf bu mahkumiyetlerin daha da artmasına yol açmamalıdır.
ĠHAS m. 6/1‟de, “Her Ģahıs… bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre
içinde hakkaniyete uygun ve alenî surette dinlenmesini istemek hakkını haizdir‟‟
denilmek suretiyle bu hakka iĢaret edilmiĢtir. Anayasamızda ise davaların en az
giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılmasının, yargının görevi olduğu
açıklanmıĢtır. (m. 141/ son AY).
Makul süre açısından yapılacak değerlendirmede sürenin baĢlangıcı açısından
olayın ceza yargıcı önüne götürülmesinden belki çok önce polis yahut savcılık
soruĢturmasına baĢlandığı tarih göz önüne alınır. Sürenin sonu ise mümkün ve olası
kanun yolları bu arada istinaf dahil yargılamanın kesin hükümle sonuçlandığı tarihtir.
Davada uygulanacak hükmün Anayasa Mahkemesine götürülmüĢ olması hâlinde bu
merci önünde geçen süre kural olarak hesaba katılmaz. Ancak Anayasa
Mahkemesinin kararı asıl davanın esasını doğrudan doğruya etkiler cinsten ise bu
mahkeme önünde geçen sürenin de makul sürenin hesabında göz önüne alınması
gerekir. Makul sürenin değerlendirilmesindeki ölçütler ise dava konusunun niteliği,
yargılama sırasında Ģikayetçinin tutumu, ulusal yargılama makamlarının tutumudur.35
Türkiye ile ilgili olarak AĠHM‟nin Yağcı-Sargın, 23.3.1995 tarihli Mansur,
25.3.1996 tarihli Mitap-Müftüoğlu ve 27.11.1997 tarihli Zana kararları, anılan
davaların yıllarca sürdüğünü dikkate alarak, makul sürede yargılanma hakkının
ihlalini tespit etmektedir. AĠHM, sözleĢmeci devletlerin hukuk sistemlerini,
mahkemelerin bu gerekliliğe uymalarını sağlayacak biçimde düzenlemeleri

savunmaktan yoksun kalmasını önlemek amacıyla kabul edilmiĢtir. Kutsal haklardan olan savunma
hakkını kolaylaĢtırmak ve güçlendirmek amacı güdülmüĢ, sanığın duruĢmada olup biteni anlaması ve
kendini savunması sağlanmıĢtır. Yargılama dilini anlamama yanında, sağır-dilsizlik gibi fiziki bir
arızanın neden olduğu olanaksızlık hâlinde de sanığa ücretsiz çevirmen sağlanacak ve kendisini
savunma olanağı tanınacaktır. Bu itibarla; yargılamada kullanılan dili anlamayan ya da sağır-dilsiz olan
sanığa, yalnız son soruĢturmada değil, yargılamanın tüm aĢamalarında kesin hükme kadar sağlanan
çevirmen için ödenecek ücretin, mahkumiyet hâlinde dahi diğer yargılama giderlerine eklenerek
sanıktan istenmesi mümkün değildir.” YCGK. 12.3.1996, 2/33 “Ġnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri
Korumaya dair sözleĢmenin (Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi) 6/3 maddesi gereğince Türkçe
bilmeyen sanığa sağlanan tercüman için ödenecek ücretin mahkumiyet hâlinde dahi sanığa
yükletilemeyeceğinin gözetilmemesi, yasaya aykırı görüldüğünden hükmün bozulmasına karar verildi.”
Y.7.CD. 24.6.2003, 2478/5303
“Anayasa‟nın 90 ıncı maddesi ile Avrupa Ġnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri korumaya dair
sözleĢmesinin 6/3-e maddesindeki düzenleme nazara alındığında tanıkların türkçe bilmemesinin
sanıktan kaynaklanan bir durum olmadığı, bu nedenle sanığın sebebiyet vermediği masraftan sorumlu
tutulamayacağı, tanıkların dinlenilmeleri nedeniyle tercüman için yapılan giderin sanığa
yükletilmemesinde isabetsizlik bulunmadığından tebliğnamedeki (bozmaya yönelik) düĢünceye iĢtirak
olunmamıĢtır.” Y.2.CD. 13.5.2004, 2002/25183 2004/10469
“Anayasa‟nın 90 ıncı maddesi, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesinin 1 ve 6/3-son maddeleri dikkate
alındığında, yabancı uyruklu olup Türkçe bilmeyen sanığa tercüman ücretinden sorumlu tutulması
suretiyle fazla yargılama gideri yükletilmesi bozmayı gerektirmiĢtir.” Y.9.CD. 21.6.1996, 3405/3908
35 Gölcüklü, Doğru Yargılama, s. 25 vd.
65
gerektiğini vurgulamakta; Zana kararında yetki sorununun çözümlenmesi konusunda
özel bir karmaĢıklığın bulunmamasına rağmen, sanığın tavrı yargılamayı ne kadar
yavaĢlatırsa yavaĢlatsın, tek baĢına yargılamanın böylesine uzun bir süre devam
etmesini açıklamaya yeterli gelmeyeceğini belirtmekte, davanın önce Ağır Ceza
Mahkemesi‟nden DGM‟ye, daha sonra askerî mahkemeye ve daha sonra tekrar
DGM‟ye gönderilmesi nedeniyle 1 yıl 6 ay geçtiğini göz önüne alarak makul sürenin
aĢıldığı sonucuna varmaktadır. AĠHM 1. Dairenin 20.2.2001 tarihli Cankoçak
kararında Murat Cankoçak 15 yıl 8 ay süren bir ceza davasının uzunluğundan
Ģikayetçidir. Mahkeme bunun 7 yıl 6 ayını dikkate almıĢtır. Zira Türkiye 22 Ocak
1987‟den itibaren kiĢisel baĢvuruyu kabul ettiğinden bu sürenin makul süre
olmadığını, bu nedenle 6/1‟in ihlal edildiğini kabul etmiĢtir.36
Son olarak belirtelim ki yargının hızlanması amacıyla alınabilecek tedbirler,
savunma hakkının sınırlanması sonucuna yol açmamalıdır. Yeni CMK, bunu
yaparken savunma hakkını kısmamıĢ; aksine bu hakkı en geniĢ bir Ģekilde gözetmeye
çalıĢmıĢ ve tarihimizde görülmedik ölçüde geliĢtirip geniĢletmiĢtir.
127. Denetim Muhakemesine BaĢvurma Hakkı
Ceza muhakemesinde görev alan yetkililerin muhtemel hatalarının bireylere
zarar vermesini önlemek maksadıyla kabul edilen hukuki çarelere denetim
muhakemeleri denmektedir. Bu hakkın kullanılması kanunla düzenlenir (m. 2 ĠHAS 7
no.lu Ek Protokol). Bu kanun, esas itibariyle CMK‟dır (mesela, m. 260 vd. CMK).
Yeni CMK‟nın, AĠHS de öngörülen iki dereceli denetim sistemine uygun
olarak istinaf yolunu düzenlemiĢ olması son derece önemlidir. Bununla ülkemizde
denetim muhakemesine baĢvurma hakkı ideal bir noktaya ulaĢtırılmıĢtır. Ancak
önemli olan uygulamadır.
Bu hak, “Ceza muhakemesi sırasında verilecek kararların gerekçeli olmasını
Ģart kılar”.
Anayasa‟nın 141 ve CMK‟nın 34 ve 230 uncu maddeleri uyarınca hâkim ve
mahkeme kararlarının gerekçeli olması mecburidir. Bir hükmün gerekçesiz olması
mutlak bozma sebebidir (m. 289/1g CMK).
Yargıtay, kararların gerekçeli olması konusunda duyarlıdır. 10.5.1993 tarihli bir
Ceza Genel Kurulu kararına göre, Anayasa‟nın 141/3 ve eski CMK‟nın 32 nci
maddesine göre, tüm mahkeme ve hâkimlik kararları gerekçeli olmak zorundadır.
“Gerekçe”; takdirin akla, hukuka ve dosyaya uygun açıklamasıdır. Gerek
Anayasamızda ve gerekse yargılama yasasında nelerin gerekçe olabileceği sınırlı bir
biçimde sayılmıĢtır. Bununla beraber, erteleme konusunda gösterilecek gerekçe,
sanığın kiĢiliği ile ilgili bilgi ve belgelerin isabetle değerlendirildiğini gösterir biçimde
olmalıdır. Gerekçelerin açıklanan bu niteliği yasa koyucunun amacına uygun olduğu
gibi, kararı aydınlatmak, keyfiliği önlemek ve tarafları tatmin etmek özelliği de
tartıĢma götürmez bir gerçektir.

36 Tezcan/Erdem/Sancakdar, Türkiye‟nin Ġnsan Hakları Sorunu, Ankara 2002, s.249 vd.
66 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
128. Yukarıda açıklanan ilkelerin, insan haklarının ve
temel hak ve özgürlüklerin ihlâl edilmesinin hukuki
sonuçları nelerdir?
Sözü edilen insan haklarının ihlal edilmesi cezaî ve hukuki sorumluluğu
gerektirir.37
Öte yandan, bu ihlâllerin bir baĢka sonucu da delil yasakları olabilir. Yeni
CMK, 1992 yılında 3842 sayılı Kanunla kabul edilen yeni delil yasaklarını
geniĢleterek pekiĢtirmiĢtir. O kadar ki hukuka aykırı olarak elde edilen delile
dayanarak hüküm kurulması mutlak bozma sebebidir (m. 289/1i).
VII. KORUMA TEDBĠRLERĠ
Yerel savcılık ve mahkemelerde yapılan soruĢturma ve kovuĢturmalarda,
koĢulları oluĢtuğunda baĢvurulabilen yakalama, tutuklama,38 adli kontrol, arama,
elkoyma, iletiĢimin dinlenmesi ve tespiti, vücudun muayenesi gibi koruma

37 “Ġnsan hakları, ayrım gözetilmeksizin sahip olunan hakların tümünü kapsar, bu nedenle ve tek cümle
ile iĢkence suçu insanlığa karĢı iĢlenen bir „insanlık suçu‟dur. Anılan suç bu niteliği itibariyle de
evrensel bir çok sözleĢmeye konu oluĢturmuĢtur. Nitekim BirleĢmiĢ Milletler Genel Kurulunca 10
aralık 1948 tarihinde kabul edilen ve 7217 sayılı Yasa ile onaylanan Ġnsan Hakları Evrensel
Bildirgesinin 5 inci maddesine göre “hiç kimseye iĢkence ya da zalimce insanlık dıĢı ya da onur kırıcı
davranıĢ ya da ceza uygulanamaz”. Ülkemizde 6366 sayılı Yasa ile onaylanan 4 kasım 1950 tarihli
Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesinin 3 üncü maddesine göre; “hiç kimse iĢkenceye, insanlık dıĢı yahut
haysiyet kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulamaz.”. 10 Aralık 1984 tarihli ĠĢkence ve Diğer
Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya KarĢı BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmesi
iĢkenceyi tanımlayarak uluslar arası bir denetim öngörmüĢ, bu sözleĢme onaylanıp yayımlanarak
ülkemizde de yürürlüğe girmiĢtir. Bu evrensel düzenlemelere uygun olarak Türkiye Cumhuriyeti
Anayasasının 17 nci maddesinin 3 üncü fıkrası “kimseye iĢkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan
haysiyetine bağdaĢmayan bir cezaya veya muameleye tabli tutulamaz” emredici ve zorlayıcı hükmünü
taĢımaktadır. Yine 3842 sayılı Yasa ile ceza Yargılamaları Usulü Yasamıza eklenen 135/a maddesinde,
özgür iradeye dayanmayan, iĢkence veya yasak yöntemlerle elde edilen beyanın delil olarak
değerlendirilemeyeceği, aynı yasanın 254 üncü maddesine eklenen 2 nci fıkrasında ise soruĢturma ve
kovuĢturma organlarının hukuka aykırı elde ettikleri delillerin hükme esas alınamayacağı belirtilmiĢtir.
…4449 sayılı Yasa ile TCY‟nın 243 üncü maddesinin 26.8.1999 tarihinde yapılan değiĢiklikten önceki
hâlinde; suç failinin ancak yetkili memur olabileceği kabul edilmekte iken bu yasal düzenleme ile
“diğer kamu görevlileri” de faillik kapsamına alınmıĢ; suçun mağduru “maznunsanık durumunda
bulunan kimse” ile sınırlı iken sanık yanında “mağdur, Ģüpheli, Ģahsi davacı, katılan, tanık, Ģikayetçi ve
ihbar eden”in de suçun mağduru olabileceği kabul edilmiĢtir. … Demokratik bir hukuk devletinde; delil
elde etme, soruĢturmanın temel amacı ve kolluğun görevi olmakla
birlikte, bu amaç ve görev insan hakları ihlallerinin meĢrulaĢtırıcı ve hukuka aykırı davranmanın bir
mazereti olamaz. Kolluk görevlileri insan haklarına saygılı kalarak, hukuka uygun bir Ģekilde delil elde
etme görevlerini yerine getirmelidir. Her iki sanık hukuka aykırı bir Ģekilde itiraf ve kanıt elde etmek
için, katılanlara yukarıda belirtilen Ģekillerde iĢkence etmiĢlerdir. Sanıklara isnat edilen eylemler,
mağdur adedince TCY.nın 243/1 inci maddesindeki suçu oluĢturmakta olup, maddedeki sanık sıfatını
dar yorumlayıp, yapılan insanlık dıĢı uygulamaların,
basit bir eylem olarak kabul edip TCY.nın 245/1 inci maddesi kapsamında değerlendiren yerel
mahkeme direnme kararında isabet bulunmadığından …bozulmasına karar verildi.” YCGK. 15.10.2002,
8 191/362; Kaban/AĢaner/Güven/Yalvaç, Yargıtay Ceza Genel Kurulu Kararları, Ankara 2004, s. 342-
347.
38 ġahin, Ceza Muhakemesi KanunuGazi ġerhi. Ankara 2005, , m.90 vd.
67
tedbirlerine istinaf aĢamasında da baĢvurulabilir. Yeni CMK‟da bu koruma tedbirleri,
ÖZGÜRLÜKÇÜ BĠR ANLAYIġLA yeniden düzenlenmiĢtir.
129. Ġstinaf aĢamasında yakalama, tutuklama, adli kontrol,
arama, elkoyma, iletiĢimin dinlenmesi ve tespiti, vücudun
muayenesi ve moleküler inceleme yapılması39 gibi koruma
tedbirlerine baĢvurulması mümkün müdür?
Ġstinaf aĢamasında koruma tedbirlerine baĢvurulması mümkündür. BAM
Savcılığı veya BAM, ihtiyaç hâlinde elbette ki CMK‟da yer alan genel esaslar
çerçevesinde koruma tedbirlerine de baĢvurabilecektir. BaĢka bir ifade ile koruma
tedbirlerinin, kural olarak, istinaf bakımından burada ayrıca yazmayı gerektirecek
farklı bir karakteri yoktur. Ancak bu noktada bazı sorunlara dikkati çekmek faydalı
olabilir.
Uygulamada CMK m.103‟ün uygulaması, anlaĢılamaz bir Ģekilde, belki de
henüz savcılık müessesesinin CMK‟taki yeni konumu tam anlaĢılamadığından, sıkıntı
yaratmaktadır. Oysa yeni CMK, diğer muhakeme süjeleri gibi savcıyı da layık olduğu
saygın konuma getirmiĢtir.
CMK‟nın 272 ve 285 inci maddesi arasında düzenlenen Ġstinaf konusunda
BAM Cumhuriyet baĢsavcılığının tutukluyu serbest bırakıp bırakamayacağı
konusunda bir hüküm yoktur. 5235 sayılı adli yargı ilk derece mahkemeleri ile bölge
adliye mahkemelerinin kuruluĢ, görev ve yetkileri hakkındaki Kanun‟un 40 ve 41 inci
maddelerinde BAM Cumhuriyet baĢsavcısı ile Cumhuriyet savcısının görevleri
düzenlenmiĢ ancak tutukluyu tahliye edebileceklerine dair bir hüküm
bulunmamaktadır.
Tutukluluğun gözden geçirilmesi (m.108 CMK) ve tutukluluk için kanunda
öngörülen azami sürelerin (m.102 CMK) istinafta da geçerli olduğu unutulmamalıdır.
Öte yandan tahliye talebinin istinaf aĢamasında da her zaman yapılabileceği,
buna paralel olarak da aynı Ģekilde adli kontrol isteminde de bulunulabileceği,
BAM‟ın da her zaman tahliye veya adli kontrolün kaldırılması kararı verebileceği
açıktır (m.103 CMK).
Ġstinaf kanun yolunda tahliye talebi üzerine ne suretle hareket edileceği,
Kanun‟un 104 üncü maddesinde açıklanmıĢtır. Bu maddenin üçüncü fıkrası uyarınca,
salıverilme istemi hakkındaki karar, bölge adliye mahkemesi ilgili dairesi tarafından
dosya üzerinden yapılacak incelemeden sonra verilir. Bu karar re‟sen de verilebilir.
BAM ceza dairesi, salıverilme istemi üzerine, istemin reddine, kabulüne veya
kabulüyle birlikte adli kontrol uygulanmasına karar verebilir.
Burada daima hatırda tutulması gereken ve CMK‟nın bütününe hâkim olan
temel prensip “Özgürlük içinde güvenliktir.” Bunun doğal sonucu olarak da
özgürlükleri kısma sonucu doğurabilen koruma tedbirleri, özellikle yakalama
tutuklama gibi tedbirler, eski CMK‟ya nazaran çok daha özgürlükçü bir Ģekilde
düzenlenmiĢtir.

39 ġahin, Gazi ġerhi, m.75 vd.
68 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
VIII. BÖLGE ADLĠYE MAHKEMELERĠNĠN
TEġKĠLAT YAPISI
130. Bölge Adliye (Ġstinaf) Mahkemeleri Nasıl Kurulur?
BAMK‟nın 3 üncü maddesine göre, bölge adliye mahkemeleri, adli yargıda
ikinci derece mahkemeleri olarak kabul edilmiĢtir. Bu yasayla Türk yargı sistemi,
hukuka uygunluk ve maddi olaya uygunluk denetimi yapan mahkemelerine yeniden
kavuĢmuĢtur.
Bölge adliye mahkemeleri, bölgelerin coğrafî durumları ve iĢ yoğunluğu göz
önünde tutularak belirlenen yerlerde, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu‟nun
olumlu görüĢü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulacaktır (BAMK, m. 25/1). Böylece,
mahkemelerin kurulması yasayla belirlenerek sınırlandırılmak ve katılaĢtırılmak
yerine esnek bir model öngörülmüĢtür. Bölge adliye mahkemeleri bir veya birkaç ili
kapsayacak biçimde belirlenebileceği gibi, iĢi az olan yerlerde il sayısı çok daha fazla
tutulabilecektir. Yine, kurulan bölge adliye mahkemelerinin yargı çevrelerinin
belirlenmesine, değiĢtirilmesine veya bu mahkemelerin kaldırılmasına Adalet
Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verileceği
belirtilerek, esneklik burada da korunmuĢtur (BAMK, m. 25/2).
Bölge adliye mahkemelerinin kurulması için, iki yıllık bir geçiĢ süresi
öngörülmüĢtür. Buna göre; Adalet Bakanlığı, BAMK‟ nun yasalaĢarak yürürlüğe
girdiği 01.06.2005 tarihten itibaren en geç iki yıl içinde, bölge adliye mahkemelerini
kurulması planlanmıĢtır. Bölge adliye mahkemeleri göreve baĢlamadan önce, bu
mahkemelerin baĢkan, daire baĢkanları ve üyeleri ile Cumhuriyet baĢsavcısı ve
savcılarının atamalarının HSYK tarafından yapılması ve bu mahkemelerde görev
yapacak diğer personelin atamalarının da aynı süre içinde gerçekleĢtirilmesi
belirtilmiĢtir (BAMK, geçici m. 2/2). Ayrıca, bölge adliye mahkemeleri için ihtiyaç
duyulan bina, araç ve gereçler, Kanun‟un yürürlüğe girdiği tarihten baĢlayarak en geç
iki yıl içinde yapım, satın alma veya kiralama yoluyla sağlanması da planlanmıĢtır
(BAMK, geçici m. 3). Bu düzenlemelerle mahkemeler faaliyete geçmeden altyapı
eksikliklerinin giderilmesi amaçlanmıĢtır. Ancak, farklı nedenlerle bu çalıĢmalar
planlanan sürelerde yapılamamıĢ ve 2016 yılı içinde tamamlanmıĢtır.
131. Bölge Adliye Mahkemelerinin Organları Nelerdir?
Bölge adliye mahkemeleri; baĢkanlık, baĢkanlar kurulu, daireler, BAM
Cumhuriyet baĢsavcılığı, BAM adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluĢacaktır
(BAMK, m. 26). KuruluĢ biçimine göre bölge adliye mahkemelerinin Yargıtay‟ın
kuruluĢuna çok benzediği, neredeyse küçük bir örneği olduğu görülmektedir. Ancak,
bu mahkemelerde görevli hâkimler ve Cumhuriyet Savcıları 2802 sayılı Hâkimler ve
Savcılar Kanunu‟na tabi olduğundan, Yargıtay‟da bulunan Yüksek Disiplin Kurulu
benzeri bir yapı öngörülmemiĢtir.
a) BAM baĢkanlığı:
Her BAM‟da bir baĢkan bulunur. BaĢkanlık, baĢkan ile yazı iĢleri
müdürlüğünden oluĢur (BAMK. m. 27).
b) BAM baĢkanlar kurulu:
69
BAM baĢkanlar kurulu, BAM baĢkanı ile daire baĢkanlarından oluĢur.
BAM baĢkanının bulunmadığı hâllerde kurulun baĢkanlığını daire
baĢkanlarından kıdemli olanı yerine getirir.
Daire baĢkanının mazereti hâlinde, o dairenin kıdemli üyesi kurula katılır
(BAMK. m. 28).
c) BAM daireleri:
Bölge adliye mahkemeleri, hukuk ve ceza dairelerinden oluĢur. Her BAM„da
en az üç hukuk ve en az iki ceza dairesi bulunur. Gerekli hâllerde dairelerin sayısı,
Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca artırılıp
azaltılabilir.
Dairelerde bir baĢkan ile yeteri kadar üye bulunur (BAMK. m. 29).
Kanuna göre bölge adliye mahkemeleri Yargıtay‟a benzer biçimde dairelerden
oluĢmaktadır. Daireler toplu mahkeme niteliğinde olup, bir baĢkan ve iki üyenin
katılımıyla toplanacaktır. BAMK bu noktada Yargıtay dairelerinin toplanma
usulünden ayrılmıĢtır. Yargıtay Kanunu‟nun 40 ıncı maddesine göre daireler, bir
baĢkan ve dört üyenin katılımıyla toplanmaktadır.
d) BAM Cumhuriyet baĢsavcılığı:
Her BAM‟da bir Cumhuriyet baĢsavcılığı bulunur. BAM Cumhuriyet
baĢsavcılığı, Cumhuriyet baĢsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısından oluĢur.
En kıdemli Cumhuriyet savcısı, Cumhuriyet baĢsavcı vekili olarak görev yapar
(BAMK. m. 30).
En kıdemli Cumhuriyet savcısı, Cumhuriyet baĢsavcıvekili olarak görev
yapacaktır (BAMK, m. 30).
e) BAM adalet komisyonu:
Her BAM‟da, bir BAM adalet komisyonu bulunur.
Komisyon, BAM baĢkanının baĢkanlığında, Hâkimler ve Savcılar Yüksek
Kurulunca daire baĢkanları arasından belirlenen bir asıl üye ile BAM Cumhuriyet
baĢsavcısından oluĢur. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ayrıca daire baĢkan veya
üyeleri arasından bir yedek üye belirler. BaĢkanın yokluğunda en kıdemli daire
baĢkanı, Cumhuriyet baĢsavcısının yokluğunda Cumhuriyet baĢsavcı vekili ve asıl
üyenin yokluğunda yedek üye komisyona katılır.
Komisyon eksiksiz toplanır ve çoğunlukla karar verir (BAMK.m. 31).
f) Müdürlükler:
BAM baĢkanlığında, dairelerinde, Cumhuriyet baĢsavcılığında ve adalet
komisyonunda birer yazı iĢleri müdürlüğü, Cumhuriyet baĢsavcılığında ayrıca bir
idarî iĢler müdürlüğü ile ihtiyaç duyulan diğer müdürlükler kurulur.
Her müdürlükte bir müdür ile yeterli sayıda memur bulunur. Müdürlüklerde
çalıĢanların atama, disiplin ve diğer özlük iĢlerinde adli yargı ilk derece
mahkemelerinde görevli personelin tabi oldukları hükümler uygulanır (BAMK.
m.32).
70 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
132. Bölge Adliye Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?
Bölge adliye mahkemelerinin görevlerinin ne olduğu 33 üncü maddede Ģöyle
düzenlenmiĢtir:
1- Adli yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hükümlere
ve kararlara karĢı yapılacak baĢvuruları inceleyip karara bağlamak.
2- Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Maddenin gerekçesine göre; adli yargı ilk derece mahkemelerinden verilen
kimi hükümlerin kesin nitelikte olduğu Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ve Hukuk
Usulü Muhakemeleri Kanunu ile özel kanunlarda açıkça belirtilmiĢ; diğer yandan,
kimi hüküm ve kararlar ile ara kararlarına karĢı herhangi bir kanun yolu
öngörülmemiĢtir. Bölge adliye mahkemeleri, adli yargı ilk derece mahkemelerinden
verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karĢı yapılacak baĢvuruları incelemek,
gerekli hâllerde duruĢma yapmak suretiyle karara bağlamakla görevlidirler. Ara
kararlarına karĢı esas hükümle birlikte istinaf yoluna baĢvurulabilecektir.
133. Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Dairelerinin
Görevleri Nelerdir?
BAM ceza dairelerinin görevleri BAMK. m.37‟de Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır:
1 Adli yargı ilk derece ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm
ve kararlara karĢı yapılacak baĢvuruları inceleyip karara bağlamak,
2. Yargı çevresi içinde bulunan adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri
arasındaki yetki ve görev uyuĢmazlıklarını çözmek,
3. Yargı çevresindeki adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin
davayı görmeye hukuki veya fiili engellerinin çıkması hâlinde, o davanın BAM yargı
çevresi içinde baĢka bir adli yargı ilk derece ceza mahkemesine nakli hakkında karar
vermek,
4. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak (m.37).
Maddenin konuluĢ gerekçesine göre, BAM ceza daireleri, adli yargı ilk derece
ceza mahkemelerinden verilen ve kesin nitelikte olmayan hüküm ve kararlara karĢı
yapılacak baĢvuruları incelemek, usul ve esas yönünden bir eksiği bulunmayanları
dosya üzerinde sonuçlandırmak, kovuĢturma yapılmasında ve delillerin
toplanmasında hukuka aykırılık veya eksiklik bulunmaması hâlinde ise yeniden
yargılama yaparak esas hakkında hüküm kurmakla görevlidir. BAM ceza dairelerinin
görevleri arasında ayrıca, yargı çevresi içinde bulunan adli yargı ilk derece ceza
mahkemeleri arasında doğan olumlu veya olumsuz yetki ve görev uyuĢmazlıklarını
çözmek, yargı çevresindeki adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin
davayı görmekte hukuki veya fiili engellerinin çıkması hâlinde davayı BAM yargı
çevresindeki baĢka bir adli yargı ilk derece ceza mahkemesine nakletmek ve
kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak yükümlülüğü bulunmaktadır.
71
134. Bölge Adliye Mahkemeleri Kimlerden OluĢur?
Bölge adliye mahkemelerinin, baĢkanlık, baĢkanlar kurulu, daireler, BAM
Cumhuriyet baĢsavcılığı, BAM adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluĢması
öngörülmektedir (BAMK; m.26).
a) BAM baĢkanı, daire baĢkanları ve üyelerin nitelikleri ve atanmaları:
BAMK. 43 üncü maddesine göre, bölge adliye mahkemesi baĢkanı ve daire
baĢkanları birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiĢ;
daire üyeleri ise en az birinci sınıfa ayrılmıĢ olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren
nitelikleri yitirmemiĢ adli yargı hâkim ve savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar
Yüksek Kurulunca atanır.
b) Cumhuriyet baĢsavcısı ve savcılarının nitelikleri ve atanmaları:
BAMK. 44 üncü maddesine göre; Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet
baĢsavcıları birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiĢ;
Cumhuriyet savcıları ise hâkimlik ve savcılık mesleğinde fiilen en az sekiz yıl görev
yapmıĢ ve üstün baĢarısı ile bölge adliye mahkemesinde yararlı olacağı anlaĢılmıĢ
bulunan adli yargı hâkim ve savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek
Kurulunca atanır.
c) Ġstek üzerine atama:
BAMK. 45 inci maddesine göre, Yargıtay daire baĢkanı ve üyeleri, istekleri
üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca bölge adliye mahkemesi
baĢkanlığına, daire baĢkanlıklarına veya Cumhuriyet baĢsavcılığına dört yıllığına
atanabilirler. BaĢka bir bölge adliye mahkemesine yapılacak atamalarda da aynı usul
uygulanır. Bu Ģekilde atananların; Yargıtay üyeliği sıfatı, kadrosu, aylık ve ödeneği
ile her türlü özlük hakları korunur; aylık ve ödenekleri ile her türlü mali ve sosyal
haklarının Yargıtay bütçesinden ödenmesine devam olunur; disiplin ve ceza
soruĢturma ve kovuĢturmaları Yargıtay üyeleri hakkındaki hükümlere tabidir; bu
görevde geçirdikleri süre Yargıtay üyeliğinde geçmiĢ sayılır. Bu kiĢiler; Yargıtay
üyeleri tarafından Yargıtayda yapılan iĢ ve iĢlemlere katılamazlar; Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu üyeliği seçimleri hariç Yargıtaydaki seçimlerde aday olamaz
ve oy kullanamazlar; istekleri üzerine Yargıtaydaki görevlerine geri dönerler.
Adlî yargı hâkim sınıfından olan Adalet Bakanlığı yüksek müĢavirleri,
müsteĢar yardımcıları, TeftiĢ Kurulu BaĢkanı ve genel müdürleri, bağımsız daire
baĢkanları istekleri üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca bölge adliye
mahkemesi baĢkanlığına, daire baĢkanlıklarına veya Cumhuriyet baĢsavcılığına
atanabilirler.
135. Bölge Adliye Mahkemeleri Yüksek Mahkeme midir?
Bu mahkemeler, Yargıtay‟dan farklı olarak, “yüksek mahkeme” değildir.
Bölge adliye mahkemeleri, baĢkanlık, baĢkanlar kurulu, daireler, BAM
Cumhuriyet baĢsavcılığı, BAM adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluĢacaktır
(BAMK, m. 26). KuruluĢ biçimine göre bölge adliye mahkemelerinin Yargıtay‟ın
kuruluĢuna çok benzediği, neredeyse küçük bir örneği olduğu görülmektedir. Ancak,
bu mahkemelerde görevli hâkim ve Cumhuriyet Savcıları 2802 sayılı Hâkimler ve
72 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Savcılar Kanun‟una tabi olduğundan, Yargıtay‟da bulunan Yüksek Disiplin Kurulu
benzeri bir yapı öngörülmemiĢtir.
• BAMK‟nın 3 üncü maddesine göre, bölge adliye mahkemeleri, adli
yargıda ikinci derece mahkemeleri olarak kabul edilmiĢtir. Bu yasayla Türk yargı
sistemi, hukuka uygunluk ve maddi olaya uygunluk denetimi yapan mahkemelerine
yeniden kavuĢmuĢ olacaktır.
136. Bölge Adliye Mahkemeleri BaĢkanlarının Görevleri
Nelerdir?
BaĢkanlık, baĢkan ve yazı iĢleri müdürlüğünden oluĢur (m.27). BaĢkanlığın
baĢında bulunacak baĢkan, birinci sınıf adli yargı hâkim ve savcıları arasından HSYK
tarafından atanacaktır (BAMK, m. 43). BAM baĢkanı, mahkemede yargılama
görevine katılmayacak olup görevleri Ģunlardır (m.34):
• Mahkemeyi temsil etmek,
• Ġstinaf (bölge adliye) mahkemesi baĢkanlar kuruluna ve adalet
komisyonuna baĢkanlık etmek, baĢkanlar kurulu ile komisyon kararlarını yürütmek,
• Mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli çalıĢmasını sağlamak, genel
yönetim iĢlerini yürütmek ve bu yolda uygun göreceği önlemleri almak
• Hukukî veya fiilî nedenlerle bir dairenin kendi üyeleri ile toplanamadığı
hâllerde ilgisine göre diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye görevlendirmek,
• BAM memurlarını denetlemek ve denetletmek, personelden kendisine
doğrudan bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını
uygulamak,
• Hükme bağlanan iĢlerde adli yargı ilk derece mahkeme hâkim ve
savcılarına verilen not fiĢlerini mercilerine göndermek,
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
BAM baĢkanının görevlerini düzenleyen, “Mahkemenin uyumlu, verimli ve
düzenli çalıĢmasını sağlamak, genel yönetim iĢlerini yürütmek ve bu yolda uygun
göreceği önlemleri almak” Ģeklindeki 34/3 üncü maddesi ile Cumhuriyet
baĢsavcısının görevini düzenleyen “BAM‟ın genel yönetim iĢlerini yürütmekle
görevlidir.” hükmünü taĢıyan 40/3 üncü maddesi arasında genel yönetim konularında
bir kesiĢme söz konusudur. Bölge adliye mahkemelerinin yapılanması içinde 32 nci
maddeye göre Cumhuriyet baĢsavcılığında ayrıca bir idari iĢler müdürlüğü kurulması
öngörüldüğüne göre, genel yönetim iĢlerinin açıklığa kavuĢturulması, neleri
içerdiğinin belirlenmesi gerekmektedir.
137. Bölge Adliye Mahkemeleri BaĢkanlar Kurulunun
Görevleri Nelerdir?
BAMK m. 35‟e göre, BAM baĢkanlar kurulunun görevleri Ģunlardır:
• BAM hukuk ve ceza dairelerinin numaralarını ve aralarındaki iĢbölümünü
belirlemek, daireler arasında çıkan iĢ bölümü uyuĢmazlıklarını karara bağlamak,
73
• Re‟sen veya BAM‟ın ilgili hukuk veya ceza dairesinin ya da Cumhuriyet
baĢsavcısının, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu veya Ceza Muhakemeleri Usulü
Kanun‟una (BAMK.nun kabul edildikten sonra 1412 sayılı CMUK, 5320 sayılı
Kanun‟un 18/a maddesiyle yürürlükten kaldırılmıĢ, yerine 01.6.2005 tarihinden
geçerli olmak üzere 5271 sayılı CMK. yürürlüğe konmuĢtur) göre istinaf yoluna
baĢvurma hakkı bulunanların, benzer olaylarda BAM hukuk veya ceza dairelerince
verilen kesin nitelikteki kararlar arasında ya da bu mahkeme ile baĢka bir BAM
hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında uyuĢmazlık
bulunması hâlinde bu uyuĢmazlığın giderilmesini gerekçeli olarak istemeleri üzerine,
kendi görüĢlerini de ekleyerek Yargıtay Birinci BaĢkanlığından istemek,
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek.
(3) numaralı bende göre yapılacak istem hakkında 4.2.1983 tarihli ve 2797
sayılı Yargıtay Kanunu‟nun 45‟inci maddesi kıyas yoluyla uygulanır.
BaĢkanlar kurulu eksiksiz toplanır ve çoğunlukla karar verir.
2797 sayılı Yargıtay Kanunu‟nun 45 inci maddesi, içtihatların birleĢtirilmesini
istemek yetkisi ve bağlayıcılığı baĢlığını taĢımaktadır. Buna göre;
Ġçtihatların birleĢtirilmesini Birinci BaĢkan, doğrudan doğruya veya Yargıtay
dairelerinin veya genel kurulların verdikleri karar sonucunda veya Yargıtay
Cumhuriyet baĢsavcısının bizzat yazı ile baĢvurması hâlinde, ilgili kuruldan ister. Bu
istemlerin gerekçeli olması zorunludur.
Diğer merci veya kiĢilerin gerekçe göstererek yazılı baĢvurmaları hâlinde,
içtihadı birleĢtirme yoluna gitmenin gerekip gerekmediğine, Birinci BaĢkanlık Kurulu
karar verir. Bu karar kesindir.
Ġçtihadı birleĢtirme kararlarının değiĢtirilmesi veya kaldırılmasının istenmesi de
yukarıdaki usule bağlıdır.
Ġçtihadı birleĢtirme görüĢmeleri, alınmıĢ olan ilke kararları çerçevesinde
yürütülür ve kararları yazılır.
Ġçtihadı birleĢtirme kararları, benzer hukuki konularda Yargıtay Genel
Kurullarını, dairelerini ve adliye mahkemelerini bağlar.
Ġçtihadı birleĢtirme kararlarının niteliğini açıkça belirten özeti, kararın
verilmesini izleyen en kısa zamanda Adalet Bakanlığına bildirilir. Adalet Bakanlığı
bütün adliye mahkemelerine ve Cumhuriyet savcılıklarına bu kararları gecikmeksizin
duyurur.
Ġçtihadı BirleĢtirme Kurulları, genel kurulların veya dairelerin kararlarındaki
gerekçe ve görüĢlerle bağlı olmaksızın sorunu baĢka bir görüĢle karara
bağlayabilirler.
138. Bölge Adliye Mahkemeleri Daire BaĢkanlarının
Görevleri Nelerdir?
BAM daire baĢkanlarının görevleri 38 nci maddeye göre Ģunlardır:
• Dairede uyumlu, verimli ve düzenli bir çalıĢmanın gerçekleĢmesini ve
iĢlerin makul süre içinde incelenmesini ve karara bağlanmasını sağlamak,
74 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
• Dairenin kendi kararları arasında meydana gelen farklılık ve
uyumsuzlukların giderilmesi için tedbirler almak,
• Dosya hakkında rapor hazırlayacak üyeleri tespit etmek ve kararların
yazılmasını sağlamak,
• Personelin sicil raporlarını düzenlemek, izin isteklerini düĢünceleriyle
birlikte adalet komisyonuna aktarmak,
• Dairede görevli yazı iĢleri müdürlüğünün iĢleyiĢini denetlemek ve personel
hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygulamak,
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
139. Bölge Adliye Mahkemeleri Üyelerinin Görevleri
Nelerdir?
BAMK‟nin 39 uncu maddesine göre, daire üyelerinin görevleri Ģöyle
sayılmıĢtır:
• Daire baĢkanı tarafından verilen dosyaları gerekli Ģekilde ve zamanında
inceleyerek heyete sunmak, duruĢmalı iĢlerde rapor hazırlamak ve kararlarını
yazmak,
• Dairelerindeki duruĢma ve müzakerelere katılmak,
• Dairenin uyumlu, verimli ve düzenli çalıĢmasının sağlanmasında ve iĢlerin
makul süre içinde incelenip karara bağlanmasında daire baĢkanına yardım etmek,
• Bu Kanun uyarınca daire baĢkanı tarafından verilen diğer görevleri
yapmak.
BAM üyelerinin görevlerinin belirlenmesinde ise esas olarak 2797 sayılı
Yargıtay Kanunu‟nun 25 inci maddesinde yer alan Yargıtay üyelerinin görevlerine
iliĢkin hükümler göz önünde bulundurulmuĢtur.
Kanunda üyelere verilen görevler açısından, Yargıtay Kanunu‟nun öngördüğü
sistemden temel farklılığı, bölge adliye mahkemeleri sisteminde “Yargıtay tetkik
hâkimliği” benzeri bir müessesenin öngörülmemiĢ olmasıdır. Yargıtay tetkik
hâkimlerinin dosya ve evrakı inceleyerek rapor düzenleme biçimindeki görevlerini
(2797 sayılı kanun, m. 29), BAM‟da daire baĢkanının görevlendireceği üye yerine
getirecektir.
140. Bölge Adliye Mahkemeleri Cumhuriyet
BaĢsavcılarının Görevleri Nelerdir?
Bölge adliye mahkemeleri Cumhuriyet baĢsavcılarının görevleri 40 ıncı
maddede Ģu Ģekilde düzenlenmiĢtir:
• Cumhuriyet baĢsavcılığını temsil etmek,
• BaĢsavcılığının verimli, uyumlu ve düzenli bir biçimde çalıĢmasını
sağlamak,
• BAM‟ın genel yönetim iĢlerini yürütmek,
75
• BAM‟a gelen ceza davalarına iliĢkin hüküm ve kararlara ait dosyaların
duruĢmalarına katılmayı sağlamak,
• Ceza dairelerinin kararlarına karĢı gerektiğinde kanun yollarına
baĢvurmak,
• Dairelerin benzer olaylarda kesin olarak verdikleri kararlar arasındaki
uyuĢmazlığın giderilmesi için baĢkanlar kuruluna baĢvurmak,
• BAM Cumhuriyet savcılarının ilerleme belgelerini düzenlemek,
• BAM Cumhuriyet savcıları üzerinde gözetim ve denetim yetkisini
kullanmak,
• Cumhuriyet baĢsavcılığı müdürlerini ve personelini denetlemek veya
denetletmek,
• Cumhuriyet baĢsavcılığında görevli personel hakkında ilgili kanunda
belirtilen disiplin cezalarını uygulamak,
• Kanunla verilen diğer görevleri yapmak.
BAM baĢkanının görevlerini düzenleyen, “Mahkemenin uyumlu, verimli ve
düzenli çalıĢmasını sağlamak, genel yönetim iĢlerini yürütmek ve bu yolda uygun
göreceği önlemleri almak” Ģeklindeki 34/3 üncü maddesi ile Cumhuriyet
baĢsavcısının görevini düzenleyen “BAM‟ın genel yönetim iĢlerini yürütmekle
görevlidir” hükmünü taĢıyan 40/3 üncü maddesi arasında genel yönetim konularında
bir kesiĢme sözkonusudur. Bölge adliye mahkemelerinin yapılanması içinde 32 nci
maddeye göre Cumhuriyet baĢsavcılığında ayrıca bir idari iĢler müdürlüğü kurulması
öngörüldüğüne göre, genel yönetim iĢlerinin açıklığa kavuĢturulması, neleri
içerdiğinin belirlenmesi gerekmektedir.
141. Bölge Adliye Mahkemeleri Cumhuriyet Savcılarının
Görevleri Nelerdir?
BAM Cumhuriyet savcılarının görevleri BAMK. M. 41‟e göre, Ģunlardır:
• BAM‟a gelen ceza davalarına iliĢkin hüküm ve kararlara ait dosyaların
duruĢmalarına katılmak,
• Ceza daireleri kararlarına karĢı gerektiğinde kanun yollarına baĢvurmak,
• Cumhuriyet baĢsavcısının vereceği diğer görevleri yapmak,
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
142. Bölge Adliye Mahkemeleri Adalet Komisyonlarının
Görevleri Nelerdir?
BAMK m. 42‟ye göre, BAM adalet komisyonunun görevleri Ģunlardır;
• Bölge adliye mahkemelerinin hâkim ve savcıları dıĢında kalan personeli
hakkında, kanunlarla adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonuna verilen
tüm görevleri yerine getirmek,
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
76 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
143. Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Daireleri Yazı ĠĢleri
Müdürlüklerinin Görevleri Nelerdir?
Bu konuda Avrupa Birliği ile Adalet Bakanlığı tarafından ortaklaĢa yürütülen
“Türkiye‟de Ġstinaf Mahkemelerinin Kurulmasının Desteklenmesi Projesi”
kapsamında, bölge adliye mahkemeleri yardımcı personeli için “ihtiyaç analizi ve
eğitim çalıĢmaları” konularında ayrı bir kurul tarafından çalıĢmalar eĢ zamanlı olarak
yürütülmüĢ olduğu için kitapçığın hacmi de düĢünülerek ayrıca yer verilmemiĢ, diğer
çalıĢmaya atıf yapılmakla yetinilmiĢtir.
144. Bölge Adliye Mahkemeleri Denetime Tabi Midir?
BAMK m.48‟e göre, bölge adliye mahkemeleri ve bölge adliye mahkemeleri
Cumhuriyet baĢsavcılıkları ile bölge adliye mahkemeleri adalet komisyonlarının
denetimleri, ilgisine göre Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu baĢmüfettiĢleri veya
adalet baĢmüfettiĢlerince yapılır.
Bölge adliye mahkemelerinin yaptığı iĢlemlerin, ilk derece mahkemeleri gibi
denetime tabi tutulacağı ve denetimin Adalet Bakanlığı TeftiĢ Kurulu ve Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu TeftiĢ Kurulu BaĢkanlıklarınca yapılacağı hükme
bağlanmıĢtır.
145. Bölge Adliye Mahkemeleri BaĢkan, Daire BaĢkanı,
Üye, C.BaĢsavcısı ve C.Savcıları Hakkında SoruĢturma
Usulü Nasıl Olacaktır?
BAM baĢkanı, daire baĢkanları, üyeleri, Cumhuriyet baĢsavcısı ve savcılarının
görevden doğan veya görev sırasında iĢlenen suçları ile Ģahsî suçlarından, sıfat ve
görevleri gereklerine uymayan tutum ve davranıĢlarından ötürü haklarında yapılacak
soruĢturma ve kovuĢturmalarda özel kanunlarında yazılı hükümler uygulanacaktır
(BAMK m. 47/1).
Bu mahkemelerde 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu‟na tabi olan
hâkimler ve Cumhuriyet savcıları yanında, Yargıtay üyeleri de görev alabileceğinden
böyle bir ayırıma gidilmiĢtir. Hâkimler ve savcılar hakkındaki soruĢturma ve
kovuĢturmalar sonucunda disiplin kararını vermeye yetkili organ 2461 sayılı
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu‟na göre HSYK olduğu hâlde, Yargıtay
üyeleri hakkında disiplin soruĢturması yapma ve ceza verme yetkisi Yargıtay Yüksek
Disiplin Kurulundadır (2797 sayılı kanun, m. 19).
Kanuna göre; mahkeme baĢkanı, daire baĢkanları, üyeleri ve Cumhuriyet
baĢsavcısı ile savcıları görevden doğan veya görev sırasında iĢledikleri suçlar
nedeniyle soruĢturma ve kovuĢturma mercii olarak, kanunda yazılı ağır ceza
mahkemesi ile bu mahkeme nezdindeki Cumhuriyet baĢsavcısına verilen görevler, en
yakın BAM ceza dairesi, bu yerde birden çok ceza dairesi varsa suç türüne göre
görevli ceza dairesi ile bu mahkeme nezdindeki Cumhuriyet baĢsavcısı tarafından
yerine getirilecektir. Bu kiĢiler hakkında yürütülecek kovuĢturmada görevli merci
Yargıtay‟ın ilgili ceza dairesidir (BAMK, m.47/2).
Bölge adliye mahkemesi baĢkanı, daire baĢkanları, üyeleri, Cumhuriyet
baĢsavcısı ve Cumhuriyet savcılarının Ģahsî suçları hakkında genel hükümlere göre
77
yapılacak soruĢturma ve kovuĢturma görevi, en yakın bölge adliye mahkemesi
Cumhuriyet baĢsavcısı ile bu bölge adliye mahkemesi ceza dairesinin suç türüne göre
görevli ceza dairesine aittir. Daire kararlarına karĢı 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı
Ceza Muhakemesi Kanununun 272 nci maddesinde yer alan hükümler çerçevesinde
temyiz baĢvurusu yapılabilir.
78 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
79
BÖLÜM 2
ĠSTĠNAF USULÜ
80 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
81
I. GÖREV (MADDE BAKIMINDAN YETKĠ)
146. Ġstinaf mahkemeleri hangi kararları inceler?
Bölge adliye mahkemeleri ceza daireleri, adli yargı ilk derece ceza
mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararları inceler (5235/m. 37/1-
1). Ġlk derece mahkemelerinden verilen 15 yıl ve daha fazla hapis cezalarına iliĢkin
hükümler Ġstinaf mahkemesince re‟sen incelenir (CMK m.272).
Ġstinaf mahkemesi yukarıda belirtilen hâllerin dıĢında kanunlarla yüklenilen
görevleri yapar.
147.Ġlk derece mahkemesinin kesin olan hüküm ve
kararları hangileridir?
• Üçbin liraya kadar (üçbin lira dahil) adli para cezasına mahkûmiyetler,
• Üst sınırı beĢyüz günü geçmeyen adli para cezasını gerektiren suçlardan
dolayı beraat hükümleri,
• Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümler, kesin hükümlerdir.
Bunlara karĢı istinafa baĢvurulamaz (CMK. m. 272/3).
148.Ġlk derece mahkemesinin ara kararlarına karĢı istinafa
baĢvurulabilir mi?
Hükümden önce verilip hükme temel teĢkil eden veya hakkında baĢkaca kanun
yolu tanınmamıĢ olan kararlara karĢı da istinafa baĢvurulabilir (CMK. m. 272/2).
Mesela mahkemenin bir tanığı veya bilirkiĢiyi dinlemeye karar vermesi ve tanık
ifadesi veya bilirkiĢi raporunun hükmün temel dayanağını oluĢturması hâlinde olduğu
gibi. Keza verilen karara karĢı itiraz yolu varsa, bu karara karĢı hükümle birlikte
istinaf yoluna baĢvurulamayacaktır.
149.Ġstinaf mahkemeleri ilk derece mahkemesi kararlarını
hangi yönlerden inceler?
Ġstinaf mahkemeleri, ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kararları hem
maddi (sabit olup olmaması) ve hem de hukuki yönden (kararın hukuka uygun olup
olmadığı açısından) inceler.
150.Ġstinaf mahkemelerinin yargı çevresinde bulunan
hâkimlerin davaya bakma engelleri çıkarsa sorun nasıl
çözülür?
Ceza mahkemeleri hâkimlerinin davaya bakmaya hukuki (suç mağduru olup,
fail ile akrabalık gibi) veya fiili engelinin (hastalık gibi) çıkma
82 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
151.Ġstinaf mahkemesi Cumhuriyet baĢsavcılığının istinaf
konusu olan davaya iliĢkin görevleri nelerdir?
Ceza davasına iliĢkin hüküm ve kararlara ait dosyaların duruĢmalarına katılmak
gerektiğinde koruma tedbirlerine baĢvurmak, toplanmayan delilleri toplamak veya
toplatmak, yeni deliller varsa bunları tespit etmek veya ettirmek; gerektiğinde kanun
yoluna baĢvurmaktır (BAMK. m. 40/1-4, 5).
II. YETKĠ ( YER BAKIMINDAN YETKĠ)
152.Ġstinaf mahkemeleri nasıl ve nerede kurulur?
Ġstinaf mahkemeleri bölgenin coğrafi durumu ve iĢ yoğunluğu göz önünde
tutularak bazı yerlerde kurulur. Kurma yetkisi Hâkimler ve Savcılar Yüksek
Kurulunun olumlu görüĢü alındıktan sonra Adalet Bakanlığına aittir. (BAMK m. 25).
Kurul olumlu görüĢ bildirmez ise Adalet Bakanlığı Ġstinaf mahkemesini tek taraflı
olarak kuramayacaktır.
153. Yer yönünden yetki nasıl belirlenir?
Ġstinaf mahkemelerinin yer yönünden yetki çevrelerinin belirlenmesine,
değiĢtirilmesine Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek
Kurulunca karar verilir (m. 25/2).
154. Yetkisizlik kararları hangi hâlde verilir?
CMK‟nın 279 uncu maddesi uyarınca, BAM ceza dairesi dosya üzerinde
yaptığı ön inceleme sonucunda, istinaf yoluna baĢvurulan kararın yer itibarıyla yetkisi
dıĢında bulunduğunu belirlerse yetkisizlik kararı vererek, dosyanın yetkili BAM‟a
gönderilmesine karar verir.
155.Ġstinaf mahkemelerinin yargı çevresindeki mahkemeler
arasında yetki ve görev uyuĢmazlıklarını hangi mahkeme
çözer?
Ġstinaf mahkemelerinin yargı çevresi içinde bulunan mahkemeler arasındaki
yetki ve görev uyuĢmazlıkları, CMK‟nın 4/2, 17 ve 268 inci maddelerindeki genel
hükümler uyarınca müĢterek yüksek görevli mahkeme tarafından karara bağlanır.
UyuĢmazlığa konu kararları veren mahkemelerin niteliğine göre müĢterek yüksek
görevli mahkeme Ġstinaf mahkemesi de olabilir.
III. ĠSTĠNAF MUHAKEMESĠNĠN SÜJELERĠ
156.Ġstinaf muhakemesine katılan süjeler kimlerdir?
Bunlar, tez-antitez-sentez (sav-savunma-karar veya iddia-savunma-yargılama)
iliĢkisi içinde, kural olarak hâkim, savcı, katılan, sanık, müdafi ve diğerleridir.
83
157.Ġstinaf yargılamasını kim yapar?
A. HAKĠM
Çözümlenmek üzere önüne getirilmiĢ bulunan ceza uyuĢmazlığını, iddia ve
savunmanın ıĢığında yargılayıp karar verecek kiĢi olan hâkim, istinaf muhakemesinde
mutlak olarak bulunması gereken muhakeme süjesidir (CMK m. 188/1). BAM
dairelerinde görev yapan hâkimler de ilk derece mahkemelerindeki hâkimlerle aynı
nitelikleri taĢımakta olup, önüne gelen uyuĢmazlığı kanun ve ilgili mevzuat
çerçevesinde tarafsız olarak vicdani kanaatleriyle çözmekle yükümlüdürler.
Ġstinaf muhakemesini yapacak olan BAM ceza dairesi, BAMK‟nın 46 ncı
maddesine göre bir baĢkan ve iki üye olmak üzere, toplu mahkeme yöntemi ile
çalıĢan üç hâkimden oluĢacaktır.
BAM‟da görev yapan hâkimler, Anayasa, 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar
kanunu ve BAMK‟da nitelikleri belirtilen, meslekten yetiĢmiĢ hâkimlerden olup,
Anayasa‟nın 138 ve 139 uncu maddeleri ile 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar
Kanunu‟nun 4. maddesiyle yasama ve yürütme gibi organlara karĢı bağımsızlıkları
güvence altına alınmıĢtır. Ayrıca, yürütmeye karĢı bağımsızlığı sağlamak üzere
Anayasa‟nın 37 nci maddesinde de „tabii hâkim‟ ilkesine yer verilmiĢtir.
BAM hâkimlerinin atanma Ģartları ve usulleri 5235 sayılı BAMK‟nın 43 üncü
maddesinde düzenlenmiĢ olup, kitabın ilk bölümünde “teĢkilat yapısı” baĢlığı altında
açıklanmıĢtır.
AĠHS m.6/1‟de bağımsız ve tarafsız bir mahkeme önünde yargılanma hakkı
garanti altına alınmıĢtır. Kaldı ki hukuk devleti ilkesine dayanan dürüst yargılama
ilkesi tarafsız hâkimce yargılanmayı Ģart kılmaktadır.40
Hâkimin bağımsızlığı yanında objektif karar vermesi ve tarafların güven
duyabilmeleri için, tarafsız da olması gerekir. Tersi durumda yargıya gölge düĢer ve
tüm toplum bundan zarar görür. Hâkimin tarafsızlığı hem her türlü dıĢ etkenlere hem
de kendi ön yargılarına karĢı söz konusu olmalıdır.
Adil yargılama ilkesi gereği hâkimlerin tarafsızlığının sağlanması için,
CMK‟nın 22-31 inci maddelerinde hâkimin davaya bakamayacağı hâller,
yargılamaya katılamayacağı durumlar, ret ve çekinmesi düzenlenmiĢtir.
158. BAM’da görev alan hâkimin çekinme ve ret nedenleri
nelerdir?
A. Ġstinafta hâkimin davaya bakamayacağı hâller
• CMK‟nın 22 nci maddesinde hâkimin tarafsızlığını etkileyeceği için
davaya bakamayacağı bu nedenle çekinmesi gereken durumlar Ģu Ģekilde
açıklanmıĢtır.
• Suçtan kendisi zarar görmüĢ ise mesela hırsızlıktan yargıladığı kiĢi
hâkimin evini soyan kiĢi ise41

40 Öztürk, s.225
84 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
• Sonradan kalksa bile sanık veya mağdur ile aralarında evlilik, vesayet veya
kayyımlık iliĢkisi bulunmuĢsa,
• Sanık veya mağdurun kan veya kayın hısımlığından üstsoy veya
altsoyundan biri ise,
• Sanık veya mağdur ile aralarında evlât edinme bağlantısı varsa,
• Sanık veya mağdur ile aralarında üçüncü derece dahil kan hısımlığı varsa,
• Evlilik sona ermiĢ olsa bile, sanık veya mağdur ile aralarında ikinci derece
dahil kayın hısımlığı varsa,
• Aynı davada Cumhuriyet savcılığı, adli kolluk görevi, sanık müdafiliği
veya mağdur vekilliği yapmıĢsa,
Aynı davada tanık veya bilirkiĢi sıfatıyla dinlenmiĢse, Hâkimlik görevini
yapamayacaktır.
B-Ġstinafta hâkimin yargılamaya katılamayacağı durumlar
CMK‟nın 23 üncü maddesine göre;
Ġlk derece mahkemesinde karar veren hâkimin verdiği karara karĢı istinaf kanun
yoluna baĢvurulmuĢ ve aynı hâkimde dosyanın geldiği BAM ceza dairesine atanmıĢ
ve görev yapmakta ise yargılamaya, karar ve hükme katılamayacaktır (CMK m.23/1).
CMK 163 üncü maddesine göre suçüstü hâli ile gecikmesinde sakınca bulunan
hâllerde, Cumhuriyet savcısına eriĢilemiyorsa veya olay geniĢliği itibariyle
Cumhuriyet savcısının iĢ gücünü aĢıyorsa, sulh ceza hâkimi de bütün soruĢturma
iĢlemlerini yapabilecektir. Bu Ģekilde 163 üncü madde gereği soruĢturma evresinde
görev yapmıĢ bulunan hâkim, ilk derece yargılamasında görev yapamayacağı gibi,
BAM ceza dairesinde görev yapmaya baĢlamıĢ ve dava istinafa gelmiĢ ise istinaf
muhakemesinde de görev yapamayacaktır (CMK m.23/2).
BAM ceza dairesinin kararına karĢı yargılamanın yenilenmesi istemi olduğu
takdirde, önceki yargılamada görev yapan hâkim, yargılamanın yenilenmesi isteminin
kabule Ģayan olup olmadığına iliĢkin incelemeye ve yargılamanın yenilenmesi
muhakemesine katılmayacaktır (CMK m.23/3).
CMK‟nın 23 üncü maddesinde belirlenen bu üç durumda da hâkimin istinaf
muhakemesi öncesi yargılama konusu ile ilgili görüĢ ve kanaati olacağı düĢünülerek
bu durumlarda kovuĢturmaya katılmaması sağlanarak hâkimin istinaf muhakemesine
ön kanaatle baĢlaması önlenmek istenmiĢtir. Zira adil yargılama ilkesi gereği hâkimin
tarafsızlığının korunması bakımından istinaf muhakemesi baĢlamadan önce hâkimin
yargılama konusu ile ilgili peĢin hükmü bulunmamalıdır.
AĠHM, Avusturya‟ya karĢı Oberschlick kararında, Ġstinaf mahkemesinin üç
hâkiminin aynı olayda yerel mahkemede de görev yapmasını, “tarafsız hâkim”
önünde yargılanma hakkının ihlali olarak nitelendirmiĢtir.42

41 Öztürk s. 226
42 Tezcan-Erdem-Sancakdar, s.205
85
159. Hâkimin reddi sebepleri nelerdir?
Ġstinaf muhakemesine katılacak olan hâkimin davaya bakamayacağı hâllerde
reddi istenebileceği gibi, tarafsızlığını Ģüpheye düĢürecek diğer sebeplerden dolayı da
reddi istenebilir (CMK m.24/1).
Maddenin anlatımına göre yukarıda izah edilen ve CMK‟nın 22 nci
maddesinde sıralanan hâkimin davaya bakamayacağı hâllerde ve 23 üncü maddede
sıralanan yargılamaya katılamayacağı durumlarda çekinmeyen hâkimin reddi
istenebileceği gibi, ayrıca tarafsızlığını Ģüpheye düĢürecek diğer sebeplerden dolayı
da reddi istenebilecektir.
Tarafsızlık konusunda kuĢku yaratacak diğer nedenleri önceden belirleme
olanağı bulunmadığından, öne sürülecek hâllerin değerlendirilmesi, reddi inceleyecek
mercie bırakılmıĢtır. Ancak ileri sürülecek ret nedeninin, nesnel ve akla uygun olması
gerekir.
Yasaklılık nedeniyle yapılan ret istemleri sınırlı ve belirli olmasına karĢın,
tarafsızlıktan kuĢku nedeniyle yapılan ret istemleri belirsiz ve sınırsızdır.
Mesela, CMK belli akrabalık iliĢkisini görev yasağı saymıĢtır. NiĢanlılık
durumu tarafsızlığı Ģüpheye düĢüren durum olarak düĢünülmek gerekecektir.
Hâkim, sanık olarak yargıladığı kiĢi hakkında daha önce benzer olayları içeren
ve onun aleyhine olan bir kitap yazmıĢ ve bu durum yargılama sırasında ortaya
çıkmıĢsa hâkim görevine devam edemez.
Keza bir hâkimin zimmet suçuna iliĢkin gerekçeli kararında, “Zimmete
geçirilen parayı Devlete geri ödememek için anlaĢma yapmak suçu tevilli yoldan
ikrar etmektir” demesi hâlinde, aynı durumda olan baĢka sanıkların davasına
bakamaz.
Kanunları açıkça uygulamadığı için hakkında, HMK‟ya göre tazminat davası
açılan hâkim, sanık ile arasında husumet doğduğundan, dava açan sanığın ceza
yargılamasını yapamayacaktır. Çünkü, tarafsız olması çok zordur.43
160. Ġstinafta hâkimin reddi muhakemesi nasıl yapılır?
Ret sebeplerinden görev yasağı veya tarafsızlığı Ģüpheye düĢüren bir durum
varsa hâkim davaya bakmaktan çekinir veya çekinmediği takdirde reddi istenir.
Cumhuriyet savcısı, Ģüpheli, sanık veya bunların müdafii, katılan veya vekili,
hâkimin reddi isteminde bulunabilecektir. Ret isteminde bulanabileceklerden
herhangi biri istediği takdirde, karar veya hükme katılacak hâkimlerin isimleri
kendisine bildirilecektir (CMK m.24).
Ġstinaf muhakemesi toplu bir mahkeme olan BAM ceza dairesinde yapılır.
BAM ceza dairesinde hâkimin reddi, duruĢmalı iĢlerde görevlendirilen üyenin
hazırladığı inceleme raporu üyelere açıklanıncaya kadar istenebilir. Diğer hâllerde,
inceleme baĢlayıncaya kadar hâkimin reddi istenebilir. Sonradan ortaya çıkan veya
öğrenilen sebeplerle duruĢma veya inceleme bitinceye kadar da hâkimin reddi

43 Öztürk s.228
86 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
istenebilir. Ancak bu istemin, ret sebebinin öğrenilmesinden itibaren yedi gün içinde
yapılması Ģarttır (CMK44 m.25).
Hâkimin reddi, mensup olduğu BAM ceza dairesine verilecek dilekçeyle veya
bu hususta zabıt kâtibine bir tutanak düzenlenmesi için baĢvurulması suretiyle yapılır.
Ret isteminde bulunan, öğrendiği ret sebeplerinin tümünü bir defada açıklamak ve
süresi içinde olguları ile birlikte ortaya koymakla yükümlüdür. Ret istemini kabul
etmeme durumunda ise mahkeme reddi istenen hâkimden ret sebebi hakkında
açıklamada bulunmasını isteyebilir. Hâkim de bu yolla görüĢünü yazılı olarak bildirir
(m.26 CMK).
BAM ceza dairelerinin baĢkan ve üyelerinin reddi istemi, reddedilen baĢkan ve
üye katılmaksızın görevli olduğu dairece incelenerek karara bağlanacaktır (CMK
m.27/3).
Hakkında ret istemi bulunan baĢkan veya üyenin görevli olduğu BAM ceza
dairesi, reddedilen baĢkan ve üye katılmaksızın eğer yedek üye varsa yedek üyenin
katılımı ile ret istemini inceledikten sonra karara bağlayacaktır. Yedek üye yoksa, ret
istemine bakacak dairenin heyetinin tamamlanması için baĢka bir hâkim
görevlendirilecektir. Bu görevlendirme BAMK‟nın 46 ncı maddesine göre
yapılacaktır.
CMK‟nun 27/4 üncü maddesine göre ret isteminin kabulüne karar verilirse,
mahkemenin yedek üyesi varsa BAM ceza dairesi yedek üye ile yargılamaya devam
edilecek, yedek üye yoksa ret istemi kabul edilen baĢkan veya üyenin yerine
BAMK‟nın 46.maddesine göre görevlendirme yapılacaktır.
Eğer mahkemenin baĢkan ve üyelerin tümü reddedilmiĢ ise ret muhakemesi
nasıl olacaktır?
2797 sayılı Yargıtay Kanunu‟nun çalıĢma esaslarını düzenleyen 39 uncu
maddesinin son fıkrası Ģöyledir:
“Dairelerin veya genel kurulların baĢkan ve üyeleri ret olunabilir. Ret
hususundaki istemler, reddedilen baĢkan veya üye katılmaksızın ilgili daire veya
genel kurullarca incelenerek kesin karara bağlanır. Daire ve kurulların toplantılarını
engelleyen toplu ret istemleri dinlenmez.”
BAM‟da ve CMK‟da, Yargıtay Kanun‟undaki gibi toplu ret istemini
yasaklayan bir düzenleme yoktur.
Ancak istinaf muhakemesinde de dairenin toplantılarını engelleme amaçlı ret
isteminin kabul edilmemesi gerekir. Dairenin baĢkan ve üyelerinin tümü tek tek
gerekçelerle reddedilmiĢ ise bu durumda da BAMK‟nın 46 ncı maddesine göre
yerlerine görevlendirme yapılarak ret istemi karar bağlanacaktır.
BAM ceza daireleri, istinaf muhakemesinde ileri sürülen hâkimin reddi istemini
reddedilen üye veya baĢkanın müzakereye katılımıyla;
• Ret istemi süresinde yapılmamıĢsa,
• Ret sebebi ve delili gösterilmemiĢse,
• Ret isteminin duruĢmayı uzatmak amacı ile yapıldığı açıkça anlaĢılıyorsa
geri çevirir (CMK m.31).
87
Ret isteminin kabulüne iliĢkin kararlar kesindir. Kabul edilmemesine iliĢkin
kararlara karĢı itiraz yoluna gidilebilir. Ġtiraz üzerine verilen ret kararı hükümle
birlikte incelenir (CMK m.28).
Reddi istenen hâkim, ret hakkında bir karar verilinceye kadar yalnız
gecikmesinde sakınca olan iĢlemleri yapar. Ancak, hâkimin oturum sırasında
reddedilmesi hâlinde, bu konuda bir karar verilebilmesi için oturuma ara vermek
gerekse bile ara vermeksizin devam olunur. ġu kadar ki 216 ncı madde (madde
delillerin tartıĢılması sırasında duruĢmada bulunanlara söz verilme sırasına iliĢkindir)
uyarınca tarafların iddia ve sözlerinin dinlenilmesine geçilemez ve ret konusunda bir
karar verilmeden reddedilen hâkim tarafından veya onun katılımıyla bir sonraki
oturuma baĢlanamaz. Ret isteminin kabulüne karar verildiğinde, gecikmesinde
sakınca bulunan hâl nedeniyle yapılmıĢ iĢlemler dıĢında, duruĢma tekrarlanır (CMK
m.29).
161. Ġstinafta hâkimin çekinmesi ve çekinmenin incelenmesi
nasıldır?
Hâkim, yasaklılığını gerektiren sebeplere dayanarak çekindiğinde; merci, bir
baĢka hâkimi veya mahkemeyi davaya bakmakla görevlendirir (CMK. m.30/1).
Hâkim, tarafsızlığını Ģüpheye düĢürecek sebepler ileri sürerek çekindiğinde,
merci çekinmenin uygun olup olmadığına karar verir. Çekinmenin uygun bulunması
hâlinde, davaya bakmakla bir baĢka hâkim veya mahkeme görevlendirilir (CMK.
m.30/2).
Hâkimde bir yargılama yasağının bulunması, mesela suçtan kendisinin zarar
görmüĢ olması hâlinde, sadece bu sebebi bildirerek davaya bakmaktan çekinebilecek,
bu sebebin yerinde olup olmadığı merci tarafından ayrıca incelenmeyecektir. Çünkü
bu sebepler son derece açık, belli sebepler olup, bunların yerinde olup olmadığının
incelenmesi, üzerinde herhangi bir tartıĢma yapılması gerekmemektedir. Buna
karĢılık, ikinci fıkra olarak tarafsızlığı Ģüpheye düĢüren sebepler söz konusu
olduğunda, merci, bu sebeplerin yerinde olup olmadığını değerlendirecektir.
Hâkim, mesela; taraflardan birisinin evinde kiracı olarak oturduğunu ya da
samimi arkadaĢı olduğunu, bu nedenlerle karara gölge düĢürmemek için davadan
çekindiğini bildirebilir. Çekinme hâkimin takdirinde olmadığından, kendiliğinden
sonuç doğuramaz. Reddi incelemeye yetkili mahkemenin çekinme nedenlerinin
geçerli görülmemesi durumunda, itiraz yoluna gidilmemiĢse, kuĢkusuz hâkimin
davayı sürdürüp sonuçlandırması gerekir.
CMK‟nın 30 uncu maddesinde istinaf muhakemesini yapacak olan BAM ceza
dairesinde görev yapan baĢkan ve üyelerin durumu tam olarak açıklanmamıĢsa da;
Hâkim yasaklılığını gerektiren sebeplere dayanarak çekindiğinde, bu durum
inceleme ve karara bağlamayı gerektirmediğinden, bölge mahkemesi ceza dairesinin
yedek üyesi varsa heyet tamamlanarak yargılamaya devam olunabilir.
BAM ceza dairesi baĢkan veya üyesi olarak görev yapan bir hâkim,
tarafsızlığını Ģüpheye düĢürecek sebepler ileri sürerek çekindiğinde ise “BAM ceza
dairelerinin baĢkan ve üyelerinin reddi istemi, reddedilen baĢkan ve üye katılmaksızın
görevli olduğu dairece incelenerek karar bağlanır.” Ģeklindeki CMK‟nın 27/3 üncü
88 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
maddesi burada da uygulanarak, çekinen baĢkan veya üyenin görevli olduğu BAM
ceza dairesi, çekinen baĢkan ve üye katılmaksızın eğer yedek üye varsa yedek üyenin
katılımı ile çekinmeyi inceledikten sonra karara bağlayacaktır.
Yine gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, yapılan iĢler hakkında 29 uncu
madde hükmü uygulanacaktır (CMK m.30).
B. ZABIT KATĠBĠ
Zabıt katibi mahkemece tutulan tüm tutanakları hazırlayıp, tutanakları hâkimler
ile birlikte imzalayan ve mahkemenin kalem iĢlemlerini yürüten memurdur.
162.Ġstinaf duruĢmasında zabıt katibi bulunur mu?
Ġstinaf duruĢmasında zabıt katibinin hazır bulunması Ģarttır (CMK m.188/1).
DuruĢma tutanağının baĢlığında duruĢmanın yapıldığı mahkemenin adı, oturum
tarihi, baĢkan ve üyelerin, Cumhuriyet savcısının adıyla birlikte zabıt kâtibinin adı ve
soyadı da yer alır (CMK m.220). Yine hükmün baĢına, hükmü veren mahkemenin
adı, hükmü veren mahkeme baĢkanının ve üyelerinin, Cumhuriyet savcısının adı ve
soyadı ile birlikte zabıt kâtibinin adı ve soyadı da yazılır (CMK m. 232).
DuruĢma tutanakları sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli resmî belgelerdendir.
DuruĢma tutanağına ancak sahtecilik iddiası yöneltilebilir. Bu nitelikteki duruĢma
tutanakları ve mahkemenin yargılamayı sonuçlandıran kararlarında imzası bulunan
zabıt katibinin, muhakemedeki bu rolü nedeniyle tarafsız olması gerekir.
CMK‟nın 22-31 inci maddelerinde hâkimin davaya bakamayacağı hâller,
yargılamaya katılamayacağı durumlar, ret ve çekinmesine iliĢkin hükümler, zabıt
kâtipleri hakkında da uygulanır. Zabıt kâtibinin reddi veya kendisinin reddini
gerektiren sebepleri bildirerek görevden çekinmesi hâlinde gereken karar, yanında
çalıĢtığı mahkeme baĢkanı tarafından verilir. Aynı iĢte zabıt kâtibinin hâkim ile
birlikte reddi istemi hakkında veya çekinmelerine karar verecek merci, hâkime göre
belirlenir (CMK m. 32).
C. ĠDDĠA MAKAMI: SAVCI
Savcı, suç haberini alır almaz, kamu adına, Ģüpheli veya sanığın, lehine olarak
da araĢtırma ve soruĢturma iĢlemlerine giriĢmek, suç Ģüpheleri yeterli yoğunluğa
ulaĢtığında iddianame düzenlemek, düzenlediği iddianamenin iade edilmemesi
hâlinde açılmıĢ olan kamu davasını yürütmek ve nihayet mahkemenin verdiği
kararları yerine getirmek mecburiyetinde olan yargı görevlisidir.
Ceza muhakemesinin en önemli kiĢilerinden biri de savcıdır. Öyle ki onun
istinaf muhakemesinde bulunmaması, mutlak bozma sebebidir (m. 289/1-e CMK).
163. Yeni CMK’ya göre Cumhuriyet savcısının yeni
konumu nasıldır?
1 Haziran 2005‟te yürürlüğe giren “Adlî Yargı Ġlk Derece Mahkemeleri ile
Bölge Adliye Mahkemelerinin KuruluĢ, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun”,
savcılık teĢkilatını da yeniden düzenlememiĢtir. TeĢkilat Kanunu ile organizasyonu
yenilenen savcılığa, yeni CMK yeni bir statü kazandırmıĢtır. Yeni CMK‟nın yeni
savcısı Kanun‟un 160 ncı maddesinin ikinci fıkrasında tanımlanmıĢtır. Buna göre;
89
“Cumhuriyet savcısı, maddi gerçeğin araĢtırılması ve adil bir yargılamanın
yapılabilmesi için, emrindeki adli kolluk görevlileri marifetiyle, Ģüphelinin lehine ve
aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla ve Ģüphelinin haklarını
korumakla yükümlüdür.”
Cumhuriyet savcısı maddi gerçeğin araĢtırılması ve adil bir yargılamanın
yapılabilmesi için Ģüphelinin lehine ve aleyhine olan tüm davaları toplar.
Savcının emrinde artık bir adli kolluk vardır. CMK, savcı-kolluk iliĢkilerini bir
daha bozulmamacasına düzeltmiĢ; bu iliĢkiyi akılcı bir eksene oturtmuĢ; adli kolluğu
idari yönden ĠçiĢleri Bakanlığına, fonksiyonel olarak da savcılığa bağlamıĢtır.
CMK, m. 164 ve devamı maddelerde adli kolluk kurumunu düzenlemiĢ ve
bunu savcının emrine vermiĢtir. Ayrıca Adli Kolluk Yönetmeliği 25832 sayılı Resmî
Gazete‟de yayınlanarak yürürlüğe girmiĢ; bu arada 30 Aralık 2005‟te, ĠçiĢleri
Bakanlığı ve Adalet Bakanlığından çok sayıda üst düzey yetkili ile
akademisyenlerden oluĢan büyük bir komisyon tarafından Adli Kolluk Genelgesi de
hazırlanmıĢtır.
Bu yeni düzenlemelere göre, savcının adli kollukla iliĢkilerindeki muhatabı,
kural olarak, illerde il emniyet müdürü, merkez ilçe jandarma komutanı, gümrük
muhafaza müdürü, sahil güvenlik komutanı; ilçelerde ise bu yetkililerin ilçe
ölçeğindeki karĢılığıdır; mesela ilçe emniyet müdürü ile ilçe jandarma komutanıdır.
Yeni CMK ile, SAVCININ DOĞRUDAN DOĞRUYA SORUġTURMA
AÇAMAYACAĞI adli kolluk amiri sayısı DÖRDE ĠNMĠġTĠR. Aslında burada adli
kolluk değil de sadece kolluk denilmesi bu sonucu daha da perçinlemektedir.
Buna göre, Türkiye‟de en üst dereceli kolluk amirleri:
• Emniyet Genel Müdürü
• Jandarma Genel Komutanı
• Gümrük Muhafaza MüsteĢarı
• Sahil Güvenlik Genel Komutanı
CMK, bir ilçe veya ilde değil tüm Türkiye‟de geçerli olduğuna göre, burada
geçen en üst dereceli kolluk amirleri yukarıda sayılanlardan baĢkası olamaz.
Eski CMK m. 154 ile yeni CMK m. 161/5 mukayese edildiğinde, bu sonucun
kanun koyucu tarafından istendiği anlaĢılır. Gerçekten eski CMK m. 154‟e göre,
Kanun tarafından kendilerine verilen veya Kanun dairesinde kendilerinden istenen
adliyeye müteallik vazife veya iĢlerde suiistimal veyahut ihmal ve terahileri görülen
devlet memurlar ile Cumhuriyet Müddeiumumiliğinin Ģifahî veya yazılı talep ve
emirlerini yapmakta suiistimal veya terahileri görülen zabıta âmir ve memurları
hakkında Müddeiumumilikçe doğrudan doğruya takibatta bulunulur (m. 154/3 eski
CMK).
Ancak zabıta âmirleri hakkında hâkimlerin vazifelerinden dolayı tabi oldukları
muhakeme usulü tatbik olunur. Görüldüğü gibi, burada yeni CMK‟da olduğu gibi, en
üst dereceli kolluk amirinden değil; kolluk amirlerinden söz edilmektedir.
Bu durumda, polis teĢkilatı örnek alınacak olursa, illerde il emniyet müdürü,
ilçelerde ilçe emniyet müdürü savcının muhatabı hâline gelmiĢtir. Gerçekten il veya
ilçe emniyet müdürünün adli kolluk görevi olmadığı asla iddia edilemez. Bir ilçede
90 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
veya ilde bombalar patlasa, ilçe veya il emniyet müdürü makamında oturmaya devam
mı edecektir? Yoksa derhâl olay mahâlline giderek duruma vaziyet mi edecektir?
Elbette ki ikincisi.
Bir hukuk devletinde kurumlar iĢbirliği yapar; sistemin ahenkli bir Ģekilde
çalıĢmasını sağlar. Bundan böyle bu anlayıĢ içinde adli kolluk savcı ile etle tırnak gibi
çok yakın bir iĢbirliği içinde olacaktır.
CMK m. 161‟e göre, Cumhuriyet savcısı, doğrudan doğruya veya emrindeki
adli kolluk görevlileri aracılığı ile her türlü araĢtırmayı yapabilir. Maddi gerçeğe
ulaĢmak, adil bir yargılama yapabilmek için bütün kamu görevlilerinden her türlü
bilgiyi isteyebilir. Cumhuriyet savcısı, adli görevi gereğince nezdinde görev yaptığı
mahkemenin yargı çevresi dıĢında bir iĢlem yapmak ihtiyacı ortaya çıkınca, bu
hususta o yer Cumhuriyet savcısından söz konusu iĢlemi yapmasını ister.
164. Cumhuriyet savcısı taraf mıdır?
CMK m. 271‟in gerekçesine göre; ceza yargılamasının amacı gerçeği
araĢtırmak ve bulmaktır. Kamu adına görev yapan ve yargılama iĢlerinin en önemli
öğelerinden olan Cumhuriyet savcısı bu amaç doğrultusunda iĢlemlerini yerine
getirir. ġüpheli veya sanığın yararına da kanun yoluna baĢvurabilir. Bu nedenle
Cumhuriyet savcısı taraf değildir. Cumhuriyet savcısı soruĢturma ve kovuĢturma
sırasında yansız davranmakla yükümlüdür. Cumhuriyet savcıları, Ģüpheli veya
sanığın, hem lehine hem de aleyhine olarak soruĢturma iĢlemleri yapmak
durumundadırlar (m. 160/2 CMK).
165. Savcının özerk olması ne demektir?
Savcılar bağımsız değildir. Bağımsızlığın tanımı, “hiç kimseden emir
almamak” olunca savcıların bağımsız olduğu elbette ki iddia edilemeyecektir Ancak,
eski CMK m. 148‟e göre Adalet Bakanı savcılara dava açılması yolunda emri
verebiliyor; dava açılmaması emri veremiyordu. Bu durum dikkate alınarak,
savcıların belli bir fonksiyonel özerkliğe sahip bulundukları söyleniyordu. Yeni CMK
bu söylemi pekiĢtirecek yeni bir düzenleme yapmıĢ, Adalet Bakanının savcıya emir
verme noktasındaki yetkisini tamamen ortadan kaldırmıĢ, bu suretle savcılığın
“fonksiyonel özerklikten” “fonksiyonel bağımsızlığa” doğru yelken açmasını
sağlamıĢtır.
Yukarıda açıklanan hususlar elbette ki istinaf savcısı için de geçerlidir.
166. Ġstinaf yargılamasında Cumhuriyet savcısının
bulunması zorunlu mudur? Görev ve yetkileri nelerdir?
ĠBAMK‟nın 30 uncu maddesinde “BAM Cumhuriyet baĢsavcılığı” baĢlığı
altında, her BAM‟da bir Cumhuriyet baĢsavcılığının ve yeteri kadar Cumhuriyet
savcısının bulunacağından söz edilmiĢtir.
BAM‟da görev yapacak Cumhuriyet baĢsavcısı ile savcıların atanma Ģartları ve
usulleri 5235 sayılı Yasanın 44 üncü maddesinde, görevleri de 40 ncı ve 41 inci
maddelerde düzenlenmiĢ olup, kitabın ilk bölümünde “teĢkilat yapısı” baĢlığı altında
açıklanmıĢtır.
91
Ayrıca BAM Cumhuriyet savcısının istinaf kanun yoluna baĢvurularak BAM
Cumhuriyet baĢsavcılığına gönderilen dosyalarla ilgili yapacağı iĢlere iliĢkin görevi
“BAM Cumhuriyet baĢsavcılığınca yapılacak iĢlemler” baĢlığı altında kitabın
ilerleyen bölümünde geniĢ bir biçimde ele alınmıĢtır.
BAM Cumhuriyet savcısının, BAM‟a gelen ceza davalarına iliĢkin duruĢma
açılması hâlinde duruĢmalara katılma görevi bulunmaktadır. (5235 sayılı yasa m.41).
BAM Cumhuriyet savcısının, duruĢma açıldığı takdirde istinaf muhakemesinde
bulunması zorunludur (CMK m. 188/1). Birden çok Cumhuriyet savcısı aynı
zamanda duruĢmaya katılabilecekleri gibi aralarında iĢbölümü de yapabilirler (CMK
m.189). Cumhuriyet savcısının duruĢmada hazır bulunmaması hukuka kesin aykırılık
olup mutlak bozma sebebidir (CMK m. 289/1).
BAM Cumhuriyet savcısı katıldığı istinaf duruĢmasında, sanığa, katılana,
tanıklara, bilirkiĢilere ve duruĢmaya çağrılmıĢ diğer kiĢilere, doğrudan soru sorabilir
(CMK m.201). DuruĢmada suç ortağının, tanığın veya bilirkiĢinin dinlenmesinden ve
herhangi bir belgenin okunmasından sonra görüĢünü bildirir (CMK m.215).
Ayrıca, gerek adli yargı ilk derece mahkemeleri yanındaki Cumhuriyet savcısı,
gerekse BAM Cumhuriyet savcısı mahkeme kararlarına karĢı gerektiğinde kanun
yollarına da baĢvurabilir. Cumhuriyet savcısı tarafından aleyhine kanun yoluna
gidilen karar, sanık lehine bozulabilir veya değiĢtirilebilir. Cumhuriyet savcısı, kanun
yoluna sanık lehine baĢvurduğunda, yeniden verilen hüküm önceki hükümde tayin
edilmiĢ olan cezadan daha ağır bir cezayı içeremez (CMK m. 265). Cumhuriyet
savcısı tarafından sanık lehine yapılan baĢvurudan sanığın rızası olmaksızın
vazgeçemez (CMK m.266).
D. SAVUNMA
a. Sanık
Yeni CMK, doktrinde yaĢanan kavram kargaĢasına son vermek amacıyla
Ģüpheli ve sanığı tanımlamıĢtır. Buna göre, Ģüpheli, soruĢturma evresinde, suç Ģüphesi
altında bulunan kiĢiyi; sanık, kovuĢturmanın baĢlamasından itibaren hükmün
kesinleĢmesine kadar, suç Ģüphesi altında bulunan kiĢiyi ifade eder.
Suç ve ceza politikası gereği ancak sağ olan ve açık kimliği tespit edilmiĢ olan
gerçek kiĢiler sanık olabilir ve gerçek kiĢi için ceza yaptırımı uygulanabilir. Tüzel
kiĢiler sanık olamaz (TCK m.20). Tüzel kiĢiliğin organlarındaki gerçek kiĢiler sanık
olabilir.
167. Suç Ģüphesi altında olup da sanık niteliği tartıĢmalı
olanlar kimlerdir?
Ceza sorumlulukları olmadığından suç iĢlediği zaman 12 yaĢını doldurmamıĢ
çocuklar (TCK m.31/1) ile 15 yaĢını tamamlamayan sağır ve dilsizler (TCK m.33/1
inci cümle) hakkında ceza kovuĢturması yapılamayacağından bunlar sanık
olamayacaktır. Bunlar hakkında ancak çocuklara özgü güvenlik tedbirleri
uygulanabilecektir
92 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Akıl hastalığı nedeniyle iĢlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını
algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranıĢlarını yönlendirme yeteneği önemli
derecede azalmıĢ olan kiĢiye ceza verilemeyecektir. Ancak bu kiĢiler hakkında
güvenlik tedbirine hükmolunacaktır (TCK m.32/1). Burada kovuĢturma
yapılamayacağından söz edilmediğinden, bu manada akıl hastası olanların “sanık”
sayılıp sayılmayacakları tartıĢmalıdır. Güvenlik tedbirine iliĢkin muhakeme sırasında,
bu kiĢiye de müdafii atanması baĢta olmak üzere sanığın haklarının kullandırılması
gerekir.
CMK‟nın 244 üncü maddesindeki tanıma göre bulunduğu yer bilinmeyen veya
yurt dıĢında bulunup da yetkili mahkeme önüne getirilemeyen veya getirilmesi uygun
bulunmayan sanık gaip sayılacak ve hakkında duruĢma açılamayacaktır. Bu durumda
gaip, sanık olarak tarif edilse de duruĢma açılamadığı için, ilk derece muhakemesi
tamamlanamayacağından istinaf muhakemesinde gaip kiĢi, sanık olarak
bulunamayacaktır. Ancak dava BAM‟a geldikten sonra, sanık durumunda bulunan
kiĢi gaip durumuna gelmiĢ ise gaip kiĢi hakkında duruĢma açılamayacak, sadece
mahkeme delillerin ele geçirilmesi veya korunması amacıyla gerekli iĢlemleri
yapacaktır. Bu iĢlemler naip hâkim veya istinabe olunan mahkeme aracılığıyla da
yapılabilecektir. Bu iĢlemler sırasında sanığın müdafii veya kanuni temsilcisi veya eĢi
hazır bulunabilir. Gerektiğinde, mahkemece barodan bir müdafi görevlendirilmesi
sağlanır.
Hakkındaki kovuĢturmanın sonuçsuz kalmasını sağlamak amacıyla yurt içinde
saklanan veya yabancı ülkede bulunan ve bu nedenle mahkeme tarafından kendisine
ulaĢılamayan kiĢiye de “kaçak” denir.
Kaçak kiĢi hakkında kovuĢturma yapılabilir. Dolayısıyla kaçak kiĢi sanık
olabilir. Ancak, daha önce sorgusu yapılmamıĢ ise mahkûmiyet kararı verilemez.
DuruĢma yapılan hâllerde kaçak sanığın müdafii yoksa, mahkeme barodan bir
avukat görevlendirilmesini sağlayacaktır (CMK m.247).
168. Ġstinaf muhakemesinde sanığın hak ve yükümlülükleri
nelerdir?
Ġstinaf muhakemesinin süjesi olan sanığın duruĢmada hazır bulunarak
muhakemeye katkıda bulunma ve kararlara boyun eğme yükümlülüğü vardır. Ayrıca
kimliğine iliĢkin soruları doğru olarak cevaplandırmakla da yükümlüdür.
Ġstinaf baĢvurusu sanık tarafından yapılmıĢ ve mahkemece duruĢma açılmasına
karar verilmiĢ ise sanık duruĢma gününün kendisine tebliğ edilmesi üzerine
duruĢmada bulunmak zorundadır. Sanık veya vekili duruĢmaya katılmamıĢ ve
mazeret de göstermemiĢlerse istinaf istemi reddedilir (CMK m.281/1).
Ġstinaf istemi kabul edilerek duruĢma açılmasına karar verilmiĢ ise kural olarak
hazır bulunmayan sanık hakkında duruĢma yapılamaz. Geçerli nedeni olmayan
sanığın zorla getirilmesine karar verilir (CMK m. 193). DuruĢmada bulunmak sanığın
hem hakkı hem de sorumluluğudur. Sanığın yokluğunda duruĢma yapılması
durumunda sanığın en önemli hakkı olan “savunma hakkı” kısıtlanmıĢ olur.
Sanık, duruĢmaya bağsız olarak alınıp mahkeme baĢkanı tarafından açık
kimliği saptanıp, kiĢisel ve ekonomik durumu hakkında bilgi alındıktan sonra sanığa,
93
CMK‟nın 147 nci maddesindeki hakları bildirilerek sorgusu yapılır (CMK m.191).
Sanık, kimliğine iliĢkin soruları doğru olarak cevaplandırmakla yükümlüdür (CMK
m.147/1-a).
Ancak aĢağıdaki hâllerde sanığın yokluğunda duruĢma yapılabilir;
a) Sanık hakkında, toplanan delillere göre mahkûmiyet dıĢında bir karar
verilmesi gerektiği kanısına varılırsa, sorgusu yapılmamıĢ olsa da dava yokluğunda
bitirilebilir (CMK m. 193).
b) Sanık savuĢur veya ara vermeyi izleyen oturuma gelmezse, önceden
sorguya çekilmiĢ ve artık hazır bulunmasına mahkemece gerek görülmezse, dava
yokluğunda bitirilebilir (CMK m. 194).
c) Suç, yalnız veya birlikte adli para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte
ise; sanık gelmese bile duruĢma yapılabilir (Bu gibi hâllerde sanığa gönderilecek
davetiyede gelmese de duruĢmanın yapılacağı yazılır.) (CMK m. 195).
d) Talep hâlinde mahkemece sorgusu yapılmıĢ olan sanığın duruĢmada hazır
bulunmaktan bağıĢık tutulmasına karar verilerek sanığın yokluğunda duruĢma
yapılabilir (CMK m.196).
e) Sanık, alt sınırı beĢ yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç
olmak üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebileceğinden duruĢma sanığın
yokluğunda yürütülebilir (Sorgu tutanağı duruĢmada okunur.) (CMK m.196).
f) Yukarıdaki fıkralar içeriğine göre sanığın aynı anda görüntülü ve sesli
iletiĢim tekniğinin kullanılması suretiyle sorgusunun yapılabilmesi olanağının varlığı
hâlinde bu yöntem uygulanarak sorgu yapılarak duruĢma yapılabilir (CMK m.196).
g) Hastalık veya disiplin önlemi ya da zorunlu diğer nedenlerle yargılamanın
yapıldığı yargı çevresi dıĢındaki bir hastahane veya tutukevine nakledilmiĢ olan
sanığın, sorgusu yapılmıĢ olmak koĢuluyla, hazır bulundurulmasına gerek
görülmeyen oturumlar için getirilmemesine mahkemece karar verilerek duruĢma
yapılabilir (CMK m.196).
ğ) Yurt dıĢında bulunan sanığın, belirlenen duruĢma tarihinde hazır
bulunmasının zorluğu hâlinde, bu tarihten önce duruĢma açılarak veya istinabe
suretiyle sorgusu yapılabilir (CMK m. 196).
h) Sanığın yüzüne karĢı suç ortaklarından birinin veya bir tanığın gerçeği
söylemeyeceğinden endiĢe edilirse, mahkeme, sorgu ve dinleme sırasında o sanığın
mahkeme salonundan çıkarılmasına karar verilerek duruĢma yapılabilir. Sanık tekrar
getirildiğinde, tutanaklar okunur ve gerektiğinde içeriği anlatılır (CMK m. 200).
i) DavranıĢları nedeniyle, hazır bulunmasının duruĢmanın düzenli olarak
yürütülmesini tehlikeye sokacağı anlaĢıldığında sanık, duruĢma salonundan çıkarılır.
Mahkeme, sanığın duruĢmada hazır bulunmasını dosyanın durumuna göre savunması
bakımından zorunlu görmezse, oturumu yokluğunda sürdürür ve bitirir. Ancak,
sanığın müdafii yoksa, mahkeme barodan bir müdafi görevlendirilmesini ister.
Oturuma yeniden alınmasına karar verilen sanığa, yokluğunda yapılan iĢlemler
açıklanır (CMK m. 204).
Sanığın bulunmadığı oturumlarda müdafii hazır bulunmak yetkisine sahiptir
(CMK m.197).
94 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
DuruĢma, sanık hazır bulunmaksızın yapılırsa, mahkemenin karar ve
iĢlemlerinin kendisine tebliği tarihinden itibaren bir hafta içinde, sürenin kusursuz
geçmesinden doğan sonuçları gidermek için sanık, kanuni nedenlere dayanarak,
mahkemenin o karar ve iĢlemleri hakkında eski hâle getirme isteminde bulunabilir.
Ancak, sanık kendi istemi üzerine duruĢmadan bağıĢık tutulmuĢ veya müdafii
aracılığıyla temsil edilmek yetkisini kullanmıĢ olursa, artık eski hâle getirme
isteminde bulunamaz (CMK m. 198).
Sanığın yükümlülükleri yanında adil yargılamanın temini için ceza
muhakemesinde sanığın haklarına ve sanığa karĢı yasak yöntemlere çok önem
verilmiĢtir. Ġlk derece muhakemesinde olduğu gibi istinaf muhakemesinde de sanığın,
kendisine yüklenen suçu öğrenme hakkı, susma hakkı ve savunma hakkı gibi hakları
vardır.
Sanığın savunma hakkı kapsamında:
a- ġüpheden kurtulmak için somut delillerin toplanmasını isteyebilme,
kendisi aleyhine var olan Ģüphe nedenlerini ortadan kaldırma ve lehine olan hususları
ileri sürebilme hakkı,
b- Müdafi seçme, müdafiinin hukuki yardımından yararlanabilme, müdafi
seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde,
kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirilme hakkı gibi hakları vardır.
Sanık savunma hakkını kullanırken beyanının özgür iradesine dayanması
sağlanmalıdır. Bunu engelleyici nitelikte kötü davranma, yorma, aldatma, cebir veya
tehditte bulunma, bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal müdahâleler
yapılamaz. Kanuna aykırı bir yarar vaatte bulunulamaz (CMK m.148).
Ġstinaf muhakemesinde sanığın hakları ve sanığa karĢı yasak yöntemler
konusunda ilk derece mahkemelerinden farklı bir durum yoktur.
Kitabımızın önceki bölümünde yer alan “Ġstinafa hâkim olan ilkeler” baĢlığı
altında ceza muhakemesinde sanığın hakları ve sanığa karĢı yasak yöntemler geniĢ
olarak yer almıĢtır.
b. Müdafi
Suç iĢlediği sanılan kiĢinin, ona yüklenen suçu iĢlemediğini veya iddia
edildiğinden daha az cezayı hak ettiğini yahut fiilinin hukuka aykırı olmadığı ya da
bazı kanuni nedenlerle cezalandırılmaması gerektiğini yetkili organ önünde ileri
sürmek Ģeklinde tanımlanabilecek olan savunma faaliyetini, kanunlara göre üzerine
alan ve soruĢturmayı yürüten, resmî organlar önünde bunu gerçekleĢtiren, iĢi
sebebiyle bazı nitelikleri bulunan sanığın yardımcısına “müdafi” denmektedir.
Kısaca müdafi, avukatlık mesleğini icra ederek sanığın istinaf muhakemesinde
savunmasını yapan kiĢidir (CMK‟nın 2/1-c). Müdafi, sanığın istinaf muhakemesinde
vekaletname vererek kendisini temsil ettirdiği bir avukat olabileceği gibi, CMK‟nın
150 nci maddesine göre sanığın savunmasına yardımcı olmak üzere baro tarafından
atanmıĢ bir avukat da olabilir.
Avukatlık mesleği; 1136 sayılı Avukatlık Kanunu‟nun 1 inci maddesinde,
kamu hizmeti ve serbest bir meslek olarak tarif edilmiĢ, avukatın, yargının kurucu
95
unsurlarından olan bağımsız savunmayı serbestçe temsil ettiği vurgulanmıĢtır.
Müdafii talimat almayıp bağımsız hareket eder.
169.Ġstinaf aĢamasında müdafi görev alabilir mi?
1136 sayılı Yasada öngörülen Ģartları taĢıyan avukat, istinaf muhakemesinde
müdafi olarak görev yapabilecektir. Müdafilik görevi için sanığın vekaletname ibrazı
gerekli değildir. DuruĢmaya sanıkla katılıp müdafi olduğu kabul edilen avukat,
bundan sonraki oturumlara da vekaletsiz olarak katılabilir ve hükme karĢı yasa
yollarına baĢvurabilir. Bu kural istinaf yargılaması bakımından da geçerlidir. Ancak,
ilk derece yargılaması süresince müdafi bulunmayan sanığın hükümden sonra atadığı
müdafiin hükme karĢı istinaf yoluna baĢvurabilmesi için vekaletnamesi ile
baĢvurması zorunludur.
Sanığın müdafi seçimi, müdafiinin görevlendirilmesi, görev ve yetkileri
CMK‟nın 149-156 ncı maddeleri arasında düzenlenmiĢtir. Bu kurallar istinaf
muhakemesi bakımından da geçerlidir.
Müdafi kovuĢturmanın her aĢamasında sanığa yardım edebilir. KovuĢturma
evrelerinin her aĢamasında engellemeye ve kısıtlamaya maruz kalmadan sanıkla
görüĢüp sorgu süresince yanında bulunup, hukuki yardımda bulunabilir (CMK
m.149).
Sanık hazır bulunmasa da müdafi bütün oturumlarda hazır bulunmak yetkisine
sahiptir (CMK m.197).
Sanık, kovuĢturmanın her aĢamasında bir veya birden fazla müdafiin
yardımından yararlanabilir. Kanuni temsilcisi varsa, o da sanığa müdafi seçebilir.
KovuĢturmanın her aĢamasında avukatın, sanıkla görüĢme, ifade alma veya
sorgu süresince yanında olma ve hukuki yardımda bulunma hakkı vardır (CMK
m.149).
170.Ġstinafta mecburi müdafi sistemi geçerli midir?
CMK‟nın yürürlüğe girdiği 1 Haziran 2005 tarihine kadar Türk hukukunda
mecburi müdafi sistemi kısmen kabul edilmiĢti. Gerçekten eski CMK m. 138 ikili bir
ayrım yaparak, “nisbî ve tam mecburi müdafilik sistemi” diyebileceğimiz bir sistem
getirmiĢti. Buna göre, sanık bir müdafi seçebilecek durumda bulunmadığını beyan
ederse, baro tarafından kendisine bir müdafi tayin edilir. Talep var ise artık müdafi
tayini zorunludur. Burada talebin aranması bu mecburiliğe bir nisbîlik getirmektedir.
Öte yandan Ģayet sanık, on sekiz yaĢını bitirmemiĢ yahut sağır veya dilsiz veya
kendisini savunamayacak kadar malûl olur ve bir müdafi de bulunmazsa talebi
aranmaksızın kendisine bir müdafi tayin edilir. Nihayet sanığın Ģuurunun tetkiki söz
konusu ise ve müdafiî yoksa, yardım için re‟sen kendisine bir müdafi tayin
edilmektedir (m. 74/2 eski CMK).
Yeni CMK ile eski CMK elde edilen kazanımları korurken devrim niteliğinde
bir yenilik getirmiĢtir. Buna göre, “Ģüpheli veya sanık, müdafi seçebilecek durumda
olmadığını beyan ederse, istemi hâlinde bir müdafi görevlendirilir. ġüpheli veya sanık
onsekiz yaĢını doldurmamıĢ ya da sağır veya dilsiz veya kendisini savunamayacak
derecede malûl olur ve bir müdafii de bulunmazsa istemi aranmaksızın bir müdafi
görevlendirilir. Alt sınırı beĢ yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı
96 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
yapılan soruĢturma ve kovuĢturmada ikinci fıkra hükmü uygulanır (m. 150 CMK)”.
Yani bu durumdaki kimse avukatsız yargılanamaz.
Böylece mecburi müdafi sistemi istisna olmaktan çıkarılarak kural hâline
getirilmiĢtir.
Ġstinaf muhakemesinde CMK‟nın zorunlu müdafiliği kabul ettiği hâllerde
müdafiin hazır bulunması Ģarttır (CMK m. 188/1).
CMK‟nın 150 nci maddesinde açıklanan durumlarda görevlendirilen müdafi
istinaf duruĢmasında hazır bulunmaz veya vakitsiz olarak duruĢmadan çekilir veya
görevini yerine getirmekten kaçınırsa, mahkeme derhâl baĢka bir müdafi
görevlendirilmesi için gerekli iĢlemi yapar. Bu durumda mahkeme oturuma ara
verebileceği gibi oturumun ertelenmesine de karar verebilir.
Eğer yeni müdafi savunmasını hazırlamak için yeterli zaman olmadığını
açıklarsa oturum ertelenir (CMK m. 151). Yararları birbirine uygun olan birden fazla
sanığın savunması, aynı müdafi tarafından yapılabilir (CMK m. 152).
Müdafi, sanığın savunmasını yapabilmek için istinaf muhakemesinde dosya
içeriğini ve muhafaza altına alınmıĢ delilleri inceleyebilir, bütün tutanak ve belgelerin
örneklerini harçsız olarak alabilir (CMK m.153).
CMK‟nın 150 inci maddesinde açıklanan ve müdafi atanması zorunlu olan
durumlarda müdafi bölge adliye mahkemesi ceza dairesinin istemi üzerine, BAM‟ın
bulunduğu yer barosu tarafından görevlendirilir. Sanığın kendisinin sonradan müdafi
seçmesi hâlinde, baro tarafından görevlendirilen avukatın görevi sona erer (CMK
m.156).
Ayrıca istinaf muhakemesi sırasında sanığın akıl hastası olup olmadığını
belirlemek için resmî bir sağlık kurumunda gözlem altına alınmasına karar verilecek
ise sanığın müdafii yoksa mahkemenin istemi üzerine, mahkemenin bulunduğu yer
barosu tarafından bir müdafi görevlendirilecektir (CMK m.74).
Hangi hâllerde gaip kiĢiye müdafi atanacağı CMK‟nın 244 üncü maddesinde;
hangi hâllerde de kaçak olan sanığa müdafi atanacağı da CMK‟nın 247 nci
maddesinde açıklanmıĢtır.
171. Ġstinaf muhakemesinde müdafi doğrudan soru sorarak
yargılamaya aktif olarak katılabilir mi?
Ġstinaf muhakemesinde; müdafi, CMK‟nın 201 inci maddesi gereğince
doğrudan soru sorarak yargılamaya aktif olarak katılabilecektir. Sanığın suç ortağının
tanığın veya bilirkiĢinin dinlenmesinden ve herhangi bir belgenin okunmasından
sonra bunlara karĢı görüĢünü bildirir (CMK m.215).
172. Müdafi kanun yoluna baĢvurabilir mi?
Müdafi, sanığın açık arzusuna aykırı olmamak koĢuluyla kanun yollarına
baĢvurabilir (CMK m.261). Kanun yoluna baĢvurulduktan sonra bundan
vazgeçilmesi, mercii tarafından karar verilinceye kadar geçerlidir. Müdafiinin
baĢvurudan vazgeçebilmesi, vekâletnamede bu hususta özel yetkili kılınmıĢ olması
koĢuluna bağlıdır. 150‟nci maddenin ikinci fıkrası uyarınca, kendisine müdafi atanan
97
sanık yararına kanun yoluna baĢvurulduğunda veya baĢvurulan kanun yolundan
vazgeçildiğinde sanık ile müdafiin iradesi çeliĢirse müdafiin iradesi geçerli sayılır
(CMK m.266).
173. Yerel mahkemede görev yapan müdafi istinafta
görevine devam eder mi?
Müdafi seçimi, müdafiinin görevlendirilmesi, görev ve yetkileri 5271 sayılı
yasanın 149-156 ncı maddeleri arasında düzenlenmiĢtir. Yasanın savunma ile ilgili bu
bölümü incelendiğinde soruyu net olarak cevaplandırmak mümkün
görünmemektedir.
Ġlk derece mahkemesinde görevli olan müdafi, istinaf kanun yoluna baĢvurmuĢ
ise BAM‟nde de görevini sürdürmelidir. Bu yapılmazsa, yeni müdafiin dosyaya vakıf
olup olmama meselesi ile karĢılaĢılabilecek; bu durum, hem maddi gerçeğin ortaya
çıkmasına mani olabilecek ve hem de savunmayı zora sokabilecektir.
150 inci maddede yazılı olan hâllerde, müdafiinin kovuĢturma evresinde,
mahkemenin istemi üzerine, kovuĢturmanın yapıldığı yer barosunca
görevlendirileceği (CMK m.156) Ģeklindeki madde anlatımından ilk derece
mahkemesindeki yargılamada, o yer barosu tarafından atanan müdafiinin ilk derece
mahkemesindeki yargılama bittiğinde görevinin bittiği gibi bir sonuç çıkartmak
mümkün görünmemektedir. Bu nedenle görevlendirilen müdafiinin görevi istinaf
muhakemesinde de devam edecektir. Ancak geçerli mazeretler nedeniyle görevine
devam edememesi durumunda BAM ceza dairesinin istemi üzerine BAM‟ın
bulunduğu yerdeki baro tarafından baĢka bir müdafi görevlendirilecektir.
Bundan baĢka, 1136 sayılı Avukatlık Kanunu‟nun 171/1 inci maddesi
gereğince “Avukatın aldığı iĢi sonuna kadar takip etme görevinin bulunması” da
istinafta da görevinin süreceği Ģeklinde yorumlanabilir.
E. MALEN SORUMLU
174. Malen sorumlu istinaf yargılamasında yer alabilir mi?
Malen sorumlu, yargılama konusu iĢin hükme bağlanması ve bunun
kesinleĢmesinden sonra, maddi ve mali sorumluluk taĢıyarak hükmün sonuçlarından
etkilenecek veya bunlara katlanacak kiĢidir (CMK m. 2/1-i). Malen sorumlu;
CMK‟nın 237/1 inci maddesine göre katılan olarak istinaf muhakemesinde yer
alabilir.
F. MAĞDUR, ġĠKAYETÇĠ
175. Yeni CMK’ya göre mağdurun yeni konumu nasıldır?
Yeni CMK‟da eskisinden farklı olarak 233 üncü ve devamı maddelerinde
“suçun mağduru ile Ģikayetçinin haklarına” yer verilmiĢtir.
Mağdur ve suçtan zarar gören kavramlarının geniĢ veya dar yorumlanması
tartıĢmalıdır. Bu durum, mahkeme tarafından olayın özelliğine göre ve doktrinden
yararlanılarak değerlendirmelidir.
98 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
CMK‟nın 233 üncü ve devamı maddelerinde “suçun mağduru ile Ģikayetçinin
hakları” düzenlenirken ayrıca Ģikayetçi kavramına da yer verilmiĢ, yasanın baĢka
maddelerinde de “Ģikayetçi “ kavramından söz edilmiĢtir. Bu kavram Ģikâyeti
düzenleyen TCK. nun 73 üncü maddesinde de yer almaktadır. TCK‟nın 73/1 inci
maddesine göre kovuĢturulması Ģikayete bağlı olan suç hakkında yetkili kimsenin altı
ay içinde Ģikayette bulunması gerekir. Suçtan zarar gören kiĢinin vazgeçmesi davayı
düĢürür. Ancak hükmün kesinleĢmesinden sonraki vazgeçme cezanın infazına engel
olmaz. ġikayetçi Ģikayetten vazgeçtiği sırada Ģahsi haklarından da vazgeçtiğini ayrıca
açıklamıĢ ise artık hukuk mahkemesinde de dava açamaz.
TCK‟nın 73 üncü maddesinde söz edilen yetkili kimse tüzel kiĢilerde tüzel
kiĢinin yetkilisidir. Gerçek kiĢi olarak da medeni kanuna göre kısıtlı olmayan ergin
kiĢiler ile ayırt etme gücüne sahip küçükler Ģikayetçi olabilirler. Ayırt etme gücüne
sahip olmayan küçüklerin Ģikayet hakkı, velileri tarafından kullanılabilir.
Takibi Ģikayete bağlı suçlarda yasal sürede Ģikayette bulunmak Ģarttır. ġikayet
bu durumda kovuĢturma Ģartıdır. ġikayete tabi suç istinafa taĢınmıĢ ise Ģikayet Ģartı
gerçekleĢmiĢ olduğundan istinaf muhakemesinde Ģikayetçi bulunacaktır. Diğer
suçlarda ise Ģikayet, katılma Ģartıdır. Bu itibarla Ģikayete tabi olmayan suçlarda
Ģikayet hakkı kullanılmasa da; dava, istinafa Cumhuriyet savcısı, sanık, sanık müdafi,
sanığın temsilcisi ve eĢi tarafından getirilmiĢse ilk derece yargılamasında katılan sıfatı
kazanmamıĢ olan mağdur ile Ģikayetçi istinaf muhakemesinde bulunacaklardır.
Mağdur ile Ģikâyetçi, mahkeme baĢkanı tarafından çağrı kâğıdı ile çağırılıp
dinlenir. Bu hususta yapılacak çağrı bakımından tanıklara iliĢkin hükümler uygulanır
(CMK m.233).44
176.Ġstinafta mağdur ile Ģikayetçinin hakları nelerdir?
Ġstinaf muhakemesinde mağdur ile Ģikayetçinin;
• DuruĢmadan haberdar edilme,
• ġartları varsa kamu davasına katılma,
• Tutanak ve belgelerden vekili aracılığı ile örnek isteme,
• Tanıkların davetini isteme,
Vekili yoksa baro tarafından kendisine avukat atanmasını isteme hakları vardır.
Mağdur, on sekiz yaĢını doldurmamıĢ, sağır veya dilsiz ya da meramını ifade
edemeyecek derecede malûl olur ve bir vekili de bulunmazsa, istemi aranmaksızın bir
vekil görevlendirilir (CMK m.234).
Ġlk derece mahkemesinde katılma isteği karara bağlanmamıĢ, reddedilmiĢ veya
katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüĢ bulunanlar için istinaf kanun
yolu açıktır (CMK m.260). Bu hâllerde; istinaf baĢvurusunda bulunan mağdur ile
Ģikayetçinin katılan olup olamayacağı noktasında değerlendirme yapılarak, “katılan”
sıfatı kazandığı takdirde istinaf muhakemesi sırasında katılan sıfatıyla haklarını
koruyabilecektir. Katılan sıfatı kazanamıyorsa, istinaf istemi reddedilecektir.

44 Öztürk, s.287
99
Ancak dava istinafa Cumhuriyet savcısı, sanık, müdafii, sanığın temsilcisi ve
eĢi tarafından getirilmiĢse; ilk derece yargılamasında katılan sıfatı kazanmamıĢ olan
mağdur ile Ģikayetçi, istinaf muhakemesinde katılan sıfatı kazanamamakla birlikte,
istinaf muhakemesi de kovuĢturma olduğundan kanun yollarına baĢvuru hakkı hariç
CMK‟nın 234.maddesinde sıralanan mağdur ile Ģikayetçiye verilen ve yukarıda yazılı
haklardan yararlanacaktır.
177. Mağdura ve Ģikayetçiye tebligat, mağdurun ve
Ģikayetçinin dinlenme usulü
Mağdurun, Ģikâyetçinin veya vekilinin, dilekçelerinde veya beyanlarında
belirttikleri adreslere tebligat yapılır. Bu adrese çıkartılan çağrıya rağmen gelmeyen
mağdura ve Ģikayetçiye yeniden tebligatta bulunulmaz. Beyanlarının alınması zorunlu
görülmediği takdirde belirtilen adresin yanlıĢlığı, eksikliği veya adres değiĢikliğinin
bildirilmemesi nedeniyle tebligat yapılamaması hâllerinde, adresin araĢtırılması
gerekmez (CMK m. 235).
Mağdurun tanık olarak dinlenmesi hâlinde, yemin hariç, tanıklığa iliĢkin
hükümler uygulanır. Maddi gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunluluk arz eden
hâller hariç olmak üzere iĢlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuĢ çocuk veya
mağdur, bu suça iliĢkin kovuĢturmada tanık olarak bir defa dinlenebilir (CMK m.
236). Bu nedenle maddi gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunluluk yoksa
istinaf muhakemesinde psikolojisi bozulmuĢ çocuk veya mağdur yeniden
dinlenmemelidir.
Dinlenme zarureti doğmuĢsa dinlenme sırasında psikoloji, psikiyatri, tıp veya
eğitim alanında uzman bir kiĢi bulundurulur (CMK m.236).
G. KATILAN
178. Katılan kimdir?
Katılma; mağdur, suçtan zarar gören gerçek ve tüzel kiĢiler ile malen sorumlu
olanlara, ceza davasında kendisine tanınan hak ve yetkileri kullanma imkânı veren bir
durumdur. Mahkemece katılma talebinin kabulüne karar verilmesi ile birlikte katılan
sıfatı kazanan kiĢi artık ceza muhakemesi süjesidir. Katılan ceza muhakemesinde
taraf olup savunmanın karĢısında yer alır.
179. Katılma nasıl olur?
CMK‟nın 237 ve devamı maddelerinde kamu davasına katılma düzenlenmiĢtir.
Maddede katılan olabilecekler “mağdur, suçtan zarar gören gerçek ve tüzel
kiĢiler ile malen sorumlu olanlar” olarak sayılmıĢtır. Ayrıca mağdur ve suçtan zarar
gören olup, “Ģikayetçi” sıfatını kazanan kiĢi de hâliyle katılan olabilecektir. Aynı
maddeye göre katılma isteminin ilk derece mahkemesindeki kovuĢturmada, hüküm
verilinceye kadar yapılması gerekir. Ayrıca katılma için Ģikayet bildirilmelidir.
Türk Medeni kanunu‟na göre kısıtlı olmayan ergin kiĢiler mağdur, suçtan zarar
gören ve malen sorumlu olarak katılma isteminde bulunabilirler.
100 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
CMK‟nın 234/2 nci maddesine göre mağdur, on sekiz yaĢını doldurmamıĢ,
sağır veya dilsiz ya da meramını ifade edemeyecek derecede malûl olur ve bir vekili
de bulunmazsa, istemi aranmaksızın bir vekil görevlendirilir. Bu durumda atanan
vekil katılma isteminde bulunabilir. Bunların velileri de suçtan zarar gören olarak,
katılma isteminde bulunabilir. Ayrıca ergin olmayan ancak ayırt etme gücüne sahip
küçükler de Ģahsen katılma isteminde bulunabilir. Ayırt etme gücüne sahip olmayan
küçüklere velayeten velileri katılma isteminde bulunabilirler. Vesayet altında bulunan
kiĢi için ise vasisi istemde bulunabilir. Suçtan zarar gören tüzel kiĢilerde katılma
istemi tüzel kiĢinin yetkilisi tarafından yapılabilir.
Katılma, kamu davasının açılmasından sonra mahkemeye dilekçe verilmesi
veya katılma istemini içeren sözlü baĢvurunun duruĢma tutanağına geçirilmesi
suretiyle olur. DuruĢma sırasında Ģikâyeti belirten ifade üzerine, suçtan zarar
görenden davaya katılmak isteyip istemediği sorulur. Cumhuriyet savcısının, sanık ve
varsa müdafiinin dinlenmesinden sonra davaya katılma isteminin uygun olup
olmadığına karar verilir (CMK m. 238).
180. Katılanın hakları nelerdir?
Katılan sıfatını kazanan kiĢi duruĢma inzibatını bozmadan duruĢmalara
katılabilir. Ancak duruĢmada bulunma zorunluluğu yoktur. DuruĢmada; katılan,
mahkeme baĢkanı aracılığı ile sanığa, tanıklara, bilirkiĢilere ve duruĢmaya çağrılmıĢ
diğer kiĢilere, duruĢma disiplinine uygun olarak doğrudan soru yöneltebilir (CMK m.
201). Mağdur veya suçtan zarar gören, davaya katıldığında, mahkemeden istemesi
hâlinde baro tarafından bir avukat görevlendirilir. Mağdur veya suçtan zarar görenin
çocuk, sağır ve dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede akıl hastası olması
hâlinde avukat görevlendirilmesi için istem aranmaz (CMK m. 239). Ek olarak, 2008
yılında 239 uncu maddenin birinci fıkrasına yapılan değiĢiklikle, mağdur veya suçtan
zarar gören davaya katıldığında, cinsel saldırı suçu ile alt sınırı beĢ yıldan fazla hapis
cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini
isteyebilir.Tarihi belirlenmiĢ olan duruĢma ve yargılama usulüne iliĢkin diğer iĢlemler
vaktin darlığından dolayı katılan kimse çağrılamayacak veya kendisine haber
verilemeyecek olsa bile belirli gününde yapılır (CMK m. 240). Katılmadan önce
verilmiĢ olan kararlar katılana tebliğ edilmez. Bu kararlara karĢı kanun yoluna
baĢvurabilmesi için Cumhuriyet savcısı için öngörülen sürenin geçmesiyle katılan da
baĢvuru hakkını kaybeder (CMK m.241).
Katılan, Cumhuriyet savcısına bağlı olmaksızın kanun yollarına baĢvurabilir
(CMK m. 242).
Katılan, vazgeçerse veya ölürse katılma hükümsüz kalır. Mirasçılar, katılanın
haklarını takip etmek üzere davaya katılabilirler (CMK m. 243).
181. Ġstinaf aĢamasında davaya katılma olabilir mi?
Kural olarak istinaf muhakemesinde davaya katılma imkânı yoktur. Ancak, ilk
derece mahkemesinde ileri sürülüp reddolunan veya karara bağlanmayan katılma
istekleri, istinaf baĢvurusunda katılma isteği açıkça belirtilmiĢse, BAM ceza
dairesince incelenip karara bağlanacaktır (CMK m. 237).
101
CMK 260 ıncı maddesine göre ise mahkeme kararlarına karĢı bu Kanuna göre
katılma isteği karara bağlanmamıĢ, reddedilmiĢ veya katılan sıfatını alabilecek surette
suçtan zarar görmüĢ bulunanlar için kanun yolları açıktır.
Bu durumlarda istinafın kabulü suçtan zarar görenin katılma isteminin
kabulüne bağlıdır. Katılma talebi kabul edildiği takdirde suçtan zarar gören istinafa
katılan olarak katılabilecektir.
Dava istinafa Cumhuriyet savcısı, sanık, sanık müdafi, sanığın temsilcisi ve eĢi
tarafından getirilmiĢse, katılma hakkı olanlar ilk derece mahkemesinde davaya
katılmayacaklarını bildirmiĢler veya davaya katıldıktan sonra sonradan
vazgeçmiĢlerse, istinafta davaya katılma talepleri kabul edilmeyecektir.
Ancak CMK‟nın 234/1-b-1 inci maddesinde kovuĢturma evresinde mağdur ve
Ģikayetçinin hakları arasında gösterilen “duruĢmadan haberdar edilme” hakkı dikkate
alındığında duruĢmaya çağrılmadığı için, kovuĢturma evresine hiç katılamamıĢ olan
ve “katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüĢ bulunan” mağdur veya
Ģikayetçi de usulüne uygun istinaf baĢvurusunda bulunmuĢ ve bu baĢvuruda katılma
da talep etmiĢ ise istinaf muhakemesinde bu talep kabul edilmelidir.
lV.BAġVURU SÜRESĠ
182. Ġstinaf kanun yoluna baĢvuru süresi nedir?
Devlet, iĢlemlerinde, ilgili kiĢilerin hangi kanun yolları ve mercilere
baĢvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır (Anayasa m. 40/2 Haklarını
öğrenme hakkı).
CMK‟da da süreyle ilgili aĢağıdaki hükümler mevcuttur.
Ġlk derece mahkemesinde hazır bulunan sanığa ayrıca baĢvurabileceği kanun
yolları, mercii ve süresi bildirilecektir (CMK m. 231/2).
Ġlk derece mahkemesinin vereceği kararın hüküm fıkrasında, kanun yollarına
baĢvurma, baĢvuru olanağı varsa süresi ve merciinin tereddüde yer vermeyecek
Ģekilde açıkça gösterilmesi gerekir (CMK m. 232/6, 34/2).
Ġlgili tarafın yüzüne karĢı verilen karar kendisine açıklanır ve isterse kararın bir
örneği de verilir. Koruma tedbirlerine iliĢkin olanlar hariç, aleyhine kanun yoluna
baĢvurulabilecek hâkim veya mahkeme kararları, hazır bulunamayan ilgilisine tebliğ
olunur. Ġlgili taraf serbest olmayan bir kiĢi veya tutuklu ise tebliğ edilen karar,
kendisine okunup anlatılır (CMK m. 35).
CMK‟nın 272 nci maddesinde açıklanan re‟sen istinafa giden ceza hükümleri
ile, istinaf yolu kapalı olan ilk derece mahkemesi hükümleri dıĢında kalan ilk derece
mahkemelerinden verilen hükümlere karĢı, hükmün açıklanmasından itibaren yedi
gün içinde istinaf baĢvurusunun yapılması gerekir (CMK m. 273/1).
Hüküm, istinaf yoluna baĢvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmıĢsa süre
tebliğ tarihinden baĢlar (CMK m. 273/2).
Gün ile belirlenen süreler, tebligatın yapıldığının ertesi günü iĢlemeye baĢlar.
Son gün bir tatile rastlarsa süre, tatilin ertesi günü biter (CMK m. 39).
102 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ceza iĢlerini gören makam ve mahkemeler her yıl bir eylülde baĢlamak üzere,
yirmi temmuzdan otuz bir ağustosa kadar çalıĢmaya ara verirler. SoruĢturma ile
tutuklu iĢlere iliĢkin kovuĢturmaların ve ivedi sayılacak diğer hususların tatil süresi
içinde ne suretle yerine getirileceği, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca
belirlenir. Tatil süresince bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay, yalnız tutuklu
hükümlere iliĢkin veya MeĢhud Suçların Muhakeme Usulü Kanunu gereğince
görülen iĢlerin incelemelerini yapar. Adlî tatile rastlayan süreler iĢlemez. Bu süreler
tatilin bittiği günden itibaren üç gün uzatılmıĢ sayılır (CMK m. 331).
Sürelere iliĢkin olarak 5271 sayılı yasadaki bu maddeler dikkate alındığında, bir
hükmün yüze karĢı veya yoklukta açıklanıp açıklanmadığı, kanun yoluna baĢvuru
hakkı olanlara göre belirlenir. Yedi günlük sürenin hesabında, açıklama veya tebliğ
günü göz önüne alınmaz. Bu süre, son gün resmî tatile denk geldiği takdirde (ulusal
veya dini bayramlar, yılbaĢı veya hafta sonu tatili) bir sonraki günün çalıĢma saatinin
sonuna kadar uzar. Devlet memurlarına verilen idari izin tatil sayılmadığından, göz
önüne alınmaz. Sürenin son günü idari izne rastlasa bile, süre uzamaz. CMK‟nın 311
inci maddesine göre, adli tatile rastlayan süreler iĢlemez. Bu süreler tatilin bittiği
günden itibaren üç gün uzatılmıĢ sayılır. Açıklama ve/veya tebliğ adli ara vermeden
önce yapılmıĢ, süre iĢlemeye baĢlamıĢ, ancak dolmamıĢ ise adli ara vermede süre
iĢlemeyeceğinden, adli ara vermeden sonra üç günlük süre verilmesi gerekir. Buna
karĢılık tebliğ, adli ara verme baĢladıktan sonra adli ara verme içinde yapılmıĢ ise
istinaf süresi adli ara vermede hiç iĢlemeyeceğinden, adli ara vermeden sonra, yedi
günlük süre gözetilmelidir. Ancak adli ara vermede görülen iĢlerde süre iĢleyecektir.
Ağır ceza mahkemelerinde bulunan Cumhuriyet savcıları, mahkemelerinin
yargı çevresi içerisindeki asliye mahkemelerinin hükümlerine karĢı, kararın o yer
Cumhuriyet baĢsavcılığına geliĢ tarihinden itibaren yedi gün içinde istinaf yoluna
baĢvurabilirler. (CMK m. 273/3).
Cumhuriyet baĢsavcılığına yapılan tebligat, tebliği gereken evrakın aslının
verilmesi suretiyle olur. Tebliğ ile bir süre iĢlemeye baĢlıyorsa verildiği gün,
Cumhuriyet baĢsavcılığı tarafından evrakın aslına yazılır (CMK m. 38).
183. BaĢvuru süresinin hukuki niteliği nedir?
Ceza muhakemesi hukukunda üç çeĢit süreden söz edilir. Bunlar “hak
düĢürücü”, “koruyucu” ve “düzenleyici” sürelerdir.45 Kanun‟un, bir iĢlemin
yapılabileceği zamanı göstermek için sürenin yukarı haddini tayin etmesi durumunda
“hak düĢürücü süre” söz konusudur.46 Bu nedenle istinaf kanunyolu için öngörülen
yedi günlük baĢvuru süresi hukuki niteliği itibariyle “hak düĢürücü” süredir.
Süresi içinde yapılan ret nedeni bulunmayan istinaf baĢvurusu üzerine dava
BAM‟a aktarılmıĢ olur ve hükmün kesinleĢmesini engeller (CMK m. 275/1). Bu
nedenle karar infaz edilemez. Ġstinaf baĢvurusu sanık tarafından yapıldığında aleyhe
sonuç doğurmaz ve varsa olumlu yönde suç Ģeriklerini de etkiler.

45 Öztürk, s.332
46 Öztürk s.332
103
Hüküm, istinaf yoluna baĢvuran Cumhuriyet savcısına veya ilgililere
gerekçesiyle birlikte açıklanmamıĢsa; hükme karĢı istinaf yoluna baĢvurulduğunun
mahkemece öğrenilmesinden itibaren gerekçe, yedi gün içinde tebliğ edilir (CMK m.
275/2). Hükümle birlikte açıklanamayan gerekçeye iliĢkin CMK‟nın
232/3.maddesindeki düzenlemeye göre hüküm fıkrasının açıklanmasından itibaren on
beĢ gün içinde gerekçenin tümünün dosyasına konulması gerekir.
184.Ġstinafta eski hâle getirme usulü nasıldır?
Öncelikle yedi gün olan istinafa baĢvuru süresi bakımından eski hâle getirme
usulünü inceleyecek olursak;
Ġstinaf kanun yoluna baĢvurulması imkânı olan bir karar verildiğinde, CMK‟nın
34/2 nci maddesi gereğince kararda, baĢvurulabilecek kanun yolu, mercii ve Ģekilleri
ile birlikte süresi de gösterilecektir.
Eski hâle getirmeye iliĢkin genel tanımlama ve düzenleme olan CMK‟nın
40.maddesine göre kusuru olmaksızın yedi günlük istinaf süresini geçirmiĢ olan kiĢi,
eski hâle getirme isteminde bulunabilir. Ġstinaf kanun yoluna baĢvuru hakkı kendisine
bildirilmemesi hâlinde de kiĢi kusursuz sayılır.
Eski hâle getirme, esasında bir süreye uyamayan kiĢinin kaybettiği hakkı ona
yeniden sağlama olanağını veren bir kurumdur. KoĢulları; kiĢinin mücbir nedenler,
yani dıĢtan gelen, failin bilinç ve iradesinin sonucu olmayan ve failin karĢı
koyamayacağı ve önleyemeyeceği bir kuvvetin etkisiyle veya failin sakınması olanağı
bulunmayan kaza, rastlantı, maddi zorlama gibi olaylar sonucu süreye uyamamıĢ
olmasıdır. Böyle bir hâl nedeniyle süreye uyamamıĢ bulunan kiĢi eski hâle getirme
isteminde bulunacaktır. 40.maddede söz edilen kusuru olmaksızın teriminden mücbir
sebepler veya beklenilmeyen veya sakınılması kabil olmayan hadiseler anlaĢılmalıdır.
Bu anlamda önceden öngörülmeyen ve önlenebilmesi mümkün olmayan genel olarak
dıĢ etkenlerin sonucu oluĢan hâllerdir. Mesela, deprem, sel baskını, ağır hastalık gibi.
Öte yandan ikinci fıkra yeni bir kusursuzluk sebebi daha ihdas etmiĢtir. Kanun
yoluna baĢvuru hakkı kendisine bildirilmemesi hâlinde de kiĢi kusursuz sayılır.
CMK‟nın istinafa iliĢkin bölümünde yer alan ve sanığın istinafa baĢvurusu
bakımından eski hâle getirmeyi düzenleyen CMK‟nın 274.maddesine göre ise “sanık,
yokluğunda aleyhine verilen hükümlere karĢı eski hâle getirme isteminde bulunabilir.
Eski hâle getirme süresi içinde de istinaf süresi iĢler. Sanığın eski hâle getirme
isteminde bulunduğu hâllerde, ayrıca istinaf isteminde bulunması gerekir. Bu hâlde
istinaf istemi ile iliĢkili iĢler, eski hâle getirme istemi hakkında karar verilinceye
kadar ertelenir.”
Sanığın istinaf baĢvuru süresine iliĢkin CKM.nun 274 üncü maddesindeki eski
hâle getirmeye yönelik düzenleme sanığın dıĢındaki istinaf kanun yoluna baĢvuru
hakkı olanların eski hâle getirme taleplerini kaldırmaya yönelik olmayıp, CMK‟nın
40. maddesi dikkate alındığında yukarıda açıklanan ve istinafa gidebilecek olanların
da istinaf istemine iliĢkin süreye yönelik eski hâle getirme isteyebileceklerini kabul
etmek gerekecektir.
Eski hâle getirme dilekçesi, engelin kalkmasından itibaren yedi gün içinde,
süreye uyulduğunda usule iliĢkin iĢlemleri yapacak olan mahkemeye verilir (CMK m.
41/1).
104 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ġstinaf baĢvurusuna iliĢkin yedi günlük süreye yönelik eski hâle getirme
dilekçesi, engelin kalkmasından itibaren yedi gün içinde, süreye uyulduğunda usule
iliĢkin iĢlemleri yapacak olan (kararı veren) mahkemeye verilir. Dilekçe sahibi,
sürenin geçmesinde kusuru olmadığına iliĢkin olguları, varsa belgelerini de ekleyerek
açıklar. Dilekçe verildiği anda usule iliĢkin yapılamayan iĢlemler de yerine getirilir
(CMK m. 41/2).
Dilekçede süreye uyulmamasında, kusuru olmadığına iliĢkin olguları ve varsa
belgeleri de ekleyerek açıklanması gerekir. Mesela; hastalığı sebebiyle hastanede
yattığını inandırıcı biçimde ve gerektiğinde hekim raporunu ekleyerek açıklaması
zorunludur.
Süresi içinde usul iĢlemi yapılsaydı, esasa hangi mahkeme hükmedecek idiyse,
eski hâle getirme dilekçesi hakkında da o mahkeme karar verir (CMK m. 42/1).
Eski hâle getirme isteminin kabulüne iliĢkin karar kesindir. Reddine iliĢkin
karara karĢı itiraz yoluna gidilebilir. Eski hâle getirme dilekçesi, kararın yerine
getirilmesini durdurmaz. Ancak, mahkeme yerine getirmeyi erteleyebilir (CMK m.
42).
Ġstinaf muhakemesindeki hak düĢürücü süreler kusur olmaksızın kaçırıldığı
takdirde de CMK‟nın 40, 41 ve 42 nci maddelerindeki eski hâle getirmeye iliĢkin
genel düzenleme istinaf muhakemesinde de geçerli olacaktır. Ġstinaf muhakemesine
iliĢkin sürelere yönelik eski hâle getirme talebine BAM ceza dairesi karar verecektir
ve vereceği kararlar kesindir. Ret kararlarına karĢı itiraz yoluna gidilebilir. Ancak
temyiz süresine iliĢkin eski hâle getirme baĢvurusu temyiz baĢvurusu ile birlikte
Ġstinaf mahkemesine yapılacak, karar ise Yargıtayca verilecektir.
V. BAġVURU ġEKLĠ
185. Ġstinaf baĢvurusunda Ģekil Ģartı var mıdır?
CMK‟nın 273/1 inci maddesinde istinaf isteminin hükmün açıklanmasından
itibaren yedi gün içinde hükmü veren mahkemeye bir dilekçe verilmesi suretiyle
yapılabileceğinden söz edilmektedir.
Burada istinaf istemi ile birlikte süre Ģartı ve kararı veren mahkemeye
baĢvurma Ģartları görülmektedir. BaĢvurunun dilekçe ile yapılması durumunda istinaf
dilekçesinin istinaf isteminde bulunan tarafından imzalanması gerekir.
Dilekçede istinaf sözcüğünün geçmesi Ģart olmayıp son kararın üst mahkemece
incelenmesi isteğinin ortaya konması yeterlidir. Dilekçenin bütünlüğünden istinaf
isteminin anlaĢılması hâlinde dilekçe Ģartlarının varlığı kabul edilmelidir.
Kural olarak istinaf istemi hükmü veren mahkemeye yapılacaktır. Ancak
dilekçenin süresi içinde baĢka yargı çevrelerinden de hâkim havalesi ile hükmü veren
mahkemeye gönderilmesi mümkündür.
Eğer kabul edilebilir bir baĢvuruda kanun yolunda yanılma olmuĢ ise bu
yanılma baĢvuranın haklarını ortadan kaldırmaz. Bu hâlde baĢvurunun yapıldığı
merci, baĢvuruyu derhâl görevli ve yetkili olan mercie gönderir (CMK m. 264).
Cumhuriyet savcısından baĢka, Ģüpheli veya sanığın veya müdafilerinin,
katılanın veya vekillerinin, yasal temsilcinin veya eĢin, kanun yollarında veya
105
mercide yanılgıya düĢmeleri hâlinde, baĢvuruları geçerlidir. Ancak yapılan
baĢvurular, görevli veya yetkili olan mercilere gönderilir. Böylece baĢvuranın hukuku
ihlal edilmemiĢ olur.
Ayrıca istinaf baĢvurusu hükmü veren mahkemenin zabıt kâtibine bir beyanda
bulunulması suretiyle yapılabilir. Bu beyan tutanağa geçirilir ve tutanak hâkime
onaylattırılır. Tutuklu sanık hakkında 263‟üncü madde hükmü saklıdır (CMK m.
273/1).
263 üncü maddeye göre tutuklu bulunan sanık, zabıt kâtibine veya tutuklu
bulunduğu ceza infaz kurumu ve tutukevi müdürüne beyanda bulunmak suretiyle
veya bu hususta bir dilekçe vererek istinaf yoluna baĢvurabilir.
Zabıt kâtibine baĢvuru hâlinde, istinaf yoluna baĢvuru beyanı veya dilekçesi
ilgili deftere kaydedildikten sonra bu hususları belirten bir tutanak düzenlenerek
tutuklu bulunan sanığa bir örneği verilir.
Kurum müdürüne baĢvuru hâlinde de baĢvuru beyanı veya dilekçesi ilgili
deftere kaydedildikten sonra, tutanak ve dilekçe derhâl ilgili mahkemeye gönderilir.
Zabıt kâtibi baĢvuruyu ilgili deftere kaydeder.
Zabıt kâtibi veya kurum müdürü tarafından belirtilen iĢlemler yapıldığı zaman,
kanun yolları için bu Kanunda belirlenen süreler kesilmiĢ sayılır.
186. Ġstinaf baĢvurusunda gerekçe gösterilmesi zorunlu
mudur?
Sanık ve katılan sıfatını almıĢ olanlar ile katılma isteği karara bağlanmamıĢ,
reddedilmiĢ veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüĢ bulunanların
dilekçe veya beyanında, baĢvuruya iliĢkin nedenlerin gösterilmemesi inceleme
yapılmasına engel olmaz. Sanığın adına hareket eden temsilcisi, eĢi, müdafii ile
katılan ve vekilinin de istinaf baĢvurusunda gerekçe göstermesi gerekmeyecektir.
Cumhuriyet savcısı ise istinaf yoluna baĢvurma nedenlerini gerekçeleriyle
birlikte yazılı isteminde açıkça gösterir. Bu istem ilgililere tebliğ edilir. Ġlgililer, tebliğ
tarihinden itibaren yedi gün içinde bu husustaki cevaplarını bildirebilirler (CMK m.
273).
Cumhuriyet savcısı, istinafa baĢvuru dilekçesinde neden göstermemiĢ veya
gerekçesi yoksa, nedenleri bildirip gerekçesini göstermesi için, dosyanın geri
gönderilmesi gerekir. Böylece yapılan baĢvurunun sanık aleyhinde mi yoksa sanık
lehinde mi olduğu, hükümlerden hangisi için istinafa baĢvurduğu hususundaki
duraksamalar giderilmiĢ olacaktır.
Cumhuriyet savcısının istinaf yoluna baĢvuru isteğinin, taraflara tebliğ edilmesi
zorunludur. Söz konusu istek tebliğ edilmeden dosya istinafa gönderilmiĢse, tebliğ
için geri gönderilmesi gerekir. Ġlgililer, Cumhuriyet savcısının baĢvuru nedenlerini
gösterir isteğinin tebliğinden itibaren, yedi gün içinde bu konudaki yanıtlarını
bildirebilirler. Bu nedenle ilk derece mahkemesi, yanıt verilmemiĢ ise bu sürenin
sonunu bekledikten sonra dosyayı istinafa göndermelidir.
106 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
187.Ġstinafa baĢvurudan vazgeçilmesi ve etkisi nedir?
Kanun yoluna baĢvurduktan sonra bundan vazgeçilmesi, mercii tarafından
karar verilinceye kadar geçerlidir. Ancak, Cumhuriyet savcısı tarafından sanık lehine
yapılan baĢvurudan onun rızası olmaksızın vazgeçilemez. Müdafiin veya vekilin
baĢvurudan vazgeçebilmesi, vekâletnamede bu hususta özel yetkili kılınmıĢ olması
koĢuluna bağlıdır. CMK‟nın 150 nci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, kendisine
müdafi atanan sanık yararına kanun yoluna baĢvurulduğunda veya baĢvurulan kanun
yolundan vazgeçildiğinde sanık ile müdafiin iradesi çeliĢirse müdafiin iradesi geçerli
sayılacaktır (CMK m. 266). Bu durum on sekiz yaĢını doldurmamıĢ ya da sağır veya
dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede malûl olan sanıkları korumaya
yöneliktir.
VI. ĠSTĠNAFTA ĠSPAT
188.Ġstinafta ispatın esasları nelerdir?
Ġstinaf muhakemesinde iĢin esasına girildiğinden, ispatın genel esasları istinafta
da geçerlidir.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, ceza muhakemesinde maddi gerçek araĢtırılır.47
Bu nedenle her Ģey delildir. BaĢka bir ifade ile, delil serbestliği ilkesi vardır. Hâkim
kararını, delillerle doğrudan doğruya, bizzat temasa geçerek verir; bu durum
vasıtasızlık ilkesi olarak anılır. Hâkim, kararını ancak duruĢmaya getirilmiĢ ve
huzurunda tartıĢılmıĢ delillere dayandırabilir. Bu deliller hâkimin vicdanî kanaatiyle
serbestçe takdir edilir (CMK m. 217/1). Bu durum delillerin serbest değerlendirilmesi
ilkesi olarak adlandırılmaktadır.48
Yapılan ceza muhakemesinin sonunda maddi olay yönünden belliliğe, mesela
fiilin sanık tarafından iĢlendiğinin veya iĢlenmediğinin sabit olduğu sonucuna
varılmaması durumunda sanığın mahkûm edilemeyeceğini ifade eden ilkeye de
Ģüpheden sanık yararlanır ilkesi denilmektedir.49
Ceza muhakemesinde, esas olarak, fiilin fail tarafından iĢlendiği veya
iĢlenmediği konusunda, hukuk düzenince kabul edilen vasıtalarla, yargılama
makamının tam bir kanaate ulaĢmasını temin ameliyesine ispat denir. Burada dikkat
edilecek noktalar Ģunlardır:
Burada inandırmak yetmez, tam bir kanaate ulaĢılacaktır.50 Hukukumuzda
bunu sağlamak, eski CMK‟dan farklı olarak, kural olarak iddia ve savunmanın iĢidir.

47 Peters, Strafprozess und Tatsachenforschung, in: Festschrift für Henkel, Berlin, New York 1974 s.
253 vd. Kaesser, Wahrheitsforschung im Starfprozess, Berlin 1974, s. 1 vd. Döhring, Die Erforschung
des Sachverhâlts im Prozess Berlin 1964, s. 429 vd.
48 Roxin, § 15 no. 8 vd., Yenisey, Ġspat Hukuku ve Fair Trial Ġlkesi, in: Ceza Muhakemesinde „Fair
Trial‟ Ġlkesi, Ġstanbul 1999, s. 159 vd.
49 Frisch, zum Wesen des Grundsatzs, „in dubio pro reo“, in: Festschrift für Henkel, Berlin New York
1974, s. 273 vd.; Michael, Der Grundsatz in dubio pro reo im Strafverfahrensrecht, Bern 1981, s. 1 vd.
50 Kunter/Yenisey, Muhakeme Hukukunun Bir Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 330.
KUNTER/YENĠSEY, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku 2005 Eki,
Arıkan,Mayıs 2005
107
Eski CMK‟nın, “mahkeme vuku bulan talep üzerine veya kendiliğinden tanık ve
bilirkiĢi celbini ve baĢkaca sübut sebeplerinin ihzar ve iradını emredebilir” Ģeklindeki
hükmü yeni CMK‟ya alınmamıĢtır. Bu, dava dosyası tekemmül etmeden dava
açılmasını kabul etmeyen ve bu nedenle mesela iddianamenin iadesi müessesesini
getiren çağdaĢ anlayıĢın yeni ceza muhakemesine yansımasıdır. Örnekleri çoğaltmak
mümkündür.
Medeni usul hukukundan farklı olarak ceza muhakemesi hukukunda ispat yükü
(külfeti) sorunu yoktur.
Ġspat için sabit oluĢ arandığına göre, bunun dıĢında mahkûmiyet kararı
verilemeyecektir; Ģüpheden sanık yararlanır ilkesi devreye girecektir. Günümüzde
vicdani delil sistemi geçerlidir;51 henüz tam anlamıyla bilimsel delil aĢamasına
geçilebilmiĢ değildir. Vicdani delil sistemi delillerin serbestliği ve delillerin serbest
değerlendirilmesi ilkeleri ile açıklanabilir; asla hâkimlerin keyfi karar verebileceği
anlamına gelmez. Bu sebeple Ģüpheden sanık yararlanır ilkesi vicdani delil sistemi
içinde de uygulama alanı bulacaktır.
Ġspat ameliyesinde, hukuk düzeninin kabul ettiği vasıtalar delillerdir.
Buna göre ceza muhakemesinde ispat için kullanılmak istenilen bir vasıtanın
delil olarak nitelenebilmesi için iki temel niteliği bulunmalıdır:
Bu vasıta;
Olayı temsil etmelidir.
Bu olayı, temsil eden vasıta;
a. akla,
b. maddi gerçeğe
c. hukuka uygun olmalıdır.
Olayı temsil etmekten maksat; delil olarak kullanılmak istenilen vasıtanın
olayın bir parçası olması ve/veya olayı yansıtmasıdır. Mesela, bir adam öldürme
suçunda olay yerinde bırakılan suç aleti olayın bir parçasıdır. Buna karĢılık, böyle bir
suça beĢ duyusu marifetiyle tanık olmuĢ bir kimsenin anlatımları olayı yansıtır.
Ne var ki bir ispat aracına delil diyebilmek için olayı bir Ģekilde temsil etmesi,
olayı yansıtması yetmez. Bu yansıtmanın akla, yani bilime, maddi gerçeğe ve hukuka
uygun olması da Ģarttır. Bu vasıfları taĢımayan bir ispat aracına, teknik anlamda delil
denilemez. Bu nedenle de bu tür vasıtalara dayanılarak hüküm tesis edilemez;
edilecek olursa da o hüküm Yargıtay tarafından bozulur, bozulmalıdır.
Zira Yargıtay‟ın 19.04.1993‟te verdiği son derece önemli bir karara göre “ceza
yargılamasının amacı, hiçbir duraksamaya yer vermeden maddi gerçeğin ortaya
çıkarılmasıdır. Bu araĢtırmada, yani gerçeğe ulaĢmada mantık yolunun izlenmesi

51 Deliller tarihsel geliĢme içinde akıldıĢı ve akılcı olmak üzere iki büyük aĢamadan geçmiĢlerdir.
Ġnsanlar uzun yıllar akıl dıĢı delillere itibar etmiĢlerdir. Mesela, sanığın elini kızgın yağa sokmuĢlar,
yanmazsa suçsuz, aksi durumda suçludur demiĢlerdir. Daha sonra, zamanla akılcı deliller aĢamasına
gelinmiĢtir. Bunun birinci aĢaması kanuni delil aĢamasıdır. Mesela Ġslam‟da zina ikrar veya dört erkek
tanıkla ispatlanabiliyordu; üç tanık yeterli sayılmıyordu. Bu sistem ihtiyaca cevap veremeyince vicdani
delil aĢamasına gelinmiĢ, yakında da bilimsel delil aĢamasına geçilecektir (Tosun, c. 1, s. 713 vd)
108 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
gerekir. Gerçek; akla uygun ve realist, olayın bütünü veya bir parçasını temsil eden
kanıtlardan veya kanıtların bütün olarak değerlendirilmesinden ortaya çıkarılmalıdır,
yoksa bir takım varsayımlara dayanılarak sonuca ulaĢılması, ceza yargılamasının
amacına kesinlikle aykırıdır.”
52
Ġspatın konusu, suçluluğu veya yaptırımı doğrudan doğruya ilgilendiren olaylar
ile, bunların ispatı bakımından önem taĢıyan yardımcı olaylardır. Keza ceza
muhakemesine iliĢkin bir iĢlem de ispatın konusunu oluĢturabilir. Buna karĢılık doğa
olayları veya tarihsel olayların ispatı gerekmez.
189. Ġspat araçları nelerdir?
Bunlar sanık açıklamaları, tanık açıklamaları, sanık ve tanıktan baĢka kiĢilerin
açıklamaları, kolluk, savcı ve hâkim tutanakları, özel yazılı açıklamalar, görüntü ve
(veya) ses kaydeden araçlarla açıklama ile belirtilerdir.53

52 Yar. CGK. 19.04.1993, 6-79/108; YKD Ekim 1993, s. 1564 vd.
53 I. Sanık Açıklamaları, Ġkrar
Hemen ifade edelim ki doğru olduğunda, sanık açıklamaları son derece kıymetlidir. Çünkü olayı en iyi
bilen sanıktır. Ne var ki her insan eziyetten kaçar. Sanık da kaçacaktır. Hukuk düzenimiz bu gerçeği göz
önünde tutarak, tanıkların yalan söylemesini cezalandırmıĢken (m. 272 vd. TCK), sanıklar için aynı
yolu tutmamıĢ, kimliğine iliĢkin hususların dıĢında (m. 40 Kabahatler Kanunu), olayla ilgili yalan
beyanlarını cezalandırmamıĢtır. Eski CMK m. 135; yeni CMK m. 147‟ye göre, sanık kimliğine iliĢkin
sorulara doğru olarak cevap vermeye mecburdur. Sorgusunda yalan kimlik beyan eden sanık hakkında
Kabahatler Kanunu‟nun 40‟ncı maddesine göre iĢlem yapılır yani idari para cezası ile cezalandırılır.
GeçmiĢte delillerin Ģahı kabul edilen ikrar bugün, son derece dikkatli bir Ģekilde değerlendirilmesi
icabeden bir delil olarak ortaya çıkmaktadır. Maddi gerçeğin araĢtırılması ilkesi, sanığın susma hakkı ve
vicdani delil sisteminin söz konusu olduğu bir ceza muhakemesinde böyle bir sonuca varılması
doğaldır.
Ġkrar konusunda son derece hassas olan ve tevilli ikrarı da artık reddeden Yargıtay‟a göre, kanıtlara
göre, sanığın soruĢturma sırasında alınan ifadesinde suçu inkâr etmesine rağmen gözaltında tutularak
duruĢmada maddi ve manevi baskıya dayalı olduğunu ileri sürdüğü, hiçbir yan kanıtla doğrulanmayan,
aksine ölü muayene tutanağındaki fenni bulgularla esaslı çeliĢkiler içeren ikrarına dayanılarak
mahkûmiyet hükmü kurulması, ceza hukukunun maddi gerçeğin hiçbir kuĢkuya yer kalmaksızın açığa
çıkarılması ilkesine aykırıdır. Ġkrarın kabule değer olabilmesi için, özgür ve iradi olması koĢuldur. Kaldı
ki fenni kayıtlarla çeliĢen ve hiçbir yan kanıtla doğrulanmayan soyut ikrarın mahkûmiyet kararına
dayanak yapılması kabul edilemez.
Ġkrar konusunda son derece hassas olan ve tevilli ikrarı da artık reddeden Yargıtayımıza göre, kanıtlara
göre, sanığın hazırlık soruĢturması sırasında alınan ifadesinde suçu inkâr etmesine rağmen gözaltında
tutularak duruĢmada maddi ve manevi baskıya dayalı olduğunu ileri sürdüğü, hiçbir yan kanıtla
doğrulanmayan, aksine ölü muayene tutanağındaki fenni bulgularla esaslı çeliĢkiler içeren ikrarına
dayanılarak mahkûmiyet hükmü kurulması, ceza hukukunun maddi gerçeğin hiçbir kuĢkuya yer
kalmaksızın açığa çıkarılması ilkesine aykırıdır. Ġkrarın kabule değer olabilmesi için, özgür ve iradi
olması koĢuldur. Kaldı ki fenni kayıtlarla çeliĢen ve hiçbir yan kanıtla doğrulanmayan soyut ikrarın
mahkûmiyet kararına dayanak yapılması kabul edilemez.
Yine Yüce Mahkemeye göre sanığın çalmadığını beyan ederek, koç bedelini ödemek suretiyle
Ģikâyetçiyle anlaĢmayı kabul etmesi, sanığın yüklenen suçu iĢlediğini kabule yeterli bir kanıt sayılamaz.
Ceza yargılamasında kuĢkunun bulunduğu yerde, mahkûmiyet kararından söz edilemez. Bu ilke
evrenseldir.
109

Yargıtay‟ın yerleĢik içtihatlarına rağmen uygulamada mahkemeler tevilli ikrara dayanarak mahkumiyet
hükmü kurabilmektedir. Mesela Ticari Ceza Hukuku alanında uzman olarak kurulduğu ileri sürülen bir
Ağır Ceza Mahkemesi; zimmet suçu iĢleyen bir bankacının ortaya çıkan zararı ödemek üzere Devlet ile
anlaĢmasını tevilli ikrar sayarak mahkumiyet hükmü kurabilmiĢtir. Örnekleri çoğaltmak, ne yazıktır ki
mümkündür.
II. Tanık Açıklamaları
Muhakeme konusu olay hakkında beĢ duyuları marifetiyle öğrendiklerini hâkime anlatan üçüncü
kiĢilere tanık; bunların yaptıkları açıklamalara da tanık açıklamaları denmektedir.
Kural olarak, muhakemede üçüncü kiĢi durumunda bulunan herkes tanık olabilir; tanığın hasta, çocuk,
akraba veya yakın olması tanıklığa engel değildir.
Tanığın ifade vereceği olguya ne zaman ve nasıl vakıf olduğu önem taĢımaz. Tesadüfen veya kamu
görevinin yerine getirilmesi nedeniyle olmuĢ olabilir.
Ancak, Ģüpheli veya sanığın niĢanlısı, evlilik bağı kalmasa bile eĢi, kan hısımlığından veya kayın
hısımlığından üstsoy veya altsoyu, üçüncü derece dahil kan veya ikinci derece dahil kayın hısımları
veya Ģüpheli veya sanıkla aralarında evlâtlık bağı bulunanlar tanıklıktan çekinebilir (m. 45/1 CMK).
CMK, doktrinde tartıĢılan bir konuya açıklık getirmiĢtir. Buna göre, yaĢ küçüklüğü, akıl hastalığı veya
akıl zayıflığı nedeniyle tanıklıktan çekinmenin önemini anlayabilecek durumda olmayanlar, kanuni
temsilcilerinin rızalarıyla tanık olarak dinlenebilirler . Kanuni temsilci Ģüpheli veya sanık ise bu kiĢilerin
çekinmeleri konusunda karar veremez (m. 45/2 CMK). Sırf bu delile dayanılarak hüküm kurulması
mümkün değil ise de maddi gerçeğin arandığı ceza muhakemesinde, mesela gözü önünde babası
öldürülen bir çocuğun, mesela failin teĢhisinde kullanılmaması düĢünülemez. Tanıklıktan çekinebilecek
olan kimselere, dinlenmeden önce tanıklıktan çekinebilecekleri bildirilir. Bu kimseler, dinlenirken de
her zaman tanıklıktan çekinebilirler (m. 45/3 CMK).
CMK, meslekleri ve sürekli uğraĢıları sebebiyle tanıklıktan çekinebileceklerin kapsamını geniĢletmiĢ;
bu suretle çağdaĢ bir yaklaĢım sergilemiĢtir. Buna göre, avukatlar veya stajyerleri veya yardımcılarının,
bu sıfatları dolayısıyla veya yüklendikleri yargı görevi sebebiyle öğrendikleri bilgiler (m. 46/1a CMK);
hekimler, diĢ hekimleri, eczacılar, ebeler ve bunların yardımcıları ve diğer bütün tıp meslek veya
sanatları mensuplarının, bu sıfatları dolayısıyla hastaları ve bunların yakınları hakkında öğrendikleri
bilgiler(m. 46/1b CMK); mali iĢlerde görevlendirilmiĢ müĢavirler ve noterlerin bu sıfatları dolayısıyla
hizmet verdikleri kiĢiler hakkında öğrendikleri bilgiler(m. 46/1c CMK).
Avukatlar veya stajyerleri veya yardımcılarının dıĢında kalan kiĢiler, ilgilinin rızasının varlığı hâlinde,
tanıklıktan çekinemez.(m. 46/2 CMK). CMK bu suretle, Avukatlık Kanunu‟nda da ifadesini bulan
mutlak sır saklama yükümlülüğünü kabul etmiĢ olmaktadır. Bu nedenle CMK m. 49‟da yer alan,
“mahkeme baĢkanı veya hâkim veya Cumhuriyet savcısı tarafından gerekli görüldüğünde 45, 46 ve
48‟inci maddelerde gösterilen hâllerde tanık, tanıklıktan çekinmesinin dayanağını oluĢturan olguları
bildirir ve bu hususta gerektiğinde kendisine yemin verdirilir” yolundaki düzenleme avukatlar hakkında
geçerli değildir. Avukatın sır saklama yükümlülüğünün mutlak oluĢu karĢısında baĢka surette hareket
olanağı da yoktur.
CMK, demokratikleĢme yolunda önemli bir adım atarak m. 47/1‟de, “bir suç olgusuna iliĢkin bilgiler,
Devlet sırrı olarak mahkemeye karĢı gizli tutulamaz”; m. 125‟de de “bir suç olgusuna iliĢkin bilgileri
içeren belgeler, Devlet sırrı olarak mahkemeye karĢı gizli tutulamaz” hükmüne yer vermiĢtir. Bu yeni
düzenlemeler, hapis cezasının alt sınırı beĢ yıl veya daha fazla olan suçlarla ilgili olarak uygulanır.
Bunlar, devrim niteliğinde bir düzenlemedir.
CMK, devlet sırrı kavramına da açıklık getirmiĢtir. Buna göre, “açıklanması, Devletin dıĢ iliĢkilerine,
milli savunmasına ve milli güvenliğine zarar verebilecek; anayasal düzeni ve dıĢ iliĢkilerinde tehlike
yaratabilecek nitelikteki bilgiler, Devlet sırrı sayılır. Devlet Sırları Kanun Tasarısında da CMK‟nın bu
tanımı esas alınarak devlet sırrı Ģu Ģekilde tarif edilmiĢtir: Devlet sırrı, yetkili bulunmayan kiĢilerce
hakkında bilgi sahibi olunması hâlinde, Devletin güvenliği, millî varlığı, bütünlüğü, anayasal düzeni ve
dıĢ iliĢkilerini tehlikeye düĢürebilecek her türlü bilgi ve belgelerdir.
110 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

1.11.1983 tarih ve 2937 sayılı Devlet Ġstihbarat Hizmetleri ve Millî Ġstihbarat TeĢkilatı Kanunu‟nun
4‟üncü maddesinde gösterilen görev ve faaliyetlerle ilgili olan bilgi ve belgeler birinci fıkra
kapsamındadır (m. 3 Devlet Sırları Kanun Tasarısı).
Tanıklık konusu bilgilerin “devlet sırrı” niteliğini taĢıması hâlinde; tanık, sadece mahkeme hâkimi veya
heyeti tarafından zâbıt kâtibi dahi olmaksızın dinlenir. Hâkim veya mahkeme baĢkanı, daha sonra, bu
tanık açıklamalarından, sadece yüklenen suçu açıklığa kavuĢturabilecek nitelikte olan bilgileri tutanağa
kaydettirir (m. 47/2 CMK). CumhurbaĢkanının tanıklığı söz konusu olduğunda sırrın niteliğini ve
mahkemeye bildirilmesi hususunu kendisi takdir eder.
Tanık, kendisini veya 45‟inci maddenin birinci fıkrasında gösterilen kiĢileri; yani Ģüpheli veya sanığın
niĢanlısını, evlilik bağı kalmasa bile eĢini, kan hısımlığından veya kayın hısımlığından üstsoy veya
altsoyunu, üçüncü derece dahil kan veya ikinci derece dahil kayın hısımlarını veya Ģüpheli veya sanıkla
aralarında evlâtlık bağı bulunanları ceza kovuĢturmasına uğratabilecek nitelikte olan sorulara cevap
vermekten çekinebilir. Tanığa cevap vermekten çekinebileceği önceden bildirilir (m. 48 CMK).
CumhurbaĢkanı kendi takdiri ile tanıklıktan çekinebilir. Tanıklık yapmayı istemesi hâlinde beyanı
konutunda alınabilir ya da yazılı olarak gönderebilir(m. 43/4 CMK).
Burada ayrıca tanıklığın diğer muhakeme rolleri ile bağdaĢıp bağdaĢmayacağı üzerinde durulmalıdır.
Hâkim, aynı zamanda tanıklık yapabilecek durumda ise hâkimlik görevini değil, tanıklık görevini
yerine getirmelidir. Hâkimin yerine baĢka bir hâkim bulmak mümkündür ancak, tanığın yerine baĢka
bir tanık bulmak her zaman mümkün değildir. Aynı olayda hâkimin hem tanıklık hem de hâkimlik
yapabilmesi olanaksızdır. Bu durum bir görev yasağı oluĢturur (m. 22 CMK). Benzer durum, zabıt
katibi ve bilirkiĢi için de geçerlidir (m. 32/1, 69 CMK).
Her ne kadar hâkim için geçerli olan ret nedenleri savcı için geçerli değil ise de savcının CMK m.
160/2‟deki yeni konumu onu hâkimin konumuna yaklaĢtırmaktadır. Sözün kısası, Ģayet savcı bir olaya
tanık olmuĢsa, o olayda savcılık değil tanıklık yapmalıdır.
Adli Kolluğun, soruĢturmasını yapmıĢ olduğu olaya iliĢkin tanık olarak dinlenebilip dinlenemeyeceği
de tartıĢmalıdır. Kolluk ceza muhakemesi çerçevesinde hareket ettiğinde savcının bir tür yardımcısı
niteliğinde bulunduğundan yani onun adına delil topladığından, savcıya iliĢkin sanığın hem lehinde hem
de aleyhine delil toplayacağı(m. 160/2 CMK) hükmü kıyasen kolluk için de geçerli olacaktır. O hâlde
kolluk ceza muhakemesinde objektif olmak zorundadır. Bu nedenle kolluğun soruĢturmasını yapmıĢ
olduğu bir fiile iliĢkin olarak açılmıĢ davada tanık olarak dinlenmesi mümkün olamamalıdır.
Ancak uygulamada kolluğun, kendi yapmıĢ olduğu iĢlemler bakımından tanık olarak dinlendiği vardır.
Bu uygulama tanıklık kavramına aykırıdır. Zira tanıklık, beĢ duyu marifetiyle vakıf olunan bir suça
iliĢkin bilgileri hâkime anlatmaktır.
Eski TCK ve CMK‟ya göre, müdafiin veya vekilin, tanık olarak dinlenmesi mümkün görülebiliyordu.
Ancak yeni TCK m. 6‟da, müdafi ve vekil yani avukat YARGI GÖREVĠ YAPAN kiĢiler arasında
sayıldığına göre, onun konumu da artık hâkim ve savcıdan farklı değildir. Suça iliĢkin bir bilgiye
sahipse, o da sadece tanık olarak görev yapmalıdır.
Hukuki konular, tecrübe kuralları, genel izlenimler, tahmin veya sonuç çıkarma tanık delilinin
konusunu oluĢturmazlar. Tanık kendi görüĢünü tanıklık olarak anlatamaz. O sadece bir suça iliĢkin olup
da beĢ duyusu marifetiyle vakıf olduğu bilgileri aktaracaktır. Mesela, tanığın kaza yapan otomobilin çok
hızlı olduğunu söylemesi. Ancak olgular yani vakıalar tanık deliline konu olabilir. Bu olgular olumsuz
nitelikte de olabilir. Mesela; tanığın belli bir konuĢmayı duymadığını söylemesi de tanıklıktır.
Yukarıda yapılan açıklamalardan da anlaĢılacağı gibi, tanıklık, kural olarak mecburidir. Ġhtiyari ve
yasak olduğu durumlar istisna olup, CMK‟da açıkça gösterilmiĢtir (m. 45 vd. CMK).
Yasal bir sebep olmaksızın tanıklıktan veya yeminden çekinen tanık hakkında, bundan doğan giderlere
hükmedilmekle beraber, yemininin veya tanıklığının gerçekleĢtirilmesi için dava hakkında hüküm
verilinceye kadar ve her hâlde üç ayı geçmemek üzere disiplin hapsi verilebilir. KiĢi, tanıklığa iliĢkin
yükümlülüğüne uygun davranması hâlinde, derhâl serbest bırakılır (m. 60 CMK).
111

Bu tedbirleri almaya naip hâkim ve istinabe olunan mahkeme ile soruĢturma evresinde sulh ceza hâkimi
yetkilidir (m. 60/2 CMK).
Öte yandan, tanıklığın doğru, gerçeğe uygun yapılmasını temin etmek amacıyla TCK‟da bir dizi
düzenlemeye yer verilmiĢtir. Gerçekten TCK m. 272‟ye göre, hukuka aykırı bir fiil nedeniyle baĢlatılan
bir soruĢturma kapsamında tanık dinlemeye yetkili kiĢi veya kurul önünde gerçeğe aykırı olarak tanıklık
yapan kimseye, dört aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir. Mahkeme huzurunda ya da yemin
ettirerek tanık dinlemeye kanunen yetkili kiĢi veya kurul önünde gerçeğe aykırı olarak tanıklık yapan
kimseye bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası verilir. Üç yıldan fazla hapis cezasını gerektiren bir suçun
soruĢturma veya kovuĢturması kapsamında yalan tanıklık yapan kiĢi hakkında iki yıldan dört yıla kadar
hapis cezasına hükmolunur.
Kendisinin, üstsoy, altsoy, eĢ veya kardeĢinin soruĢturma ve kovuĢturmaya uğramasına neden
olabilecek bir hususla ilgili olarak yalan tanıklıkta bulunması, tanıklıktan çekinme hakkı olmasına
rağmen, bu hakkı kendisine hatırlatılmadan gerçeğe aykırı olarak tanıklık yapması hâlinde, verilecek
cezada indirim yapılabileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir. Birinci fıkra hükmü, özel hukuk
uyuĢmazlıkları kapsamında yapılan yalan tanıklık hâllerinde uygulanmaz (m. 273 TCK).
Aleyhine tanıklık yapılan kiĢi hakkında bir hak kısıtlamasını veya yoksunluğunu sonuçlayacak nitelikte
karar verilmeden veya hükümden önce gerçeğin söylenmesi hâlinde, cezaya hükmolunmaz. Aleyhine
tanıklık yapılan kiĢi hakkında bir hak kısıtlamasını veya yoksunluğunu sonuçlayacak nitelikte karar
verildikten sonra ve fakat hükümden önce gerçeğin söylenmesi hâlinde, verilecek cezanın üçte
ikisinden yarısına kadarı indirilebilir. Aleyhine tanıklık yapılan kiĢi hakkında verilen mahkûmiyet kararı
kesinleĢmeden önce gerçeğin söylenmesi hâlinde, verilecek cezanın yarısından üçte birine kadarı
indirilebilir.
Görüldüğü gibi, tanıklığın kural olarak mecburi oluĢu, sadece CMK değil TCK tarafından da açıkça
öngörülmüĢ bulunmaktadır (m. 274 TCK).
Tanıkların, mecbur oldukları tanıklığı yapabilmeleri için her Ģeyden önce usulüne uygun olarak
çağrılmaları gerekir. Usulüne uygun olarak çağrılan tanık gelmek mecburiyetindedir. CMK‟ya göre
tanıklar çağrı kâğıdı ile çağrılır. Çağrı kâğıdında gelmemenin sonuçları bildirilir. Tutuklu iĢlerde
tanıklar için zorla getirme kararı verilebilir. Karar yazısında bu yoldan getirilmenin nedenleri gösterilir
ve bunlara çağrı kâğıdı ile gelen tanıklar hakkındaki iĢlem uygulanır (m. 43/1 CMK). Bu çağrı telefon,
telgraf, faks, elektronik posta gibi araçlardan yararlanılmak suretiyle de yapılabilir. Ancak, çağrı
kâğıdına bağlanan sonuçlar, bu durumda uygulanmaz. (m. 43/2 CMK). Mahkeme, duruĢmanın devamı
sırasında hemen dinlenilmesi gerekli görülen tanıkların belirteceği gün ve saatte hazır bulundurulmasını
görevlilere yazılı olarak emredebilir(m. 43/3 CMK). Bu madde hükümleri, kiĢinin ancak Cumhuriyet
savcısı, hâkim veya mahkeme önünde tanık olarak dinlenmesi hâlinde uygulanabilir (m. 43/5 CMK).
Bunun anlamı açıktır. Kolluğun tanık çağırma ve dinleme yetkisi yoktur. Usulüne uygun olarak çağrılıp
da mazeretini bildirmeksizin gelmeyen tanıklar zorla getirilir ve gelmemelerinin sebep olduğu giderler
takdir edilerek, kamu alacaklarının tahsili usulüne göre ödettirilir. Zorla getirilen tanık evvelce
gelmemesini haklı gösterecek sebepleri sonradan bildirirse aleyhine hükmedilen giderler kaldırılır. Fiilî
hizmette bulunan askerler hakkındaki zorla getirme kararı askerî makamlar aracılığıyla infaz olunur (m.
44 CMK).
Mahkeme baĢkanı veya hâkim veya Cumhuriyet savcısı tarafından gerekli görüldüğünde 45, 46 ve
48‟inci maddelerde gösterilen hâllerde tanık, tanıklıktan çekinmesinin dayanağını oluĢturan olguları
bildirir ve bu hususta gerektiğinde kendisine yemin verdirilir (m. 49 CMK). Tekrarlayalım ki bu
düzenleme avukatlar ve yardımcıları için geçerli değildir. Aslında sadece avukatlar değil, evlilik bağı
kalmasa bile Ģüpheli veya sanığın eĢi, kan hısımlığından üstsoy veya altsoyu hatta kayın hısımlığının
belli dereceleri de yemine mecbur bırakılmamaları gerekirdi.
Bu hatalı düzenlemenin baĢ sebebi TCK‟nın yalan tanıklığa iliĢkin hükümleri olmuĢtur. Gerçekten,
mesela TCK m. 273‟te öyle bir düzenleme yapılmıĢtır ki en yakın aile bireyleri dahi birbirleri aleyhine,
hatta kiĢinin kendi aleyhine tanıklık yapması mümkün görülmüĢ, bu gibi hâllerde yalan tanıklık
yapanlara “lütfen” ceza indirimi öngörülmüĢtür. Bu, insan haysiyetini, aile hayatını, akraba iliĢkilerini
hiçe sayan ilkel yaklaĢımı yansıtan TCK m. 273‟e göre, kendisinin, üstsoy, altsoy, eĢ veya kardeĢinin
soruĢturma ve kovuĢturmaya uğramasına neden olabilecek bir hususla ilgili olarak yalan tanıklıkta
112 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

bulunması, tanıklıktan çekinme hakkı olmasına rağmen, bu hakkı kendisine hatırlatılmadan gerçeğe
aykırı olarak tanıklık yapması, hâlinde, verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi, ceza vermekten de
vazgeçilebilir. Görüldüğü gibi, bu düzenleme, Yargıtay‟ın en istikrarlı içtihatları ile tanıklıktan çekinme
konusunda elde edilen kazanımları tehdit etmektedir. Ancak bu tehdit, TCK‟dan sonra yürürlüğe giren
CMK‟nın, tanıklıktan çekinme hakkını daraltmak yerine geniĢletmesi suretiyle ortadan kaldırılmıĢ
ancak 49‟ncu madde baki kalmıĢtır.
Dinleme sırasında 15 yaĢını bitirmemiĢ olanlar veya ayırt etme gücüne sahip olmamaları nedeniyle
yeminin niteliği ve önemini kavrayamayanlar, soruĢturma veya kovuĢturma konusu suçlara iĢtirakten
veya bu suçlar nedeniyle suçluyu kayırmaktan ya da suç delillerini yok etme, gizleme veya
değiĢtirmekten Ģüpheli, sanık veya hükümlü olanlar yeminsiz dinlenir (m. 50 CMK).
Yasal bir sebep olmaksızın tanıklıktan veya yeminden çekinen tanık hakkında, bundan doğan giderlere
hükmedilmekle beraber, yemininin veya tanıklığının gerçekleĢtirilmesi için dava hakkında hüküm
verilinceye kadar ve her hâlde üç ayı geçmemek üzere disiplin hapsi verilebilir. KiĢi, tanıklığa iliĢkin
yükümlülüğüne uygun davranması hâlinde, derhâl serbest bırakılır. Bu tedbirleri almaya naip hâkim ve
istinabe olunan mahkeme ile soruĢturma evresinde sulh ceza hâkimi yetkilidir. Davanın görüldüğü
sırada bu tedbirler alındıktan ve yukarıdaki süreler suçun türüne göre tümüyle uygulandıktan sonra o
dava veya aynı iĢe iliĢkin diğer davada tekrar edilmez. Disiplin hapsi kararına itiraz edilebilir (m. 60
CMK).
Her tanık, ayrı ayrı ve sonraki tanıklar yanında bulunmaksızın dinlenir. Tanıklar, kovuĢturma evresine
kadar ancak gecikmesinde sakınca bulunan veya kimliğin belirlenmesine iliĢkin hâllerde birbirleri ile ve
Ģüpheli ile yüzleĢtirilebilirler. Tanıkların dinlenmesi sırasındaki görüntü veya sesler kayda alınabilir.
Ancak; mağdur çocukların, duruĢmaya getirilmesi mümkün olmayan ve tanıklığı maddi gerçeğin ortaya
çıkarılması açısından zorunlu olan kiĢilerin, tanıklığında bu kayıt zorunludur. Bu suretle elde edilen ses
ve görüntü kayıtları, sadece ceza muhakemesinde kullanılır (m. 52 CMK). CMK Yürürlük Kanunu ile
bu kayıt zorunluluğu bir yıl tehir edilmiĢtir.
Tanığa, dinlenmeden önce, gerçeği söylemesinin önemi, gerçeği söylememesi hâlinde yalan tanıklık
suçundan dolayı cezalandırılacağı, doğruyu söyleyeceği hususunda yemin edeceği, duruĢmada
mahkeme baĢkanı veya hâkimin açık izni olmadan mahkeme salonunu terk edemeyeceği anlatılır (m.
53 CMK).
Tanığa, ilk önce adı, soyadı, yaĢı, iĢi ve yerleĢim yeri, iĢyerinin veya geçici olarak oturduğu yerin
adresi, varsa telefon numaraları sorulur. Gerekirse tanıklığına ne dereceye kadar güvenilebileceği
hakkında hâkimi aydınlatacak durumlara, özellikle Ģüpheli, sanık veya mağdur ile iliĢkilerine dair
sorular yöneltilir (m. 58/1 CMK).
Tanıklar, tanıklıktan önce ayrı ayrı yemin ederler. Gerektiğinde veya bir kimsenin tanık sıfatıyla
dinlenilmesinin uygun olup olmadığında tereddüt varsa yemin, tanıklığından sonraya bırakılabilir.
SoruĢturma evresinde Cumhuriyet savcıları da tanıklara yemin verirler (m. 54 CMK).
Yeminin biçimi CMK m. 55‟te düzenlenmiĢtir. Buna göre, sanığa verilecek yemin, tanıklıktan önce
“Bildiğimi dosdoğru söyleyeceğime namusum ve vicdanım üzerine yemin ederim.” ve 54‟üncü
maddeye göre tanıklıktan sonra verilmesi hâlinde “Bildiğimi dosdoğru söylediğime namusum ve
vicdanım üzerine yemin ederim.” biçiminde olur. Yemin edilirken herkes ayağa kalkar.
Tanık, yüksek sesle tekrar ederek veya okuyarak yemin eder.
Okuma ve yazma bilen sağır veya dilsizler yemin biçimini yazarak ve imzalarını koyarak yemin
ederler. Okuma ve yazma bilmeyen sağır veya dilsizler iĢaretlerinden anlayan bir tercüman aracılığıyla
ve iĢaretle yemin ederler (m. 56 CMK).
Tanık, dinlenmeden önce hakkında tanıklık yapacağı olayla ilgili olarak mahkeme baĢkanı veya hâkim
tarafından, kendisine bilgi verilir. Hazır olan sanık, tanığa gösterilir. Sanık hazır değilse, kimliği
açıklanır. Tanıktan, tanıklık edeceği konulara iliĢkin bildiklerini söylemesi istenir ve tanıklık ederken
sözü kesilmez.
Tanıklık edilen konuları aydınlatmak, tamamlamak ve bilgilerinin dayandığı durumları gereğince
değerlendirebilmek için tanığa ayrıca soru yöneltilebilir (m. 59 CMK).
113

Cumhuriyet savcısı ile sanık tarafından gösterilen tanıkların dinlenmeleri söz konusu olduğunda savcı
ve müdafiin talep üzerine mahkeme reisi tanık dinleme iĢini kendilerine verir. Gerçekten CMK m.
201‟e göre, Cumhuriyet savcısı, müdafi veya vekil sıfatıyla duruĢmaya katılan avukat; sanığa, katılana,
tanıklara, bilirkiĢilere ve duruĢmaya çağrılmıĢ diğer kiĢilere, duruĢma disiplinine uygun olarak
doğrudan soru yöneltebilirler. Sanık ve katılan da mahkeme baĢkanı veya hâkim aracılığı ile soru
yöneltebilir. Yöneltilen soruya itiraz edildiğinde sorunun yöneltilmesinin gerekip gerekmediğine,
mahkeme baĢkanı karar verir. Gerektiğinde ilgililer yeniden soru sorabilir. Heyet hâlinde görev yapan
mahkemelerde, heyeti oluĢturan hâkimler, birinci fıkrada belirtilen kiĢilere soru sorabilir.
ÇAPRAZ SORGU YÖNTEMĠ adı verilen aslında sadece DOĞRUDAN SORU SORMA hakkından
ibaret olan ve uygulaması esaslı bir hazırlığı gerektirdiğinden, bazı avukatlar dahil tatbikatçılar
tarafından kullanılmayan bu yöntem iddia ve savunma faaliyetlerinin daha iyi yapılabilmesi ve maddi
gerçeğin daha iyi ortaya çıkması bakımından son derece önemlidir. Aslında bu yöntem adil
yargılamanın en esaslı unsurlarından biridir. Bu bağlamda AĠHM, 15.11.1997 tarihli Zana kararında
AĠHS m. 6‟nın amaç ve hedefinin, bir suçla itham edilen herkesin duruĢmaya katılma hakkına sahip
olduğunu vurgulayarak, söz konusu hükümde öngörülen “kendisini bizzat savunma” ve “tanıklara soru
sorma” hakkının, sanığın duruĢmaya katılmaksızın nasıl kullanılabileceğinin güçlüğüne iĢaret etmiĢtir.
Bir muhakemede deliller, tanık veya tanıkların açıklamalarından ibaret ise bu tanık veya tanıklar
duruĢma esnasında mutlaka dinlenecektir. Daha önce bu hususta tutulmuĢ tutanakların okunmasıyla
yetinilemez (m. 210 CMK).
Yeni CMK, eski CMK dan farklı olarak örgütlü suçlarla ilgili ve sınırlı olarak tanıklar için koruma
öngörmüĢ; bunu tanıklıktan sonraya bırakmayarak, korumayı testi kırılmadan önce gerçekleĢtirmek
istemiĢtir ki bu düzenleme yeni ceza muhakemesi için, adil bir yargılama yapılarak maddi gerçeğe
ulaĢılması bakımından son derece önemli bir adımdır.
Gerçekten CMK m. 58/2‟ye göre, tanık olarak dinlenecek kiĢilerin kimliklerinin ortaya çıkması
kendileri veya yakınları açısından ağır bir tehlike oluĢturacaksa; kimliklerinin saklı tutulması için
gerekli önlemler alınır. Kimliği saklı tutulan tanık, tanıklık ettiği olayları hangi sebep ve vesile ile
öğrenmiĢ olduğunu açıklamakla yükümlüdür. Kimliğinin saklı tutulması için, tanığa ait kiĢisel bilgiler,
Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından muhafaza edilir.
Hazır bulunanların huzurunda dinlenmesi, tanık için ağır bir tehlike teĢkil edecek ve bu tehlike baĢka
türlü önlenemeyecekse ya da maddi gerçeğin ortaya çıkarılması açısından tehlike oluĢturacaksa; hâkim,
hazır bulunma hakkına sahip bulunanlar olmadan da tanığı dinleyebilir. Tanığın dinlenmesi sırasında
ses ve görüntülü aktarma yapılır. Soru sorma hakkı saklıdır (m. 58 CMK).
Görüldüğü gibi CMK, tanığı son derece tehlikeli organize suçlarda korurken dahi vasıtasızlık ilkesini,
mümkün olabilen ölçüde gerçekleĢtirmeye; savunma hakkına zarar vermemeye ve bunun için,
korunarak dinlenen tanığın sesinin ve görüntüsünün duruĢma salonuna aktarılmasını emretmekte ve
soru sorma hakkını muhafaza etmektedir.
Tanıklık görevinin yapılmasından sonra, kiĢinin kimliğinin saklı tutulması veya güvenliğinin
sağlanması hususu ile alınacak önlemler hâlen hazırlanmakta olan Tanık Koruma Kanun‟unda
düzenlenecektir.
Cumhuriyet savcısı veya mahkeme baĢkanı veya hâkim tarafından çağrılan tanığa, her yıl Adalet
Bakanlığınca hazırlanan tarifeye göre kaybettiği zaman ile orantılı bir tazminat verilir. Tanık hazır
olmak için seyahat etmek zorunda kalmıĢsa, yol giderleriyle tanıklığa çağrıldığı yerdeki ikamet ve
beslenme giderleri de karĢılanır. Tanığa ödenmesi gereken tazminat ve giderler, hiçbir vergi, resim ve
harç alınmaksızın, ödenir (m. 61 CMK).
Olay hakkında bildiklerini hâkime anlatan kiĢiye tanık denir. Yeni CMK savcı huzurunda dinlenen
tanığı da aynı konuma çıkarmıĢtır. Dolayısıyla hâkim ve savcı dıĢındaki kovuĢturma organlarının
bilgisine baĢvurduğu kiĢiler teknik anlamda tanık ve bu kiĢilerin faaliyeti de tanıklık olarak
nitelendirilemez. Burada olsa olsa bilgi almadan söz edilebilir. Mesela, kolluğun yaptığı da sadece bilgi
almadır.
114 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

III. Sanık ve Tanıktan BaĢka KiĢilerin Açıklamaları
Burada kısaca suç ortağı, suçtan zarar gören (mağdur) ve katılan üzerinde duracağız.
Suç ortakları, bazı ülkelerde, mesela Almanya‟da gerek birlikte iĢlenen fiil ve gerekse kendisinin fiile
olan katkısı bakımından tanık olarak kabul edilmemektedir.
Bizde ise suç ortaklarının tanık olarak dinlenmesi kabul edilmektedir. CMK m. 50‟de, “yemin
verilmeyen tanıklar” baĢlığı altında, “soruĢturma veya kovuĢturma konusu suçlara iĢtirakten veya bu
suçlar nedeniyle suçluyu kayırmaktan ya da suç delillerini yok etme, gizleme veya değiĢtirmekten
Ģüpheli, sanık veya hükümlü olanlar yeminsiz dinlenir” denilmek suretiyle bu husus dile getirilmiĢ
olmaktadır. Yeminsiz olarak dinlenen tanıklar, gerçeğe aykırı tanıklıkta bulundukları takdirde
cezalandırılacakları için gerçeğe aykırı ifade veren suç ortağını cezalandırmak baĢta Anayasa‟nın 17 nci
m.‟si olmak üzere ceza muhakemesinin pek çok ilkesine aykırıdır. Buna rağmen gerek Adalet
Bakanlığında oluĢturulan CMK bilim komisyonu ve gerekse TBMM Adalet Alt Komisyonu mevcut
durumu korumayı tercih etmiĢtir.
Hukukumuzda suçtan zarar gören kiĢiler, kural olarak, tanıklık yapabilir ve tanıklara iliĢkin hükümlere
tabidir. Fakat bu kiĢiler olayın tarafı olduğundan, açıklamaları ihtiyatla değerlendirilmelidir. Aslında
mağdur, fiil üzerinde gerçekleĢmiĢ olduğu için olayı en iyi bilen kiĢidir; en azından öyle farz edilebilir.
Bu kiĢiler olayı taraf tutmadan anlatsa, soruĢturma ve kovuĢturma makamlarının iĢi kolaylaĢır; ancak
insan, tabiatı gereği, genellikle kendini haklı görme eğiliminde olabilir veya öç alma duygusu içine
girebilir. Bu nedenle, suçtan zarar görenlerin açıklamaları objektif olmayabilir.
Suçtan zarar gören kamu davasına katılarak “katılan” sıfatını almıĢsa durumunda değiĢiklik olmaz. Öte
yandan muhbir yani ihbarda bulunan veya Ģikâyet dilekçesi veren kiĢiler de hukukumuzda tanık olarak
kabul edilmektedir.
Nihayet, bilirkiĢiler de tanık olarak dinlenebilirler. Ancak, bu iki sıfat tek kiĢide birleĢemez. TanıkbilirkiĢilerde tanıklık tercih edilmelidir. Çünkü, bir olayda baĢka bilirkiĢi bulmak kolaydır ancak baĢka
tanık bulmak o kadar kolay değildir. Hatta çoğu zaman mümkün değildir.
IV. Yazılı Açıklamalar (Belgeler)
Muhakeme konusu olay hakkında, delil olabilecek bir düĢünceyi ihtiva eden her türlü yazıya, bunlar
marifetiyle yapılan açıklamalara da yazılı açıklamalar denir.
Yazılı açıklamalar olayla ilgili olmalıdır. Ġçeriği, delil olabilecek bir bilgi olmalıdır.
CMK açısından yazı parçası ile belge arasında, kural olarak bir fark yoktur.
Bunlar kolluk, savcı ve hâkim tutanakları gibi resmî; mektup veya buna benzer yazılar gibi özel olabilir.
Bunların kim veya kimler tarafından yazıldığının önemi yoktur. Anonim dahi olabilirler. Ceza
muhakemesinde evrak kavramı, daha dar olarak düzenlenmiĢ ve yalnızca okuma yoluyla algılanabilen
belgelerden söz edilmiĢtir (m. 209 vd. CMK).
Belgeler duruĢmada okunur. Naip veya istinabe yoluyla sorgusu yapılan sanığa ait sorgu tutanakları,
naip veya istinabe yoluyla dinlenen tanığın ifade tutanakları ile muayene ve keĢif tutanakları gibi delil
olarak kullanılacak belgeler ve diğer yazılar, adli sicil özetleri ve sanığın kiĢisel ve ekonomik durumuna
iliĢkin bilgilerin yer aldığı belgeler, duruĢmada okunur. Sanığa veya mağdura ait kiĢisel verilerin yer
aldığı belgelerin, açıkça istemeleri hâlinde, kapalı oturumda okunmasına mahkemece karar verilebilir
(m. 209 vd.CMK). Burada geçen “kiĢisel veri” ibaresinin “NĠTELĠKLĠ KĠġĠSEL VERĠ” olarak
anlaĢılması gerekir. Zira KiĢisel Verilerin Korunması Kanunu Tasarısı‟na göre, kiĢisel veri; belirli veya
kimliği belirlenebilir bir kiĢiye iliĢkin bütün bilgileri ifade eder. Yani, sanığın adı kiĢisel veridir. Bunun
için kapalı oturum istenmesi düĢünülemez. Oysa yakında yasalaĢması beklenen tasarının 5‟nci
maddesine göre özel niteliği olan kiĢisel veriler; kiĢilerin ırk, siyasî düĢünce, felsefi inanç, din, mezhep
veya diğer inançları, sağlık ve özel yaĢamları ve her türlü ceza mahkûmiyetleri ile ilgili kiĢisel
verilerdir.
115

Bir açıklamayı ve görüĢü içeren resmî belge ve diğer yazılar ve fennî muayene ve doktor raporlarının
okunmasından sonra gerekli görülürse, belge ve diğer yazılar veya raporda imzası bulunanlar,
açıklamada bulunmak üzere duruĢmaya çağrılabilirler (m. 214 CMK).
Olayın delili, bir tanığın açıklamalarından ibaret ise bu tanık duruĢmada mutlaka dinlenir. Daha önce
yapılan dinleme sırasında düzenlenmiĢ tutanağın veya yazılı bir açıklamanın okunması dinleme yerine
geçemez. Tanıklıktan çekinebilecek olan kiĢi, duruĢmada tanıklıktan çekindiğinde, önceki ifadesine
iliĢkin tutanak okunamaz (m. 210 CMK).
CMK m. 211‟e göre, a) Tanık veya sanığın suç ortağı ölmüĢ veya akıl hastalığına tutulmuĢ olur veya
bulunduğu yer öğrenilemezse, b) Tanık veya sanığın suç ortağının duruĢmada hazır bulunması, hastalık,
malûllük veya giderilmesi olanağı bulunmayan baĢka bir nedenle belli olmayan bir süre için olanaklı
değilse, c) Ġfadesinin önem derecesi itibarıyla tanığın duruĢmada hazır bulunması gerekli sayılmıyorsa,
bu kiĢilerin dinlenmesi yerine, daha önce yapılan dinleme sırasında düzenlenmiĢ tutanaklar ile
kendilerinin yazmıĢ olduğu belgeler okunabilir. Cumhuriyet savcısı, katılan veya vekili, sanık veya
müdafii belirtilenlerin dıĢında kalan tutanakların okunmasına birlikte rıza gösterebilirler.
Aralarında çeliĢki bulunması hâlinde; sanığın, hâkim veya mahkeme huzurunda yaptığı açıklamalar ile
Cumhuriyet savcısı tarafından alınan veya müdafiinin hazır bulunduğu kolluk ifadesine iliĢkin
tutanaklar duruĢmada okunabilir (m. 213 CMK). Eski CMK‟dan farklı olarak burada “ikrarına delil
olmak üzere” okunabilir (m. 247/1 CMK) denilmemesi ve sadece “müdafi huzurunda” alınan ifadenin
okunabileceğinin söylenmesi dikkat çekicidir ve son derece isabetlidir.
Tanık, bir hususu hatırlayamadığını söylerse önceki ifadesini içeren tutanağın ilgili kısmı okunarak
hatırlamasına yardım edilir. Tanığın duruĢmadaki ifadesiyle önceki ifadesi arasında çeliĢki
bulunduğunda, evvelce alınmıĢ ifadesi okunarak çeliĢkinin giderilmesine çalıĢılır (m. 212 CMK).
Dinleme ve okumadan sonra ilgili kiĢiye mutlaka diyeceği sorulur.
Gerçekten CMK m. 215‟e göre, suç ortağının, tanığın veya bilirkiĢinin dinlenmesinden ve herhangi bir
belgenin okunmasından sonra bunlara karĢı bir diyecekleri olup olmadığı katılana veya vekiline,
Cumhuriyet savcısına, sanığa ve müdafiine sorulur. Bu emredici bir düzenlemedir. Ġstisnası yoktur. Zira
vasıtasızlık, sözlülük ilkeleri ile savunma hakkı ve adil yargılanma hakkı bunu zorunlu kılmaktadır.
Yeni ceza muhakemesinde, kimse meramını anlatmaktan alıkonamaz. Ne var ki uygulamada bu
düzenlemeye de uyulmamaktadır. Dileriz bu olumsuz uygulama, yeni CMK ile birlikte olumlu yönde
değiĢir.
DuruĢmanın nasıl yapılacağı hakkındaki kanuni merasime riayet edilip edilmediği ancak tutanak ile
ispat olunabilir. Tutanağın bu kısmına karĢı yalnız sahtelik iddiası yapılabilir (m. 222 CMK).
Görüldüğü gibi ispat gücü en yüksek tutanak duruĢma tutanağıdır. Bunu, ispat gücü açısından hâkim
tutanakları, savcı tutanakları ve kolluk tutanakları takip eder. Ancak eski CMK uygulamasında, olaya
yakınlığı sebebiyle ve savcının içinde bulunduğu pasif statü yüzünden, belli ölçüde hukuka aykırı da
olsa kolluk tutanakları çok değerli sayılmaktaydı. Yeni CMK‟ya göre, soruĢturma evresinin gerçek
patronu savcı olduğuna ve tüm kararları onun alması lazım geldiğine göre, artık bir hukukçu ve aynı
zamanda Ģüphelinin koruyucusu olan savcının (m. 160/2 CMK) tutanakları eskisine nazaran daha
teminatlı ve daha değerli olarak kabul edilebilecektir.
V. Görüntü ve (veya) Ses Kaydeden Araçlarla Açıklama
Ses ve/veya görüntü kaydeden araçlarla yapılan tespitlerin ceza muhakemesinde delil olarak kullanılıp
kullanılamayacağı sorunu, hızla geliĢen teknolojinin Ceza Muhakemesi Hukukunda ortaya çıkardığı
önemli sorunlardan biridir.
Ġlk bakıĢta, somut bir olayla ilgili olarak sanıkların ses ve/veya görüntülerinin tespit edilmiĢ olması,
iĢlendiği ileri sürülen suçun ispatında önemli bir buluĢ gibi telakki edilmiĢ ancak yine de kötüye
kullanılabileceği kuĢkularını içinde barındıran bu düĢünce, iĢin esasının hukukçular tarafından
öğrenilmesine paralel olarak değiĢmeye baĢlamıĢtır.
Ceza Muhakemesi Hukukunda SES VE/VEYA GÖRÜNTÜ KAYDEDEN ARAÇLARLA YAPILAN
TESPĠTLERĠN deliller içindeki yerini açıklamak kolay değildir.
116 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI

Burada ses ve/veya görüntü bandının usulüne göre doldurulup muhafaza altına alınmıĢ ve yine usulüne
uygun bir Ģekilde mahkemeye delil olarak sunulmuĢ bulunup bulunmamasına göre ikili bir ayırım
yapmak gerekir. Usulüne göre doldurulup muhafaza altına alınmıĢ ve yine usulüne uygun bir Ģekilde
mahkemeye delil olarak sunulmuĢ bulunan ses ve/veya görüntü bantlarının delil olduğu açıktır.
Bunlar da aslında bir çeĢit yazılı açıklamalardır. Filmler, teyp bantları, video kasetleri, bilgisayar
disketleri gibi araçların içeriği muhakeme konusu olay hakkında, delil olabilecek bir düĢünceyi ihtiva
ediyor ve yukarıda açıklanan koĢulları taĢıyorsa, bunların belge olduğundan Ģüphe etmemek lâzım gelir.
Kaldı ki maddi gerçeğin araĢtırıldığı ceza muhakemesi hukukunda her Ģey delildir ve hâkimin bu
delilleri serbestçe değerlendirilebilme yetkisi bulunmaktadır.
Mesela 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun‟un 55‟inci
maddesinde ses ve/veya görüntü bantlarının nasıl doldurulup muhafaza edileceği açıklanmıĢtır.
Buna göre; “siyasî partiler adına radyo ve televizyon ile yapılacak konuĢmalar, Yüksek Seçim
Kurulu‟nun görevlendireceği bir kurul üyesi huzurunda adına konuĢma yapılacak siyasî partinin
isteğine uygun olarak yayından önce veya yayın sırasında ses ve görüntü alma cihazı ile tespit edilir.
KonuĢmanın hangi parti adına ve kimin tarafından yapıldığına dair görevli kurul üyesiyle radyo ve
televizyon idaresinde görevli en az iki kiĢi tarafından tutanak düzenlenir. KonuĢmaları tespit eden bant
ve sair tespit araçları Yüksek Seçim Kurulu tarafından saklanır. KonuĢmalar bir dava konusu yapıldığı
ve istenildiği takdirde merciine verilir”.
Bu örnek de gösteriyor ki ses ve/veya görüntü bantları, güvenilirliği sağlamaya yönelik belirli bir usul
çerçevesinde doldurulup muhafaza edilmiĢlerse, ancak o zaman ceza muhakemesinde delil aracı vasfını
taĢıyabilirler. Ne var ki usulüne uygun doldurulmuĢ ve muhafaza altına alınmıĢ olsalar da ses ve /veya
görüntü bantlarındaki tespitler TEK BAġLARINA MAHKUMĠYET KARARI VERĠLMESĠNE
YETMEZLER. Bunların BAġKA DELĠLLERLE DE DESTEKLENMESĠ GEREKĠR.
Nitekim Yargıtay 9 uncu CD‟sinin 5.10.1984 tarihli örnek içtihadına göre, “TEYP BANTLARININ
TEK BAġINA DELĠL VASFINI HAĠZ OLAMAYACAĞI DÜġÜNÜLMEDEN VE DOSYADA
SANIKLARIN SUÇ KONUSU SÖZLERĠ SARF ETTĠKLERĠNE DAĠR BANTTAN BAġKA HĠÇ
BĠR DELĠL BULUNMADIĞI GÖZETĠLMEDEN YAZILI ġEKĠLDE MAHKUMĠYET HÜKMÜ
KURULMASI BOZMAYI GEREKTĠRMĠġTĠR.
Görüldüğü gibi Yargıtay, tahrifat iddiası bulunmamasına rağmen, ses bantlarının tek baĢına DELĠL
VASFINI HAĠZ OLAMAYACAĞINI açıkça ifade etmiĢtir.
O hâlde, ses ve/veya görüntü bantları usulüne göre doldurulup muhafaza altına alınmamıĢ ve yine
usulüne uygun bir Ģekilde mahkemeye delil olarak sunulmuĢ değilse, söz konusu bantlar HĠÇBĠR
ġEKĠLDE, tanıklık veya ikrar gibi DELĠL VASFINI HAĠZ OLAMAZ. Ancak bir belirti olarak değer
taĢıyabilir.
BaĢka bir ifade ile, yan delillerle de desteklense, bu tür bantlar ceza muhakemesinde delil aracı olarak
kullanılamaz. Yargıtay‟ın yukarıda açıklanan kararından çıkan bu sonuç, elektronik bilimiyle meĢgul
olan bilim adamlarınca da doğrulanmaktadır.
Buna göre; ses ve/veya görüntü bantları, manyetik kayıtlardır. Bunların son aldığı Ģekle bakarak daha
önce hangi Ģekilde olduklarının tespit edilebilmesi; baĢka bir ifade ile, bunlar üzerinde yapılan
değiĢikliklerin saptanabilmesi imkânsızdır. Zira bandın değiĢiklikten önce ne durumda olduğu teknik
olarak ortaya konulamamaktadır. Bununla birlikte, manyetik tahribat olmaksızın bu bantlara yapılacak
ekleme ve çıkarmaların (montaj) tespiti, bugünkü teknolojik olanaklar karĢısında mümkün
görünmektedir. O hâlde bu koĢullarda, 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri
Hakkında Kanun‟un 55‟inci maddesinde izlenen yola benzer bir yol izlenmemiĢ yani ses ve/veya
görüntü bantlarının doldurulma ve muhafazasına dair esaslar belli edilmemiĢ ise; nasıl kaydedildiği ve
muhafaza edildiği belli olmayan ses ve/veya görüntü bantlarının delil olarak kullanılacakları
(uyuĢmazlık konusu) olayı temsil edebilmesi dolayısıyla da delil olarak nitelenebilmesi mümkün
değildir.
Öte yandan yeni CMK m. 135‟te görüntü veya seslerin dinlenebileceği ve tespit edilebileceğinin, keza
aynı Kanun‟un 140‟ncı maddesinde konuĢma veya görüntünün kayda alınabileceğinin açıklanması
117

karĢısında bu Kanun‟un hükümlerine uygun olarak yapılmıĢ olan ses ve/veya görüntü kayıtlarının da
delil olarak nitelendirilmesi mümkündür.
Ceza Muhakemesi Hukuku bakımından kaynak ülke durumunda bulunan Almanya‟da da genelde
yukarıda yapılan açıklamalar geçerlidir. O kadar ki Alman Ceza Muhakemesi Hukuku doktrininde 50‟li
yıllardan bu yana ses ve/veya görüntü kayıtları, üzerlerinde tahrifat yapılmasının belgelere nazaran çok
daha kolay olması yüzünden, belge olarak dahi kabul edilmemektedir. Ses ve/veya görüntü bantları
keĢif konusu objeler olarak değerlendirilmekte; bunların, çocuk kaçırarak Ģantaj yapılması gibi son
derece ağır hâllerde ve çok sınırlı durumlarda ceza muhakemesinde kullanılabilmesi kabul edilmektedir.
Öte yandan yine Almanya‟da hukuka aykırı yollardan elde edilen ses ve/veya görüntü bantlarının,
Anayasa‟nın ikinci maddesi hükmü ile garanti edilen kiĢilik hakları ile sıkı bir iliĢki içinde bulunması
nedeniyle delil yasakları içinde mütalaa edilmesi ve ceza muhakemesinde kullanılmaması görüĢü ağır
basmaktadır. Avusturya‟da ses ve/veya görüntü bantlarının hukuki statüsü Alman Hukukuna
benzemektedir. Ġsviçre‟de de durum, genelde Almanya ve Avusturya‟dan farklı değildir. Ġsviçre
öğretisinde, ses bantlarının gizlice doldurularak daha sonra ceza muhakemesinde delil olarak
kullanılmasının Alman ve Ġsviçre anayasalarının sadece kiĢilik haklarını koruyan hükümlerine değil,
aynı zamanda insan haysiyetinin korunmasına iliĢkin hükümlerine de aykırılık teĢkil edeceği ifade
edilmiĢtir. Ġngiltere‟de ses ve/veya görüntü bantları, kural olarak, bir iki istisna dıĢında belge
(documantary evidence) kabul edilmemektedir. Daha da önemlisi 1984 tarihli Polis ve Suç Delilleri
Kanun‟unda (Police and Criminal Evidence Act 1984) yapılan bir düzenleme ile hâkim, eğer ADĠL
YARGILAMA ilkesi ihlâl edilecekse, hukuka uygun surette elde edilmiĢ bulunan delillerden dahi
vazgeçebilme konusunda, takdir yetkisi ile donatılmıĢtır.
Nihayet Fransa‟da ise diğer Kıt‟a Avrupası ülkelerinde olduğu gibi, delil serbestliği ve hâkimin delilleri
serbestçe değerlendirebilmesi ilkeleri geçerlidir. Ancak uygulamada Fransız Yargıtayının istikrarlı
kararlarına göre, ses bantların delil olarak kullanılması, bunların kolayca tahrif edilebileceği, üzerlerinde
sahtecilik yapılabileceği ve/veya kiĢilik haklarını ihlâl edebileceği gerekçeleriyle son derece sınırlı
tutulmuĢtur. Bu uygulamanın bir sonucu olarak, ses veya benzeri bantlar Fransa‟da sadece tanık beyanı
veya belge gibi bir delil değil sadece vak‟a tahmini (Tatsachenvermutungen) veya belirti (Indizien)
sayılmaktadır. Hukuka uygun elde edilmeyen bir delil ceza muhakemesinde hükme esas alınamaz;
baĢka bir ifade ile delil olarak kullanılamaz.
Demek oluyor ki böyle bir aracın bir hukuk devletinin ceza muhakemesinde kullanılabilmesi için
hukuka uygun yollardan, daha teknik bir ifade ile delil yasakları ihlâl edilmeksizin elde edilmiĢ olmaları
gerekir. Bu noktada karĢımıza delil yasakları kavramı çıkmaktadır.
Ġspat edilecek olayın dolaylı olarak ispatına yardımcı olan vakıalara ve izlere belirti denmektedir. Maddi
gerçeğin araĢtırılması, her Ģeyin delil olması ve hâkimin delilleri serbestçe takdir edebilmesi ilkelerinin
hâkim olduğu ceza muhakemesi hukukumuzda belirtilerin delil olup olmadığının tartıĢılmasına gerek
bile olmamak gerekir.
VI. Belirtiler
Gerçekten, belirtiler günümüz ceza muhakemesi için fevkalâde önemlidir. Öyle ki bazen tanık
açıklamalarından da daha değerli olabilmektedirler. Alibi adı verilen ve sanığın suç iĢlendiği sırada suç
mahâllinde bulunmadığı anlamına gelen belirti, baĢka delillerle desteklendiğinde sanığın beraat etmesi
gibi önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Sanığın veya mağdurun beden muayenesi neticesinde elde
edilen veriler (m. 75 vd. CMK), bir fren izi, suç mahâllinde bulunan eĢya ve izler belirtidir ve öteki delil
ve belirtiler ile desteklendiğinde bir anlam kazanırlar. Bu desteklenme ihtiyacı sadece belirtiler için
değil, kural olarak, bütün deliller için söz konusudur. Hâkim, vicdani delil sistemi içinde her delili,
ötekileri ile iliĢkisini göz önünde tutarak büyük bir dikkatle, esaslı bir Ģekilde değerlendirmek
durumundadır. Adli kolluğu kuran, (m. 164 vd.) yeni delil elde etme yöntemleri (mesela m. 75 vd., 135
vd.) ile kriminalistik bilimini soruĢturma ve kovuĢturma makamlarının emrine veren yeni CMK ile (m.
78 vd. CMK) ülkemiz bilimsel deliller aĢamasına geçmiĢ ve SANIKTAN DELĠLE değil DELĠLDEN
SANIĞA gidilmesi yöntemi benimsenmiĢtir. Bu nedenle yeni ceza muhakemesinde belirtiler çok daha
önemli hâle gelmiĢtir. Bunlar, tanık açıklamaları gibi klâsik delillere göre çok daha güvenilir sonuçlar
verdiğinden, insan hakları ihlallerine yol açmadan, adil yargılama ilkesini zedelemeden maddi gerçeğe
ulaĢmayı mümkün kıldığından artık ülkemizde de vazgeçilmez ispat araçlarındandır.
118 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ceza muhakemesinde karar verme yetkisini haiz olan yetkililerin karar
verebilmelerini temin için delillerin hazır bulundurulmasına delillerin toplanması
denir.
Deliller, soruĢturma evresinde toplanır. Bu toplanan delillere göre, karar verme
yetkisi bulunan savcı ya iddianame düzenler, ya da takipsizlik (kovuĢturmama,
kovuĢturmaya yer olmadığı) kararı vererek iĢe son verir. Dava açıldığında, yine
toplanan delillere dayanarak kovuĢturmada yetkili bulunan hâkim veya hâkimler ilgili
kararları verirler ve yine toplanan delillere göre bir hüküm ile dava sona erer.
Deliller, yeni CMK‟nın sistemine göre sadece, soruĢturma evresinde toplanır.
Yeni sistemde mahkeme delil toplamayacaktır. Zira mahkeme, deliller toplanmadan,
dosya tamamlanmadan hazırlanan iddianameyi iade edecektir; etmek zorundadır
(CMK m. 174, 170). Toplatma gereği sonradan ortaya çıkan bir delil olursa,
mahkeme bunu savcılık marifetiyle elde edecektir.
Burada yeni CMK‟ya, eski CMUK‟un 214 ve 237/son maddelerinin
alınmamasına dikkat edilmelidir. Bu basit bir değiĢiklik değil, önemli bir zihniyet
değiĢikliğinin ifadesidir.
Gerçekten eski CMUK m. 214 hükmünde, “mahkeme reisi dahi re‟sen tanık ve
bilirkiĢi celbine ve baĢkaca sübut sebeplerinin toplanmasına karar verebilir.”
deniyordu. CMUK‟un 237 nci maddesinin son fıkrasında da “Mahkeme vuku bulan
talep üzerine veya kendiliğinden tanık ve bilirkiĢi celbini ve baĢkaca sübut
sebeplerinin ihzar ve iradını emredebilir” denilmek suretiyle bu husus dile
getirilmiĢti. Bu düzenlemeler yeni CMK‟ya alınmamıĢtır.
Bu esaslar istinaf muhakemesinde de geçerlidir.
Ancak ceza muhakemesinde amaç, adil bir Ģekilde yapılan bir yargılama
neticesinde, insan hakları ihlallerine yol açmadan maddi gerçeğin araĢtırılması
olduğundan, bir delilin geç kalınarak, kovuĢturma evresinde sunulması, onun reddini
gerektirmez. Nitekim CMK m. 207‟e göre, delilin ortaya konulması istemi, bunun
veya ispat edilmek istenen olayın geç bildirilmiĢ olması nedeniyle reddedilemez.
Keza, adil yargılama ilkesinin ayrılmaz parçası olan savunma hakkının bir
gereği olarak CMK m. 177‟de, sanığın duruĢma hazırlığı devresinde savunma delili
toplanmasını isteyebileceği hüküm altına alınmıĢtır. Buna göre, sanık, tanık veya
bilirkiĢinin davetini veya savunma delillerinin toplanmasını istediğinde, bunların
iliĢkin olduğu olayları göstermek suretiyle bu husustaki dilekçesini duruĢma
gününden en az beĢ gün önce mahkeme baĢkanına veya hâkime verir.
191. Ġstinaf mahkemesi keĢif yapabilir mi?
Hâkimin, muhakeme konusu olay ile ilgili hususları, beĢ duyusu aracılığı ile,
yani görerek, duyarak, tadarak, koklayarak ve nihayet dokunarak incelemesine keĢif
denmektedir.
KeĢif, kural olarak, hâkim tarafından yapılır. Gecikmesinde sakınca bulunan
durumlarda savcının da keĢif yapabilmesine izin verilmiĢtir. Gerçekten CMK m.
83/1‟de, “ KeĢif, hâkim veya mahkeme veya naip hâkim ya da istinabe olunan hâkim
veya mahkeme ile gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı
tarafından yapılır.” denilmektedir.
119
KeĢif muhakemenin her safhasında yapılabilir. CMK‟da bunu yasaklayan bir
hüküm mevcut değildir. O hâlde istinaf aĢamasında da keĢif mümkündür.
25.5.2005 tarih ve 5351 sayılı Kanun ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Ġnfazı
Hakkında Kanun‟un 92‟nci maddesine eklenen fıkraya göre; 5271 sayılı Kanun‟un
250‟nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan suçlarla ilgili olarak alınan bilgilerin
doğruluğunun araĢtırılması bakımından zorunlu görülen hâllerde, hükümlü veya
tutuklular, rızaları alınmak koĢuluyla, ilgili makamın ve Cumhuriyet baĢsavcılığının
talebi üzerine hâkim kararı ile geçici sürelerle ceza infaz kurumundan alınabilirler. Bu
süreler, hükümlü veya tutuklu dinlendikten sonra iĢin niteliğine göre, her defasında
dört günü ve hiçbir surette onbeĢ günü geçmemek üzere hâkim tarafından tayin
olunur ve hükümlülük ve tutuklulukta geçmiĢ sayılır. Ceza infaz kurumundan ayrılıĢ
ve dönüĢlerinde hükümlü veya tutuklunun sağlık durumu doktor raporu ile tespit
edilir. Yer gösterme sırasında yapılan iĢlemlere iliĢkin belgelerin bir örneği, ilgilinin
dosyasında muhafaza edilmek üzere, Cumhuriyet baĢsavcılığına gönderilir.
Ġstinaf aĢamasında da uygulanabilecek olan bu kurala, hâkimlerimizin ve
savcılarımızın ihtiyatla yaklaĢmaları gerekir.
192.Ġstinaf aĢamasında ölü muayenesi ve otopsi mümkün
müdür?
KeĢfin tanımı hatırlanacak olursa ölü muayenesi ve otopsinin de bir çeĢit keĢif
olduğu hemen anlaĢılır. CMK, önemi sebebiyle, bunları ayrıca düzenleme gereği
duymuĢtur. KeĢfe iliĢkin hükümlerin burada da uygulanacağı açıktır. O hâlde hâlâ
yapılabilecek durumdaysa, istinaf aĢamasında da ölü muayenesi ve otopsi yapılabilir.
193. Diğer delil toplama yöntemleri (koruma tedbirleri)
nelerdir?
CMK‟da var olan delil toplama yöntemleri, yukarıda açıklananlardan ibaret
değildir. Bunların yanı sıra, özellikle koruma tedbirleri de diğer amaçların yanında
delil toplama amacıyla da kabul edilen ceza muhakemesi iĢlemleridir. Mesela
yakalama, tutuklama, arama, elkoyma gibi eski CMUK‟da da bulunanlarla beraber,
iletiĢimin dinlenmesi ve tespiti, gizli soruĢturmacı görevlendirilmesi, teknik izleme,
beden muayenesi, fizik kimliğin tespiti gibi koruma tedbirleri, aynı zamanda delil
toplama amaçlı iĢlemlerdir.
194.Ġstinaf aĢamasında deliller nasıl değerlendirir?
Ceza muhakemesinde karar verme yetkisini haiz olan yetkililerin, toplanan
delillerden sonuç çıkarıp, bu sonucu kararlarında kullanmalarına delillerin
değerlendirilmesi denir. Önemle ifade edelim ki CMK delillerin
değerlendirilmesinde, yetkililere takdir yetkisi tanımıĢtır. Gerçekten, CMK m.
217/1‟de “Hâkim, kararını ancak duruĢmaya getirilmiĢ ve huzurunda tartıĢılmıĢ
delillere dayandırabilir. Bu deliller hâkimin vicdanî kanaatiyle serbestçe takdir edilir”
denilmek suretiyle bu husus ifade edilmiĢtir. Bu durum “delillerin serbest
değerlendirilmesi ilkesi” olarak anılmaktadır.
CMK‟nın, delillerin serbest değerlendirilmesi ilkesine yer vermekle keyfiliğe
izin vermiĢ olduğu söylenemez.
120 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Her Ģeyden önce hukukun genel, muhakeme hukukunun ve ceza muhakemesi
hukukunun temel ilkeleri buna engeldir.
Öte yandan Anayasa‟nın 138 inci maddesinde, “Hâkimler görevlerinde
bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre
hüküm verirler” hükmü buna engeldir.
Kaldı ki mahkemelerde duruĢmalar herkese açıktır ve bütün mahkemelerin her
türlü kararlarının gerekçeli olacağı bir Anayasa kuralıdır (Anayasa m. 141). Adalet
hizmetleri ve savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi,
adalet müfettiĢleri ile hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler, araĢtırma,
inceleme ve soruĢturma iĢlemleri ise adalet müfettiĢleri eliyle yapılır (Anayasa
m.144).
Öte yandan, bilimsel metodlarla elde edilen deliller, delillerin serbest
değerlendirilmesi ilkesinin sınırlarını zorlamaya baĢlamıĢtır. Belirtiler bunların
baĢında gelmektedir. Mesela öldürülen kiĢinin tırnakları arasında bulunan deri
parçasının sanığa ait olduğu bilimsel olarak ispatlandığında hâkimin bunu reddetmesi
kolay olamayacaktır. Ancak, bilimsel incelemeler bunun muhtemelen sanığa ait
olabileceği sonucunu verirse, hâkim sırf buna dayanarak mahkûmiyet hükmü
veremeyecektir.
195. Ġstinaf aĢamasında bilirkiĢi görevlendirilebilir mi?
Çözümü özel ve teknik bilgiyi gerektiren bir konuda, ceza muhakemesinde
karar verme yetkisini haiz olan yetkililerce, özel veya teknik bilgisine baĢvurulan
kiĢiye, “bilirkiĢi” denir.54
BilirkiĢi, her Ģeyden önce belli bir konuda bilgi ve uzmanlığı olan bir kiĢidir.
CMK m. 63‟te, “çözümü özel veya teknik bir bilgiyi gerektiren hâllerde bilirkiĢinin
oy ve görüĢünün alınmasına karar verilir” denilmek suretiyle bu husus ifade
edilmiĢtir.
BilirkiĢi tayinine, soruĢturma evresinde savcı, kovuĢturma ve istinaf evresinde
hâkim yetkilidir. CMK m. 63‟e göre, re‟sen veya Cumhuriyet savcısının, katılanın,
vekilinin, Ģüphelinin veya sanığın, müdafiinin veya kanuni temsilcinin istemi üzerine
karar verilebilir. Ancak hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukuki bilgi ile
çözülmesi olanaklı konularda, bilirkiĢi dinlenemez.
Sanık, bilirkiĢinin davetini istediğinde, bunların iliĢkin olduğu olayları
göstermek suretiyle, bu husustaki dilekçesini duruĢma gününden en az beĢ gün önce,
mahkeme baĢkanına veya hâkime verir. Bu dilekçe üzerine verilecek karar, kendisine
derhâl bildirilir. Sanığın kabul edilen istemleri, Cumhuriyet savcısına da bildirilir
(CMK m. 177). Bundan baĢka kanunda gösterilen ilgililerin uzman kiĢiden görüĢ
alma hak ve yetkileri vardır. Gerçekten CMK m. 67/son‟a göre, Cumhuriyet savcısı,
katılan, vekili, Ģüpheli veya sanık, müdafii veya kanuni temsilci, yargılama konusu
olayla ilgili olarak veya bilirkiĢi raporunun hazırlanmasında değerlendirilmek üzere
ya da bilirkiĢi raporu hakkında, uzmanından bilimsel mütalaa alabilirler (m. 67 son
CMK).

54 Gürelli, Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda BilirkiĢilik, Ġstanbul 1967, s. 16.
121
Mahkeme baĢkanı veya hâkim, sanığın veya katılanın gösterdiği tanık veya
uzman kiĢinin çağrılması hakkındaki dilekçeyi reddettiğinde, sanık veya katılan o
kiĢileri mahkemeye getirebilir. Bu kiĢiler duruĢmada dinlenir (m. 178 CMK). Burada
eski CMK m. 213‟ten farklı olarak yeni CMK m. 178‟de “dinlenebilir”; değil
“dinlenir” denilmiĢ olması önemlidir. Bu suretle bu hak MUTLAK BĠR HAK hâline
getirilmiĢtir.
BilirkiĢi mütalâasını yazılı olarak bildirir. BilirkiĢi raporu iĢte bu yazılı
mütalâadır. Ġncelemeleri sona erdiğinde bilirkiĢi yaptığı iĢlemleri ve vardığı sonuçları
açıklayan bir raporu, kendisinden istenen incelemeleri yaptığını ayrıca belirterek,
imzalayıp ilgili mercie verir veya gönderir. BilirkiĢi raporunda, hâkim tarafından
yapılması gereken hukuki değerlendirmelerde bulunulamaz.
BilirkiĢi duruĢmada mutlaka dinlenmelidir. Yeni CMK hazırlanırken TBMM
Adalet Alt Komisyonunda baĢlangıçta hâkim olan temel düĢünce bu idi ve
bilirkiĢinin, iddia ve savunmanın da sorularına açık bir Ģekilde duruĢmada mutlaka
dinlenmesi isteniyordu. Ne var ki bazı Komisyon üyelerinin, “ülke koĢullarını” öne
sürerek çarpık da olsa mevcut bilirkiĢi uygulamasından vazgeçmek istememesi
yüzünden, bilirkiĢinin dinlenilmesi keyfiyeti takdiri bir Ģekle sokulmuĢtur. Gerçekten
CMK m. 68‟e göre, mahkeme, her zaman bilirkiĢinin duruĢmada dinlenmesine karar
verebileceği gibi, ilgililerden birinin istemesi hâlinde de açıklamalarda bulunmak
üzere duruĢmaya çağırabilir. Görüldüğü gibi, burada “karar verebileceği gibi” ve
“çağrılabilir” denilmek suretiyle dinleme takdiri bir hâle sokulmuĢtur. Oysa, aynı
Komisyonun bir müddet sonra kabul ettiği 201‟nci madde hükmü, bilirkiĢinin
duruĢmada dinlenmesini zorunlu kılmaktadır. Buna göre, Cumhuriyet savcısı, müdafi
veya vekil sıfatıyla duruĢmaya katılan avukat; sanığa, katılana, tanıklara, bilirkiĢilere
ve duruĢmaya çağrılmıĢ diğer kiĢilere, duruĢma disiplinine uygun olarak doğrudan
soru yöneltebilirler. Sanık ve katılan da mahkeme baĢkanı veya hâkim aracılığı ile
soru yöneltebilir. Yöneltilen soruya itiraz edildiğinde sorunun yöneltilmesinin gerekip
gerekmediğine, mahkeme baĢkanı karar verir. Gerektiğinde ilgililer yeniden soru
sorabilir. DuruĢmaya gelmeyen bilirkiĢiye soru sorulamayacağından, uygulamada
bilirkiĢiler dinlenmemek suretiyle 201 inci maddenin reform niteliğindeki
düzenlemesi iĢlemez hâle sokulmak istenebilecektir. Bu noktada adil yargılamanın
peĢine düĢmekle görevli (m. 160/2 CMK) savcıya ve avukatlara büyük bir iĢ
düĢmektedir.
Dileriz, Ġstinaf mahkemeleri ve Yargıtay bu konuda adil yargılamanın önünü
açacak içtihatlarla bilirkiĢilerin duruĢmada dinlenmesini temin eder.
196. Delil yasakları istinaf muhakemesinde geçerli midir?
AĢağıda göreceğimiz gibi, özellikle Anayasa m.38‟e eklenen 6 ncı fıkradan
sonra delil yasakları anayasal bir kurum hâline geldiğinden, tüm muhakeme
usullerinde ve muhakemenin her aĢamasında geçerlidir.
Suç adı verilen eylemler vatandaĢların en önemli haklarını ihlâl eder. Hukuk
devleti insan haklarını uygulamada gerçekleĢtirmenin yanında adaleti ve güvenliği
sağlamak dolayısıyla da suçlarla mücadele etmek, onları önlemek mecburiyetinde
olan bir devlet olduğu için, söz konusu eylemler hukuk devletinin de itibarını zedeler.
Bu nedenle de suçlulukla mücadele devlete ait bir iĢtir.
122 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Ne var ki pek çok olayda faillerin kim olduğunun bilinememesi yüzünden,
suçlulukla mücadele çerçevesinde alınan bazı tedbirlerin olaya hiç karıĢmamıĢ
kimselere de yönelebilmesi nedeniyle suç gibi, suçlulukla mücadele de vatandaĢların
haklarını ihlâl edebilmektedir.
Bundan çıkan sonuç Ģudur; suçlulukla mücadelenin yoğunluğunu, dilediğimiz
kadar artırabilmek her zaman mümkün değildir. ĠĢ bir yere gelir, suçlulukla
mücadelenin, vatandaĢı, suçluluktan daha çok sıkıntıya soktuğu kritik noktaya ulaĢır.
O hâlde suçlulukla mücadelede devletin gücünün kullanılmasında dozun iyi
ayarlanması gerekir. ĠĢte delil yasakları bu dozun ayarlanmasında kullanılan araçların
en baĢında gelmektedir ve bu nedenle de insan hakları ile iç içe olan son derece
önemli ve teknik bir konudur.
Bilindiği gibi, ceza muhakemesinde maddi gerçek araĢtırılır. Bu nedenle her
Ģey delildir. BaĢka bir ifade ile, delil serbestliği ilkesi geçerlidir. Günümüzde, maddi
gerçeğin sınırsız surette araĢtırılmasının pek çok kiĢisel ve toplumsal değerleri tahrip
edeceği kabul edildiğinden, maddi gerçeğin araĢtırılması ilkesine artık mutlak bir
değer tanınmamaktadır. ĠĢte, hukuk devleti esaslarına uygun bir ceza muhakemesinde
delil elde edilmesi ve değerlendirilmesi iĢlemlerine getirilen sınırlamalara “delil
yasakları” denmektedir.
Maddi gerçeğin araĢtırılmasına delil yasakları adı verilen bazı sınırlamalar
getirilerek anılan kiĢisel ve toplumsal değerler korunmaya çalıĢılmaktadır.
197. Delil yasağı sayılan hâller nelerdir?
Delil yasakları; “ikâme ve değerlendirme yasakları” olarak iki ana baĢlık
altında incelenmektedir. Bunlar da;
a. Delil konusu yasakları (mesela, m. 47 CMK),
b. Delil aracı yasakları (mesela, m. 45, 46, 48 CMK),
c. Delil metodu (elde edilmesi) yasakları55 (m. 94-96 TCK, m. 3 ĠHAS, m. 5
ĠHEB; ĠĢkenceye KarĢı Avrupa ve BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmeleri) olmak üzere üç
alt baĢlık hâlinde ele alınmaktadır.
198. Delil yasaklarının görevi nedir?
Bazı ceza muhakemesi iĢlem veya eylemlerinin delil yasağı olarak kabul
edilmesinde, hukuk düzeninin delil yasaklarına tanıdığı görev tayin edici olmaktadır.
Pek çok konuda olduğu gibi, bu konuda da Kıta Avrupası hukuk sistemi, AngloAmerikan hukuk sisteminden farklıdır. Bunlardan, bizim de dahil olduğumuz Kıta
Avrupası hukuk sistemine göre, delil yasaklarının görevi; insan haklarıyla temel hak
ve hürriyetleri korumaktır. Kıta Avrupası hukuk sisteminden tamamen farklı bir
sistem olan Anglo-Amerikan hukuk sistemine göre ise polisi (kolluğu) disiplin altına
almaktır.

55 DemirbaĢ, Türk Ceza Hukukunda ĠĢkence Suçu, Ankara 1992, s. 1 vd.; ġahin, Sanığın Kolluk
Tarafından Sorgulanması, Ankara 1994 s. 223 vd..
123
199. Yeni CMK’da öngörülen yeni delil yasakları nelerdir?
Türk ceza muhakemesi hukukunda yıllardır tanıklıktan çekinme hakkının
hatırlatılmaması, yemin verilmeden tanık dinlenmesi gibi klasik delil yasağı
denilebilecek yasaklar söz konusu iken, 1992 yılında 3842 sayılı Kanunla CMK‟ya,
delil yasakları konusunda üç yeni hüküm getirilmiĢ; yeni CMK bu hükümleri
muhafaza etmekle beraber daha da geliĢtirmiĢ, geniĢletmiĢtir. Bundan böyle
soruĢturma ve kovuĢturma organlarının delil toplarken daha dikkatli olması
gerekecektir. Yeni delil yasakları; aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmemesi,
yasak sorgu yöntemleri ve değerlendirme yasaklarıdır.
200. Aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmemesi
nedir? (m. 147 CMK)
1992 CMK değiĢikliği ile kanuna, delil yasaklarına iliĢkin son derece önemli
yeni hükümler dahil edilmiĢtir. Ancak bu hükümlerin ilki aydınlatma yükümlülüğüne
iliĢkindir (m. 147/2-5 eski CMK). Ancak bu yükümlülük, 3842 sayılı Kanunda ifade
ve sorgu ile baĢlatılmak suretiyle, aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmemesi
müstakil bir delil yasağı durumu olmaktan çıkmıĢ, ifade ve sorgu sırasında söz
konusu olan delil yasakları arasına sokulmuĢtur. Yeni CMK bu hatayı düzelterek, bu
yükümlülüğü sanığın ilk yakalandığı ana çekmiĢtir (m. 90/4 CMK).
Yeni CMK m. 147‟de ifade ve sorgunun esasları belirlenmiĢtir. Ancak hemen
belirtelim ki soruĢturma evresinde ifade alma iĢlemi artık, kural olarak kolluk
tarafından değil savcı tarafından yapılacaktır. Zira yeni CMK m. 90/5‟e göre;
yakalanan kiĢi, düzenlenecek soruĢturma belgesi ile birlikte hemen C.savcılığına
gönderilecek, gözaltına alınıp alınmayacağına savcı karar verecektir (m. 91 CMK).
Kolluk, savcının istemesi hâlinde ifade alma iĢlemi yapabilecektir. Ġfade alma
sırasında mutlaka müdafi hazır bulunacaktır. Zira, yeni CMK m. 148/4‟e göre,
müdafi hazır bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hâkim veya mahkeme huzurunda
Ģüpheli veya sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz.
Sanığın sorguya çekilmesinde yeni CMK m. 147 uygulanacaktır. Buna göre,
kısaca sanık, özellikle avukat yardımından istifade, susma ve savunma hakları ile
isnad konularında aydınlatılır. Bunlar yapılmadan elde edilecek deliller, muhakemede
kullanılması yasak olan delillerdendir.
CMK m. 147, ifade ve sorgunun tarzını bir yönetmelik gibi, son derece ayrıntılı
bir Ģekilde düzenlemiĢ ve özellikle polis (jandarma) ve savcılıktaki sorgu sırasında
insan hakları ihlâllerinin meydana gelmemesi için MÜDAFĠ bir TEMĠNAT olarak
düĢünülmüĢ onun imzası SORGU TUTANAĞININ SIHHATĠ bakımından Ģart
sayılmıĢtır.
CMK m. 147 hükmüne uygun davranılmazsa ne olur? CMK m. 148‟den farklı
olarak söz konusu maddede, madde hükmünün ihlâlinin sonuçları belirtilmiĢ değildir.
Bu durumda CMK m. 147 ile, aĢağıda kısaca ele alacağımız CMK m. 217/2‟yi
birlikte düĢünmek gerekir. Nitekim Yargıtay da eski CMK‟nın benzer hükümleri
karĢısında, aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmemesi durumunda, bu ister bir
temel hak ve hürriyeti ihlâl etmiĢ isterse etmemiĢ bulunsun hükmü muhâlefetten
bozmaktaydı. Ġstinaf mahkemelerinin de bu içtihadı sürdüreceği beklenmektedir.
124 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
201. Yasak sorgu metodları (m. 148 CMK) nelerdir?
Delil yasakları konusunda 3842 sayılı Kanunla getirilen ikinci yenilik ifade ve
sorgu sırasında delil elde etme yasaklarına iliĢkindir ve Alman CMK m. 136‟a ya
benzeyen bir hükümdür. Bu düzenleme düzeltilerek yeni CMK‟da muhafaza
edilmiĢtir (m. 148 CMK). Buna göre, “ġüphelinin ve sanığın beyanı özgür iradesine
dayanmalıdır. Bunu engelleyici nitelikte kötü davranma, iĢkence, ilaç verme, yorma,
aldatma, cebir ve Ģiddette bulunma, bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal
müdahâleler yapılamaz; kanuna aykırı bir menfaat vaat edilemez; bu suretle elde
edilen ifadeler rıza olsa dahi delil olarak değerlendirilemez”.
Burada altı çizilerek söylenen, ifade alma ve sorguda sanığın beyanının özgür
iradesine dayanacağı kuralıdır. Aksi takdirde özgür iradeye dayanmayan beyan hiçbir
surette ceza muhakemesinde kullanılamayacaktır. CMK m. 148‟de bu sonuç son
derece açık bir Ģekilde ifade edilmektedir. Yani söz konusu maddede önce kural
konulmuĢ, daha sonra da bu kurala uyulmamasının sonucu açıkça gösterilmiĢtir.
O hâlde burada CMK m. 217/2‟ye ihtiyaç bulunmamaktadır. Hâl böyle iken
Yargıtay bazı kararlarında yeni CMK m. 217/2‟nin karĢılığı olan eski CMK m. 254/2
hükmünü yeni CMK m. 148‟in eski kanundaki karĢılığı olan 135/a madde hükmü ile
sınırlama gayreti içine girmiĢti ki bunun kabul edilmesi mümkün değildi. Yargıtay
daha sonra bu görüĢünü değiĢtirmiĢ CMK m. 254/2‟yi (m. 217/2 yi) m. 135/a (m. 148
CMK) dıĢındaki aykırılıkların bir sonucu olarak görmeye baĢlamıĢtır. CMK‟nın
yürürlüğe girdiği 1 Haziran 2005‟ten sonra nasıl bir içtihat ortaya çıkacağı merak
konusudur.
CMK m. 148 sadece iĢkenceyi önlemek amacıyla kabul edilmiĢ bir düzenleme
değildir. Burada korunmak istenen, baĢta iĢkence olmak üzere maddede örnek olarak
sayılan bazı insanlık dıĢı davranıĢlardan sanığın haysiyetini korumak, onun ceza
muhakemesinde maddi gerçek aranırken bir obje hâline getirilmesine engel olmaktır.
Önemle kaydedelim ki CMK m. 148‟de örnek olarak gösterilen56 ve iradenin
hür bir Ģekilde oluĢmasına engel olduğu için yasaklanan eylem ve iĢlemlerin anlamını
saptamak, özellikle uygulayıcılar bakımından hayli zordur. Gerçekten, burada geçen
mesela kötü davranma, iĢkence, bedensel cebir arasında ne gibi farklılıkların
olduğunu ortaya koyabilmek kolay değildir. Israrlarımıza rağmen, TBMM Adalet Alt
Komisyonu bu ayırımları muhafaza etmiĢtir.
Burada geçen bedensel cebir, yakalama, zorla getirme gibi koruma
tedbirlerinde söz konusu olabilen ve hukuk düzenince izin verilen maddi
müdahâlenin fevkinde sırf muhatabından bir beyan elde etmek amacıyla, vücuda
yapılan ve acı ve ızdırap veren fizikî müdahâlelerdir. ĠĢkence ise sanıktan beyan elde
etmek maksadıyla, sistematik bir Ģekilde yapılan ve bedensel cebirden farklı olarak
sadece bedene değil aynı zamanda RUHÎ bütünlüğe de yönelen, acı ve ızdırap veren
müdahâlelerdir. Fena muamele ise bedensel cebir ve iĢkence dıĢında kalan her türlü
hukuk dıĢı muameledir. Mesela, sanığa sövmek veya hakaret etmek böyledir.

56 Kanunda “gibi” ibaresine yer verilmesi, buradaki yasakların örnekleyici olarak sayıldığını, maddede
yer almasa bile özgür iradeyi engelleyen diğer yöntemlerin de yasak kapsamı içine girdiğini gösterir.
CMK‟da açıkça sayılmayan, fakat özgür iradeyi engelleyen yöntemlere rıza gösterilmesi durumunda
elde edilen delilin değerlendirilmesi sonucuna yol açmaz (KrĢ. ġahin, Cin‟e Armağan, s. 91 vd.).
125
Eski CMK m. 135a‟da ZORLA ĠLAÇ VERMEK suretiyle beyan elde etmek
de yasaklanmıĢtı. Bundan çıkan sonuç, ilâç vermek serbest, ancak bunu zorla yapmak
yasaklanmıĢtı. Bize göre bu, ilaç vermenin ZORLA olup olmadığının ispatı son
derece zor olacağından, uygulamada ağır insan hakları ihlâllerine yol açabilecek
tehlikeli bir düzenlemedir. Mehaz Alman CMK‟da ZORLA ibaresine yer verilmiĢ
değildir. Yeni CMK‟da bu hata düzeltilmiĢtir.
CMK‟nın aynı maddesinde yormak veya aldatmak suretiyle sanıktan bir beyan
elde edilmesi de yasaklanmıĢtır. Bilindiği gibi, sorgu veya ifade alma esasen son
derece yorucu bir iĢlemdir. Burada geçen yorgunluk bu değildir. Mehaz Alman
CMK‟da bunun için bitap düĢürmek, sağlıklı düĢünemeyecek kadar yormak anlamına
gelen “ermüdung” kelimesi kullanılmıĢtır. Buna göre sanıkta dinlenme ihtiyacı
öylesine artmıĢtır ki küçücük bir dinlenme fırsatı için kendisinden istenilen beyanda
bulunmaya hazırdır. Ġki polis memurunun dönüĢümlü olarak sanığı günlerce sorguya
çekmesi buna örnek gösterilebilir. Keza sanığın gece yarısı veya sabaha karĢı, tam
uykuya dalacağı sırada uyandırılması iĢleminin sık sık tekrarlanması hâlinde de
durum budur.
Aldatma, gerçekte olmayan vakıaları var gibi göstererek, sanığın belli konuda
iradesinin hür bir Ģekilde oluĢmasına engel olmaktır. Mesela iki Ģerikten birine, diğer
Ģerikin ikrar ettiğinin söylenmesi suretiyle ikrar temin edilmesi hâlinde durum budur.
Bu durumda Ġzbilimin (Kriminalistiğin) kabul ettiği esaslar çerçevesinde sorgu teknik
vetaktiklerinin tatbiki sırasında bazı MEVCUT VAKIA VE DELĠLLERĠN
mübalağalı bir Ģekilde yorumlanması ve bu suretle sanıktan bir beyan elde edilmesi
aldatma sayılmaz.
CMK m. 148‟de BAZI ARAÇLARI KULLANMAK suretiyle sanıktan bir
beyan elde edilmesi de yasak sorgu yöntemi olarak öngörülmüĢtür. BAZI
ARAÇLAR kavramının kapsamının ne olduğunu tayin etmek kolay değildir. Bize
göre, CMK m. 148‟de tek tek örnek olarak gösterilenler dıĢında olup da sanığın
iradesinin hür bir Ģekilde oluĢmasına engel olan her türlü araç CMK m. 148
kapsamında değerlendirilmelidir. Mesela YALAN MAKĠNASI, HĠPNOTĠK
TELKĠNLER, bu kavram içinde ele alınmalıdır.
Nihayet, CMK m. 148‟e göre, KANUNA AYKIRI MENFAAT VAAD
EDEREK sanıktan beyan elde edilmesi de yasaktır. Mesela, sanığın ikrar etmesi
hâlinde cezalandırılmayacağının veya cezasının yarısından fazlasının indirilmesinin
temin edileceğinin veya Ģartları oluĢmadığı hâlde verilecek cezanın tecil edileceğinin
söylenmesi hâlinde durum budur.
CMK m. 148/4‟de, savunma hakkı bakımından son derece önemli yeni bir delil
yasağı daha ihdas edilmiĢtir ki bu düzenleme ile soruĢturma evresinde mecburi
müdafi sistemi katıksız bir Ģekilde kurulmuĢtur. Buna göre; müdafi hazır
bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hâkim veya mahkeme huzurunda Ģüpheli veya
sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz. Alınırsa, o hüküm kanuna
aykırı bir delile dayandığından Yargıtayca mutlaka bozulur.
Yukarıda açıklanan yasak yöntemlerle elde edilen ifadeler rıza olsa dahi delil
olarak değerlendirilemeyecektir (m. 148 CMK). Görüldüğü gibi, kanun koyucu yasak
sorgu yöntemleri bakımından CMK m. 217/2‟ye müracaata gerek olmadan, kanuna
aykırı surette elde edilen delillerin ceza muhakemesinde kullanılamayacağını, hiçbir
yanlıĢ anlamaya meydan vermeyecek surette düzenlemiĢtir.
126 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
202. Değerlendirme yasakları (m. 38/6 AY; m. 217/2 CMK)
nelerdir?
Yeni CMK m. 217/2‟de yeni bir değerlendirme yasağı ihdas edilmiĢtir. AĢağıda
bu kuralı, Anayasa‟nın 38/6 ncı maddesi ile eski CMK m. 254/2‟de yer alan
düzenlemelerle mukayese ederek açıklamaya çalıĢacağız.
1992 yılında 3842 sayılı Kanunla CMK‟ya delil yasakları konusunda getirilen
üçüncü yeni hüküm değerlendirme yasaklarına iliĢkindir. Buna göre “KovuĢturma
makamlarının hukuka aykırı Ģekilde elde ettikleri deliller hükme esas alınamaz” (m.
254/2 eski CMK). Böylece her türlü takdir yetkisini ortadan kaldıran mutlak bir delil
değerlendirme yasağı ihdas edilmiĢtir.
Yeni CMK m. 217/2‟de bu düzenlemenin temel anlayıĢına uygun olarak yeni
bir düzenleme yapılmıĢtır.
Buna göre; yüklenen suç, hukuka uygun bir Ģekilde elde edilmiĢ her türlü
delille ispat edilebilir.
Avrupa Birliğine uyum yasaları çerçevesinde, 2001 yılında 4709 Sayılı 1982
Anayasa‟sının Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi Hakkında Kanun‟un 15 nci maddesi
ile delil yasakları konusunda Anayasa‟da değiĢiklik yapılmıĢtır. Söz konusu
değiĢiklik kanunu, Anayasa‟nın 38‟nci maddesine yeni bir düzenleme eklemiĢtir.
Buna göre:
“Kanuna aykırı olarak elde edilmiĢ bulgular, delil olarak kabul edilemez”.
AĢağıda bu iki düzenlemeyi, eski CMK m. 254/2‟yi de dikkate alarak kısaca
mukayese etmeye çalıĢacağız.
Delil yasaklarına iliĢkin bu düzenlemenin Anayasa‟da yer almasının önemli
sonuçları vardır:
Anayasa‟da yer alan bu düzenleme artık sadece CMK bakımından değil tüm
yargılama hukuku bakımından hüküm ifade edecek, bundan Anayasa yargısı, medeni
yargı, idari yargı, askerî yargı hatta disiplin soruĢturmaları temelinden etkilenecektir.
Eski CMK m. 254/2 hükmü sadece soruĢturma ve kovuĢturma makamlarını
bağlıyordu. Anayasal düzenleme herkesi bağladığından, bundan böyle özel kiĢilerin
elde ettikleri deliller de bu kapsamda ele alınacak, bu yolda yapılan tartıĢmalar
konusuz kalmıĢ olacaktır. Yeni CMK m. 217/2‟yi, Anayasa ile paralel anlamak
gerekir.
Anayasal düzenlemede; eski ve yeni CMK‟da DELĠL denilmesine karĢın
“kanuna aykırı olarak elde edilmiĢ bulgular, delil olarak kabul edilemez” denildiğine
göre, henüz klasik delil vasfını kazanmıĢ tüm iz ve eserlerle belirtiler artık delil
sayılamayacaktır.
Anayasa m. 38/6‟da: “Kanuna aykırı olarak elde edilmiĢ bulgular, delil olarak
kabul edilemez” denilirken eski CMK m. 254/2‟de “hukuka aykırı Ģekilde elde edilen
deliller…”; yeni CMK m. 217/2‟de de “hukuka uygun bir Ģekilde elde edilmiĢ her
türlü delil” denilmesi karĢısında, Anayasa‟ya göre, artık elde edilen delilin hukuka
uygun olarak mı değil, kanuna uygun olarak mı elde edildiğine bakılacak, hak ihlaline
127
yol açmayan en küçük bir aykırılık, elde edilen delili kullanılamaz hâle sokacaktır.
Burada uygun olan düzenlemenin CMK m. 217/2 olduğu açıktır.
Anayasa değiĢikliğine kadar burada Ģu soruyu sormak gerekiyordu: HUKUKA
AYKIRILIK ne demektir? Hukuka aykırılık, hukuk kelimesinden de kolayca
anlaĢılabileceği gibi, haklara aykırılık demektir. Hangi haklara? Hukuk devleti
ilkesine uygun olarak hazırlanmıĢ anayasa, milletlerarası antlaĢmalar ve bunlara
uygun olarak çıkarılmıĢ olan kanunlarla düzenlenen haklara. O hâlde hak ihlali yoksa,
hukuka aykırılıktan da söz edilemez. Öyleyse hukuka aykırılık kavramı kanuna
aykırılık kavramı ile karıĢtırılmamalıdır.
Gerçekten, Hitler döneminde Almanya‟da, stalin döneminde eski Sovyetler
Birliğinde, Mussolini zamanında Ġtalya‟da, Franko zamanında Ġspanya‟da kanunlar
vardı ancak, milyonlarca insanın hakları yoktu. Daha doğrusu esasen hiç kimse
tarafından bahĢedilmemiĢ, verilmemiĢ olan, insanın insan olması sebebiyle sahip
bulunduğu hakları idrak edemiyorlardı, çünkü devlet kanunlar yaparak bu doğal
hakların kullanılmasını engelliyordu. Demek oluyor ki kanun devleti her zaman
hukuk devleti demek değildir. Bilindiği gibi, en yalın tanımıyla hukuk devleti, insan
haklarını gerçekleĢtiren, güvenliği sağlayan adil devlettir. Anayasa‟ya eklenen
sekizinci fıkra hükmünden sonra bu değerlendirmeler konusuz kalmıĢtır. Zira delil
elde edilirken yapılacak Ģekli bir aykırılık, hiçbir hak ihlali söz konusu olmadığı
hâlde, elde edilen delili, delil olmaktan çıkaracaktır. Yeni CMK m. 217/2‟de,
“yüklenen suç, hukuka uygun bir Ģekilde elde edilmiĢ her türlü delille ispat edilebilir”
denilerek, Anayasa ve eski CMK m. 254/2 hükmünü telif eden bir yol izlenmiĢ
olmaktadır.
Eski CMK m. 254/2‟de “Hukuka aykırı olarak elde edilen delil hükme esas
alınamaz.” denilirken yeni düzenlemede atılı suçun, hukuka uygun bir Ģekilde elde
edilmiĢ her türlü delille ispat edilebileceği açıklanmakla temel bir farklılık daha
oluĢturulmuĢtur.
Eski CMK‟ya göre kanuna aykırı delil hükme esas alınamıyordu ancak mesela;
kamu davasının açılmasına, yakalamaya, tutuklamaya, aramaya, el koymaya esas
alınabiliyordu. Bu da insan hakları ihlallerine yol açabiliyordu. Yeni düzenleme bu
çarpıklığa son vererek, kanuna aykırı delilin hiçbir Ģekilde ispat ameliyesinde
kullanılamayacağını hüküm altına almıĢtır. Türkiye‟de suç, artık sadece hukuka
uygun elde edilmiĢ delillerle ispatlanacaktır.
Anayasa değiĢikliğinden sonra hukuka aykırı delilin dosyadan çıkarılması
sorunu da kalmamıĢtır. Delil yasakları davasının sonucunda delil yasakları ihlâl
edilerek elde edildiği ileri sürülen delilin, hukuka aykırı yollardan elde edildiği ve bu
hukuka aykırı delilin hüküm bakımından nedensellik değeri ve gücü bulunduğu ve
hak ihlâline de yol açtığı, yukarıda anlatılan Ģekilde tespit edildiğind
128 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Yeni Adli Kolluk Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin 6 ncı fıkrasına göre, adli
kolluk bir delilin kanuna aykırı elde edildiğini tespit ederse bunu fezlekeye
geçirecektir.
Yeni CMK m. 170/5‟e göre de “Ġddianamenin sonuç kısmında, Ģüphelinin
sadece aleyhine olan hususlar değil, lehine olan hususlar da ileri sürülür”. Bir delilin
kanuna aykırı elde edilmiĢ olması Ģüpheli veya sanığın lehine olduğundan, böyle bir
delil iddianamede mutlaka gösterilecektir. Gösterilmemesi CMK m. 174‟e göre
iddianamenin iadesi sebebidir.
Öte yandan CMK m. 206/2-a‟da bir delil ortaya koyma (ikame) yasağı ihdas
edilmiĢtir. Buna göre, ORTAYA KONULMASI ĠSTENĠLEN BĠR DELĠL
KANUNA AYKIRI OLARAK ELDE EDĠLMĠġSE, REDDOLUNUR.
Keza yeni CMK m. 230/1-b‟ye göre, hükmün gerekçesinde, DOSYA ĠÇĠNDE
BULUNAN VE HUKUKA AYKIRI YÖNTEMLERLE ELDE EDĠLEN
DELĠLLERĠN AYRICA VE AÇIKÇA GÖSTERĠLMESĠ GEREKĠR.
Görülüyor ki yukarıda yapılan açıklamalar karĢısında kanuna aykırı elde edilen
delilin dosyadan çıkarılması mümkün değildir. Doğru da değildir.
Yine yukarıda yapılan açıklamalar gösteriyor ki ceza muhakemesinde savunma
yeni delil yasakları sistemi ile, ülkemiz tarihinde görülmemiĢ bir Ģekilde
pekiĢtirilmiĢtir.
Anayasa değiĢikliğinden sonra delil yasaklarının uzak (dolaylı) etkisi
bakımından (zehirli ağacın meyveleri açısından) değerlendirme yapılmasına da gerek
kalmamıĢtır.
Yeni CMK hükümlerini de bu noktada Anayasa‟ya paralel anlamak gerekir.
Anglo-Amerikan Hukukunda zehirli ağacın meyveleri olarak anılan delil yasaklarının
uzak (dolaylı) etkisi tartıĢmalı bir konudur. Mesela, sanık, iĢkence neticesinde suçunu
ikrar eder ve bu sırada suç aleti veya baĢkaca delillerin yerlerini de gösterirse, dolaylı
(iĢkence ile sağlanan ikrar vasıtasıyla) elde edilen bu delillerin muhakemede
kullanılabilip kullanılamayacağı ciddi bir sorudur.
Almanya‟da da bu konu tartıĢmalıdır. Eski CMK m. 254‟e 3842 sayılı Kanunla
ithâl edilen ve “hukuka aykırı Ģekilde elde edilen delillerin hükme esas
alınamayacağını” mutlak bir Ģekilde öngören düzenleme karĢısında delil yasaklarının
uzak (dolaylı) etkisi meselesi Türk Ceza Muhakemesi Hukuku bakımından da
hâlledilmiĢ olmaktadır. Yeni CMK m. 217/2 bu kanaati büsbütün pekiĢtirmektedir.
Gerçekten Kanun‟un bu düzenlemesi karĢısında hukuka aykırı delillerin elde
ediliĢlerinin doğrudan doğruya veya dolaylı olmasının hiçbir önemi
bulunmamaktadır. Burada önemli olan delil veya delillerin elde edilmesi sırasında, bir
Ģekilde herhangi bir hukuka aykırılığın yapılmıĢ olmasıdır. O hâlde, mesela iĢkence
ile bir ikrar elde edilmiĢ; bu ikrar sayesinde de suç aleti ve baĢkaca önemli deliller ele
geçirilmiĢ ise suç aleti ve baĢkaca önemli deliller hukuka aykırı bir yöntemle elde
edildiklerinden ceza muhakemesinde kullanılabilmeleri; hükme esas alınabilmeleri
kesinlikle mümkün değildir.
Anayasa‟nın 38 inci maddesine eklenen yeni düzenleme ile bu durum daha da
pekiĢtirilmiĢtir. Hatta bu Anayasa değiĢikliğinden önce, CMK m. 148‟de “Yasak
yöntemlerle elde edilen ifadeler, delil olarak değerlendirilemez.” denilmiĢ olmasına
129
dayanarak, bazılarınca, ifade veya sorgu sırasında veya hukuka aykırı olarak elde
edilen beyan vasıtasıyla dolaylı olarak elde edilen ve ifadeler (beyanların) dıĢında
kalan delillerin yani maddi delillerin ceza muhakemesinde kullanılabileceği, burada
delil yasaklarının uzak (dolaylı) etkisinin bulunmadığını ileri sürülmekte idi. Mesela
sanığa iĢkence edilerek bir ikrar elde edilse ve bu sırada sanık suç aletinin yerini
göstermiĢ bulunsa, böyle bir delil, uzak etkiyi kabul etmeyenlere göre ceza
muhakemesinde kullanılabilecektir. Bu yaklaĢımın kabul edilmesi bir hukuk
devletinde mümkün değildi. Yasak sorgu metodları kulllanılarak elde edilen deliller,
bu elde ediĢ ister dolaylı ister doğrudan olsun, hiçbir surette ceza muhakemesinde
hatta hiçbir muhakemede kullanılamaz. Zehirli ağacın meyveleri ibaresi bu durumu
en güzel bir Ģekilde açıklamaktadır. ġimdi Anayasa‟da delil değil de bulgu denilmiĢ
olması bu tartıĢmalara da son noktayı koymuĢtur.
Ġddia ve savunma makamları bakımından da delil yasakları konusunda bir
ayrım yapılamayacaktır. Gerçekten, Anayasa m. 38‟de yapılan değiĢiklik ve yeni
CMK m. 217/2‟ye eklenen yeni düzenlemede hukuka aykırı olarak elde edilen
delillerin, iddia veya savunma makamlarının lehlerine veya aleyhlerine olup
olmadığına da bakılmıĢ değildir. Bu durumda, hukuka aykırı olarak elde edilen ve
fakat sanığın beraat etmesini sağlayacak olan deliller de ceza muhakemesinde
kullanılamayacak; hükme esas alınamayacaktır. Ancak hatırlatalım ki sanığın lehine
olan hukuki kaidelere muhâlefet, sanığın aleyhine hükmün bozdurulması için
Cumhuriyet savcılığına bir hak vermez (CMK m. 290).
Anayasa m. 38/6 ve CMK m. 217/2 ve 148 ile ceza muhakemesinde yeni bir
mutlak temyiz sebebi ihdas edilmiĢtir. Bu düzenleme ifadesini CMK m. 289/1-i
hükmünde bulmuĢtur. Buna göre, “hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen
delile dayanması” mutlak bozma sebebidir.
Yeni CMK delil yasaklarını soruĢturma ve kovuĢturma evresinin her
aĢamasında dikkate almaktadır.
O kadar ki yukarıda da açıkladığımız gibi, yeni Adli Kolluk Yönetmeliği‟nin 6
ncı maddesinin 8 inci fıkrasına göre, adli kolluk bir delilin kanuna aykırı elde
edildiğini tespit ederse bunu fezlekeye geçirecektir.
Yakalanıp da bırakılmayan ve gözaltına alınan kiĢi, kanunda açıklanan süreler
içinde ve kanunda açıklanan hâkim huzuruna çıkarılarak sorguya çekilir. Sorguda
müdafii de hazır bulunur (CMK m. 91/6). Burada müdafi mecburiyeti bir kez daha
vurgulanmaktadır. CMK, bulunabilir değil, sorguda müdafi hazır bulunur diyerek,
emredici bir düzenleme ortaya koyuyor. Bu kuralın bir istisnası da yoktur.
Müdafi olmadan sorgu yapılması, kanuna aykırıdır ve bu suretle elde edilen
deliller de kanuna aykırı elde edilen yasak delillerdendir ve ceza muhakemesinde
kullanılamaz (CMK m. 217/2).
Buna ek olarak, yukarıda da açıklandığı üzere, CMK m. 148/4‟te, özellikle
soruĢturma evresinde savunma hakkı bakımından son derece önemli yeni bir delil
yasağı daha ihdas edilmiĢtir ki bu düzenleme ile soruĢturma evresinde mecburi
müdafi sistemi katıksız bir Ģekle sokulmuĢtur. Buna göre; “Müdafi hazır
bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hâkim veya mahkeme huzurunda Ģüpheli veya
sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz.” Alınırsa, o hüküm kanuna
aykırı bir delile dayandığından Yargıtayca mutlaka bozulur.
130 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
Keza hukuka aykırı delile dayanarak iddianame düzenlenmesi hâlinde, bu
aykırılık o iddianamenin iadesi için bir sebep teĢkil edecektir. Gerçekten CMK m.
170/5‟e göre, iddianamenin sonuç kısmında, ġÜPHELĠNĠN LEHĠNE OLAN
HUSUSLAR DA ĠLERĠ SÜRÜLÜR. Hukuka aykırı delilin tespiti sanığın lehine olan
bir husustur. Savcı, delilin hukuka aykırı olduğunu öğrendiğinde, buna dayanarak
iddianame tanzim etmeyecektir. Bu durumu bile bile iddianame düzenlerse,
iddianamesi iade olunacaktır. SoruĢturma evresinde delil toplarken, Kanun‟un
öngördüğü kurallara harfiyen uyulacaktır; aksi hâlde, onca emek boĢa gitmiĢ
olacaktır. Zira yeni CMK, Anayasa m. 38/6 ile birlikte mütalaa edildiğinde, delil
yasakları, özel kiĢiler dahil, delil toplayabilen herkesi bağlamaktadır.
203. AY m. 38/6’nın mutlak anlaĢılmasının sonuçları
nelerdir?
Yukarıda belirttiğimiz gibi yeni CMK, eski CMK m. 254/2‟de yer alan yetersiz
düzenlemeyi ıslah ederken; m. 217/2‟de aynen: “Yüklenen suç, HUKUKA UYGUN
BĠR ġEKĠLDE ELDE EDĠLMĠġ HER TÜRLÜ DELĠLLE ispat edilebilir”
düzenlemesine yer vermiĢtir.
Oysa, Avrupa Birliğine uyum yasaları çerçevesinde, 2001 yılında 4709 Sayılı
1982 Anayasası‟nın Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi Hakkında Kanun‟un 15 inci
maddesi ile delil yasakları konusunda Anayasa‟da önemli bir değiĢiklik yapılmıĢ ve
Anayasa‟nın 38 inci maddesinin 6 ıncı fıkrasında Ģu düzenlemeye yer verilmiĢtir:
“Kanuna aykırı olarak elde edilmiĢ bulgular, delil olarak kabul edilemez”.
Görüldüğü gibi Anayasa hukuktan değil kanuna aykırılıktan bahsetmektedir.
Hukuka aykırılık bir bütün olup, bunun küçüğü büyüğü olmaz, AY m. 38/6
mutlak olarak, yani hiçbir istisna tanımaksızın uygulanmalı, hak ihlâli gibi bazı
aldatıcı kriterlere iltifat edilmemelidir. Bir kez böyle bir yola sapıldı mı, bunun sonu,
AY m. 38/6‟nın fiilen ortadan kaldırılması olur. Oysa AY. m. 38/6 temel hak ve
hürriyetlerin garantisi, insan hakları savunmasının en önemli kalesidir gibi gerekçeler
ortaya koyarken, diğer yandan delil yasaklarının görevinin insan haklarıyla temel hak
ve hürriyetleri korumak olduğunu ileri sürenler, AY. m. 38/6 konusunda ne
yapacaklarını, bu yaklaĢımlarının ne gibi sonuçlar doğurabileceğini
bilememektedirler.
Hak ihlâli kriterlerine yer vermeyen böyle bir değerlendirme, HERHANGĠ BĠR
HAKKIN ĠHLAL EDĠLMEDĠĞĠ HER TÜRLÜ BASĠT ġEKLÎ AYKIRILIKLARIN
DA MUTLAK BOZMA SEBEBĠ SAYILMASINI gerektireceğinden uzun vadede
son derece ağır sonuçların doğmasına yol açabilir. Burada her Ģeklî aykırılık aynı
zamanda hak ihlâline de yol açar gibi toptancı bir iddianın ileri sürülmesi
mümkündür; ancak böyle bir iddianın gerçeklerle alakası bulunmamaktadır. Gündüz
yapılması gereken arama gece yapılmıĢsa, bundan baĢka hiçbir hukuka aykırılık söz
konusu değilse, burada hangi hak ihlâl edilmiĢtir? Hiçbir hak ihlâl edilmemiĢtir.
Sadece Ģeklî bir aykırılık söz konusudur. CMK‟da, hâkim veya savcı hazır olmaksızın
yapılan aramada mahâl ihtiyar heyetinden veya komĢulardan iki kiĢi bulundurulur
hükmüne yer verilmiĢtir. Ġki değil de bir kiĢi bulundurulursa hangi hak ihlâl edilmiĢ
olur. Yine burada da Ģeklî bir aykırılık söz konusudur ve hiçbir hak ihlâl edilmiĢ
değildir. Örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bazı olaylarda da durum acil olabilir;
mesela AY m. 20 ve 21‟de öngörülen sürelerin alınabilmesi için fiili bir imkânsızlık
131
bulunabilir. Bu durumda bir Ģahsı, konuta girerek domuz bağından kurtarmak, orada
arama ve elkoyma iĢlemi yaparak faillerin yargılanmalarını sağlayacak delillerin
toplanması hâlinde; toplanan bu deliller AY. m. 38/6 hükmünden sonra hiçbir iĢe
yaramayacak; failler rahat nefes alacaklardır. Ġstenen bu mudur?
Bu tür basit Ģeklî aykırılıkların da mutlak bozma sebebi sayılmasının
doğurabileceği ağır sonuçlar Ģunlar olabilir:
1. Altyapısı iyi durumda bulunan medeni ülkelerde dahi ceza muhakemesi
uygulamasında, delil elde edilirken çok sayıda basit Ģeklî aykırılıklar hatta maddi
aykırılıklar olmaktadır. O hâlde, bu aykırılıklar mutlak bozma sebebi olarak
görülecek olursa ülkemizde ceza muhakemesi yapmak neredeyse olanaksız olur.
2. Delil elde edilirken kovuĢturma makamlarınca yapılan basit Ģeklî
aykırılıklar, bin bir güçlükle elde edilmiĢ bulunan son derece önemli baĢka delilleri de
kullanılamaz duruma sokarak muhakemenin kilitlenmesine yol açabilirler. Bu durum,
insan haklarını ihlâl etmeden maddi gerçeği arayan ceza muhakemesi tekniğine
uygun düĢmez.
3. Böyle bir uygulama mağduru veya suçtan zarar görenleri baĢka yollara,
mesela, öç almaya itebilir. Bunu bizzat veya adam bularak yapmaya yöneltebilir.
Mesela, adam öldürmekten sanık (A)‟nın evinde gündüz arama yapılması gerekirken
gece yapılsa, bundan baĢka hiçbir hukuka aykırılık olmasa ve bu arama neticesinde
suç aleti ve baĢka önemli deliller bulunsa, bu deliller ceza muhakemesinde
kullanılamayacaktır. Böyle bir değerlendirme yüzünden (A)‟nın mahkûm
edilmediğini gören suçtan zarar görenler, mahkemenin vermediği cezayı bizzat
vermeye ve infaz etmeye kalkıĢabilirler. Bu durum, suçların önlenmesini öngören suç
siyaseti bilimi esaslarına ters düĢer. Çünkü, bu suretle adeta yeni suçlular
oluĢturulmaktadır.
4. Yukarıda açıklanan tarzda bir uygulama hukuk devleti ilkesine de uygun
düĢmez. Bilindiği gibi, hukuk devletinin olmazsa olmaz olarak nitelenebilecek üç
unsuru vardır. Bu unsurlar Ģunlardır: 1) Ġnsan haklarının uygulamada
gerçekleĢtirilmesi, 2) Adaletin sağlanması, 3) Güvenliğin temin edilmesi. Yukarıda
ifade edildiği gibi, delil elde edilirken kovuĢturma makamlarınca yapılan basit Ģeklî
aykırılıklar yüzünden faillerin cezalandırılmaması sadece suçlulukla mücadeleyi
olumsuz yönde etkilemekle kalmaz ve aynı zamanda, bazı suçları iĢlediği bilinen ve
fakat delil elde edilirken yapılan basit Ģeklî aykırılıklar yüzünden cezalandırılamayan
faillerin toplum içinde ellerini kollarını sallayarak gezebilmeleri toplumun
güvenliğini de ciddi surette tehdit eder. Ülke, suçlular cenneti hâline gelebilir. Bu
durum, toplumun suç iĢlemeyen fertleri tarafından bazı insan haklarıyla temel hak ve
hürriyetlerin idrak edilememesi gibi bir sonuç da doğurabilir. BaĢka bir deyiĢle, temel
hak ve hürriyetleri korumak için kabul edilen delil yasakları yanlıĢ uygulama
yüzünden bu haklara zarar verir hâle gelebilir. Öte yandan mağduru veya suçtan zarar
görenleri dikkate almayan çözümler adil olamayacaklarından hukuk devleti ilkesi bu
cihetten de ihlâl edilmiĢ olur. Kısaca ifade etmek gerekirse, delil elde edilirken
kovuĢturma makamları tarafından yapılan basit Ģeklî aykırılıklar yüzünden faillerin
cezalandırılamaması, hukuk devleti ilkesine de uygun düĢmez.
Bu açıklamalar gösteriyor ki yeni CMK‟nın m. 217/2‟de yaptığı düzenleme,
delil yasaklarının görevi ve amacı açısından en uygun düzenlemedir.
132 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
204. Özel kiĢiler ve özel güvenlik görevlileri tarafından elde
edilen hukuka aykırı deliller muhakemede kullanılabilir
mi?
Özel kiĢilerin hukuka aykırı yollardan delil elde etmeleri, mesela bir belgeyi
çalmaları ve bunu yetkili makamlara vermeleri durumunda bu deliller, kural olarak
değerlendirilebiliyordu.
Anayasa m. 38/6‟da yapılan düzenlemeden sonra artık bu mümkün olmaktan
çıkmıĢtır. Çünkü, CMK‟da yer alan, özellikle yasak delil metodları özel kiĢiler değil,
kovuĢturma makamları için öngörülmüĢtü. Çünkü CMK bu yolda hükümler
öngörmüĢtür.
Anayasa‟nın yeni düzenlemesinden sonra MUTLAK DELĠL YASAĞI ÖZEL
KĠġĠLER ĠÇĠN DE GEÇERLĠDĠR. ZĠRA ANAYASA HÜKÜMLERĠ SADECE
KAMUYU DEĞĠL ÖZEL KĠġĠLERĠ DE BAĞLAR. Hemen kaydedelim ki burada
DELĠL ELDE ETMEK söz konusu değilse, Anayasa ve CMK KANUNA AYKIRI
OLARAK DELĠL ELDE ETMEYĠ YASAKLADIĞINDAN, soruĢturma ve
kovuĢturma makamlarına ve özel kiĢilere baĢkalarınca getirilen veya tesadüfen
bulunan deliller bu yasak kapsamında değildir. Zira ELDE ETMEK ibaresinden
maksat, soruĢturma ve kovuĢturma organlarının ve özel kiĢilerin AKTĠF OLARAK
DELĠL TOPLAMALARIDIR.
Özel kiĢiler için geçerli olan delil yasaklarının özel güvenlik görevlileri için
öncelikle geçerli olacağı açıktır.
VII. ĠSTĠNAF BAġVURUSU ÜZERĠNE ĠLK DERECE
MAHKEMESĠNCE YAPILACAK ĠġLEMLER
205. Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusunu hangi
hâllerde reddedebilir?
Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusu üzerine, talebi üç ayrı yönden
inceleyerek kararını verir.
a) Süre Yönünden;
CMK‟ nın 273/1 maddesine göre, hükmün açıklanmasından itibaren ya da
ilgililerin yokluğunda verilen hükümlere karĢı kararın tebliğinden itibaren 7 gün
içinde baĢvurunun yapılıp yapılmadığını inceler. Ġstinaf baĢvurusu süresinde
yapılmamıĢ ise ilk derece mahkemesi istinaf talebini reddeder.57 Sürenin kusursuz
geçirilmesi hâlinde eski hâle getirme mümkündür (CMK m. 40 vd.).
b) Ġstinafa BaĢvurabilecek Hükümlerden Olup Olmadığı Yönünden;
CMK‟nın 272/3 maddesine göre ilk derece mahkemelerinin bazı hükümleri
kesindir. Kesin olan bu hükümlere karĢı istinaf yoluna baĢvurulamaz. Kanunda tek
tek sayılan ve istinaf kanun yolu kapalı kararlar Ģunlardır;

57 ġahin, Gazi ġerhi m.273 vd.
133
Ġlk derece mahkemesince yapılan yargılama sonucu üçbin liraya kadar (Üç bin
lira dahil) adli para cezalarına mahkum edilme hâllerinde verilen kararlara karĢı
istinaf yoluna baĢvurulması yasanın açık hükmüne göre mümkün değildir.
Ġstinaf yolu kapalı olan bir diğer karar ise; CMK‟nın 272/3-b maddesine göre
“Üst sınırı beĢyüz günü geçmeyen adli para cezasını gerektiren suçlardan beraat
hükümlerine karĢı istinaf yoluna baĢvurulamaz.” Kanun metninde “ üst sınırı beĢyüz
günü geçmeyen…” denildiği için beĢyüz gün dahil adli para cezasını gerektiren
suçlardan dolayı ilk derece mahkemeler tarafıdan verilen beraat kararlarına karĢı
istinaf yoluna gidilemez. Ancak 15 yıl ve daha fazla hapis cezasına iliĢkin hükümler
bölge adliye mahkemelerince re‟sen incelenecektir.
Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere karĢı istinaf yoluna
baĢvurulamaz. Yasa koyucu burada genel bir hüküm getirmiĢ ve CMK ve diğer
kanunlarda kesin olduğu belirtilen kararlara karĢı bu yolun kapalı olacağını
belirtmiĢtir.
c) Ġstinaf baĢvurusuna hakkı bulunup bulunmadığı yönünden;
Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusunda bulunan kiĢinin buna hakkı bulunup
bulunmadığını inceler. Ġstinaf baĢvurusuna hakkı olanlar CMK‟nın 260 ıncı
maddesine göre Cumhuriyet savcısı, sanık, katılan, katılma talepleri reddedilmiĢ ya
da karara bağlanmamıĢ olanlar, suçtan zarar görenler ve CMK‟nın 237 nci maddesine
göre kamu davasına katılma hakkı bulunup da duruĢmada haberdar edilmeyenlerdir.
Ayrıca CMK‟nın 261 inci maddesine göre avukat (müdafii ya da vekil), 262 nci
maddesine göre sanığın yasal temsilcisi ve eĢi de istinaf talebinde bulunabilirler. Ġlk
derece mahkemesi istinaf talebinin bu kiĢilerden biri tarafından yapılmadığını tespit
ettiğinde talebi reddeder.
206.Ġstinaf talebinin ret kararına karĢı baĢvuru yolu var
mıdır?
Ġlk derece mahkemesi, istinaf baĢvurusunu reddettiğinde bu ret kararını istinaf
talebinde bulunan ilk derece Cumhuriyet savcısı veya ilgililere tebliğ eder.
Cumhuriyet savcısı ya da ilgili ret kararının kendilerine tebliğinden itibaren 7 gün
içinde BAM‟dan ret talebinin doğru olup olmadığı yönünden karar vermesini
isteyebilir. Bu durumda ilk derece mahkemesi dosyayı BAM‟a gönderir ve BAM ilk
derece mahkemesinin istinaf talebi konusundaki ret kararını yerinde görürse
CMK‟nın 279/1-b maddesine göre istinaf baĢvurusunun reddine karar verir.
BAM‟ın CMK‟nın 279/1-b maddesi gereğince verdiği ret kararı itiraza tabidir.
Ġlk derece mahkemesi istinaf talebinin yapılmasından ve kendisi tarafından verilen ret
kararından sonra dosyanın BAM‟a gönderilmesi aĢamasında infaz iĢlemleri devam
eder.
207.Ġlk derece mahkemesi istinaf baĢvurusunu uygun
bulursa hangi iĢlemleri yapmalıdır?
Ġlk derece mahkemesi, istinaf baĢvuru yapıldıktan sonra istinaf talebini uygun
bulursa, istinaf baĢvurusunun bir örneğini karĢı tarafa tebliğ eder. Ġstinaf talebi
CMK‟nın 273/1 maddesine göre zabıt katibine verilen beyan ile yapılmıĢ ise tutanağa
134 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
bağlanan bu beyan karĢı tarafa tebliğ edilir. KarĢı taraf tebliğ tarihinden itibaren 7 gün
içinde cevabını yazılı olarak verir (CMK m. 277/1). Ġlk derece mahkemesinin
kararına karĢı sanık aleyhine Cumhuriyet savcısı, katılan ya da vekili tarafından
istinaf yoluna baĢvurulmuĢ ise sanığın beyanının zabıt katibine bildirip zabıt katibi
tarafından bu beyanın tutanağa bağlanması suretiyle cevap verilebilir (CMK m
277/2). Yani sanık, aleyhine yapılan istinaf baĢvurusuna karĢı sözlü bir beyanla cevap
verebilir.
Ġstinaf talebine cevap verildikten sonra ya da buna iliĢkin tebliğden itibaren 7
gün geçmesine rağmen istinaf talebine cevap verilmemiĢ ise dava dosyası bölge
adliye mahkemesine gönderilir. (CMK m. 277/2).
CMK‟nın 277/3 maddesi istinaf isteminin tebliği ve bu istinaf talebine cevap
verilme ile ilgili CMK‟nın 262 ve 263 madde hükümlerinin saklı olduğunu hükme
bağlamıĢtır.
CMK‟nın 262‟inci maddesi yasal temsilcinin ve eĢin Ģüpheli ve sanık lehine
baĢvurma hakkını, CMK‟nın 263 üncü madde ise tutuklunun kanun yollarına baĢvuru
Ģekillerini düzenlenmiĢtir. Bu madde hükümlerine göre sanığın yasal temsilcisi ve eĢi
sanığın baĢvurabileceği bütün kanun yolları gibi istinafa da baĢvurabilirler. Sanığın
eĢi ya da yasal temsilcisinin istinafa baĢvurusu ya da cevap verme Ģekli yukarıda
açıklanan CMK‟nın 277/1, 2 maddesindeki sanığın baĢvurabileceği Ģekle tabidir.
Tutuklu bulunan sanık, zabıt katibine tutuklu bulunduğu ceza infaz kurumu ve
tutukevi müdürlüğüne beyanda bulunmak suretiyle ya da dilekçe vererek istinaf
yoluna baĢvurabilir (CMK‟ m. 263/1).
208. Ġstinaf baĢvurusunun hükme etkisi nedir?
Ġstinaf baĢvurusunun hükme etkisi CMK‟nın 275 inci maddesinde
düzenlenmiĢtir.
CMK‟nın 275/1 maddesine göre “süresi içinde yapılan istinaf baĢvurusu,
hükmün kesinleĢmesini engeller”. Bu nedenle, süresi içinde davanın ilgilileri
tarafından istinaf yoluna baĢvurulması hükmün kesinleĢmesini engeller. Madde
metninden görüleceği üzere, kararın açıklanmasından itibaren 7 günlük süre içinde
yapılacak olan istinaf baĢvurusu sonucu daha önce verilmiĢ olan son kararın yani
hükmün kesinleĢmesi engellenmiĢ olacaktır. Ancak istinafa gidilen hüküm konusunda
BAM, CMK‟nın 280 inci maddesine göre istinaf baĢvurusunun esastan reddine iliĢkin
karar verirse, bu durumda ilk derece mahkemesinin kararı kesinleĢir.
Ġlk derece mahkemesi yargılama sonucunda verdiği kararda sadece hüküm
fıkrasını açıklamıĢ, ancak hüküm gerekçesi tümüyle açıklanmamıĢ ise bu durumda
ilgililer ya da Cumhuriyet savcısı istinaf baĢvurusunu, süresi içinde yani 7 gün içinde
yapmak zorundadırlar. Bu durumda istinaf kanun yoluna baĢvuran ilgililer ya da ilk
derece Cumhuriyet savcısı gerekçeli kararı henüz görmeden istinaf kanun yoluna
baĢvurmak zorunda kalacaklarından hükmü veren ilk derece mahkemesi istinaf kanun
yolundan dolayı yapılan bu baĢvuruyu öğrenmesinden itibaren 7 gün içinde hükmün
gerekçesini ilk derece Cumhuriyet savcısı ve diğer ilgililere tebliğ etmek zorundadır
(CMK m. 275/2).
CMK‟nın 232/3 maddesine göre “hükmün gerekçesi, tümüyle tutanağa
geçirilmemiĢ ise açıklanmasından itibaren en geç 15 gün içinde dava dosyasına
135
konulur.” Bu nedenle 7 günlük hükmün gerekçesinin tebliğine iliĢkin süre, hükmün
gerekçesinin dosyaya konulmasından itibaren baĢlar.
VIII. BÖLGE ADLĠYE MAHKEMESĠ CUMHURĠYET
BAġSAVCILIĞINCA YAPILACAK ĠġLEMLER
209. Dosya BAM’a geldiğinde dosyadaki tebligat
eksikliklerinin giderilmesi nasıl sağlanır?
5271 sayılı Kanunun, 15/8/2016 tarihli 674 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 14. maddesi ile değiĢik 278.maddesine göre, dava dosyası, bölge
adliye mahkemesine geldiğinde iĢbölümüne göre görevli ceza dairesine verilir. Daire,
varsa tebligat eksikliklerinin giderilmesini sağlar.
210. BAM Cumhuriyet baĢsavcılığı tutukluyu tahliye
edebilir mi ?
CMK‟nın 272 ve 285 maddeleri arasında düzenlenen istinaf konusunda BAM
Cumhuriyet baĢsavcılığının tutukluyu serbest bırakıp bırakamayacağı hususunda bir
hüküm yoktur. 5235 sayılı Adli Yargı Ġlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye
Mahkemelerinin KuruluĢ, Görev ve Yetkileri Hakkındaki Kanun‟un 40 ve 41 inci
maddelerinde BAM Cumhuriyet baĢsavcısı ile Cumhuriyet savcısının görevleri
düzenlenmiĢ olup, ancak tutukluyu tahliye edebileceklerine dair bir hüküm
bulunmamaktadır.
211. BAM Cumhuriyet baĢsavcılığı infaza yetkili midir?
BAM Cumhuriyet baĢsavcılığı infaza yetkili değildir. 5275 sayılı Ceza ve
Güvenlik Tedbirlerinin Ġnfazı Hakkında Kanun, CMK‟nın istinafı düzenleyen 272-
285 maddeleri ile 5235 sayılı Adli Yargı Ġlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye
Mahkemelerinin KuruluĢ, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunda BAM Cumhuriyet
baĢsavcı ve savcılarının görevleri düzenlenmiĢ olup, bu yasalarda BAM Cumhuriyet
baĢsavcı ve Ssavcılarının infaza yetkili olduklarına dair bir hüküm yoktur. Dolayısıyla
infaza yetkili kurum ilk derece Cumhuriyet baĢsavcılıklarıdır.
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Ġnfazı Hakkında Kanun‟un 5 inci
maddesine göre “Mahkeme, kesinleĢen ve yerine getirilmesini onayladığı cezaya
iliĢkin hükmü Cumhuriyet baĢsavcılığına gönderir. Bu hükme göre, cezanın infazı
Cumhuriyet savcısı tarafından izlenir ve denetlenir.” Bu hükme göre cezanın infazı
ilk derecede bulunan Cumhuriyet baĢsavcılığı tarafından yerine getirilecektir. Esasen
denetim muhakemesi yapmakla görevli bir üst mahkeme olan BAM‟ın, infaz
iĢlemleri ve cezaevleriyle ilgili konuların dıĢında tutulması yerinde olmuĢtur. Nitekim
karĢılaĢtırmalı hukukta da uygulama bu yöndedir.
Diğer taraftan, BAM tarafından duruĢma açılmak suretiyle verilen kararların
infazı ilk derecede yapılacağından, bu dosyaların da ilk derece mahkemesine dönmesi
gereklidir. Her ne kadar 5275 sayılı Kanun uyarınca, infaz aĢamasında bazı konularda
BAM ceza dairesinin kararına ihtiyaç duyulacak ise de bu taleplerin ilk derece
Cumhuriyet savcısı tarafından yapılarak Ġstinaf mahkemesine iletilmesi mümkün
olacaktır.
136 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
IX. ĠSTĠNAF MAHKEMESĠNCE YAPILACAK
ĠġLEMLER
A. ÖN iNCELEME
212.Ön incelemede hangi kararlar verilir?
Ön inceleme sırasında BAM‟ın yetkili olmadığı anlaĢılırsa yetkisizlik kararı
verilir (CMK m.279/1).
Burada ayrıca ön inceleme sırasında baĢvurunun kabul edilebilirliğine iliĢkin
karar verilmektedir. BaĢvurunun kabul edilebilir sayılabilmesi için „red‟ nedenlerinin
bulunmaması gereklidir.
BAM Ceza dairesi, yaptığı ön inceleme sonunda;
• BaĢvurunun süresinde olmadığını,
• BaĢvuranın buna hakkının bulunmadığını,
• Ġncelenmesi istenilen kararın istinaf yolu açık olmayan kararlardan
olduğunu,
tespit etmesi durumunda „istinaf baĢvurusunun reddine‟ karar verir (CMK m.
279/2). (GeniĢ bilgi için ayrıca 221 numaralı soruyla ilgili açıklamaya bakınız.).
Diğer taraftan BAM ceza dairesi, ön inceleme sonunda yetkili olduğunu ve
yukarıda açıklanan ret sebeplerinden birinin de bulunmadığını saptarsa, baĢvurunun
kabulüne karar vermelidir.
213.Ön inceleme usulü nasıldır?
Ön incelemenin sonunda verilecek olan kararların heyet hâlinde verilmesi
zorunludur. Fakat heyetin görüĢmesinden önce, daire baĢkanı tarafından bir üyeye
279 uncu madde yönünden inceleme görevi verilebilir.
BAM ceza dairesinin ön inceleme sonucunda yetkisizlik veya ret kararı vermesi
durumunda dosyadan elini çekmektedir. Bu hâlde verdiği karar nihai karar
mahiyetindedir.
BaĢvuru kabul edildiğinde ceza dairesi derhâl „inceleme‟ aĢamasına geçecek ise
CMK‟nın 280 inci maddesi gereği bir karar verecek ve bu kararda öncelikle
baĢvurunun kabulüyle ilgili kararını açıklayacaktır. Fakat ön incelemeden sonra
dosyanın „inceleme‟ için sıra beklemesi gerekecek ise kararını „ön inceleme kararı‟
adı verilebilecek olan bir karar düzenleyerek yapmalıdır.
Ön inceleme sonucunda yetkisizlik veya ret kararı verilmiĢ olursa, kararla
birlikte dosyanın mahâlline gönderilmesi gerekecektir.
Buna karĢın ön inceleme sonucunda daire BAM‟ın yetkili ve baĢvurunun
süresinde olduğu, incelenen kararın istinaf yoluna tabi bulunduğu ve baĢvuranın buna
hakkı olduğu kanaatine varırsa, bu kanısını karara bağlayarak 280 inci maddede
düzenlenen inceleme aĢamasına geçecektir.
137
Ön inceleme sonunda hemen esas hakkında incelemeye de baĢlanılmalı mı
yoksa esas incelemesi için dosyalar sıraya mı alınmalıdır?
Ön incelemenin baĢlangıçta, yani dosyanın ceza dairesine geldiği tarihten
itibaren makul bir süre içinde yapılması yararlı olacaktır. Böylece yetkisizlik veya ret
kararı verilmesi gereken dosyaların birikim yapması önlenmiĢ olur. Ret ve yetkisizlik
kararı verilmez ve baĢvuru kabul edilirse, bu kez dosyanın inceleme evresine kadar
sıra beklemesi gerekir.
Ön inceleme sonunda yetkisizlik veya ret nedenlerinin bulunmadığının
anlaĢılması durumunda baĢvuru kabul edilmiĢ olmaktadır. Her ne kadar CMK‟nın
279 ve 280 inci maddelerinde açık bir düzenleme olmasa da aslında BAM ceza
dairesinin bu durumda „baĢvurunun kabulüne‟ karar vermesi gerektiği söylenmelidir.
BaĢka bir ifadeyle, BAM ön inceleme sonunda yetkisizlik veya ret kararı vermemiĢ
ise incelemesini baĢvurunun kabul edildiğini belirterek sonlandırmalı ve bu Ģekilde
„inceleme‟ evresine geçilmelidir. Bu yönde Ģu Ģekilde karar verilmesi mümkündür;
“5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu‟nun 279 uncu maddesi uyarınca dosya
üzerinde yapılan ön inceleme sonucunda; Dairenin yetkisi, baĢvuranın hakkı, baĢvuru
süresi ve yasa yolunun açıklığı yönünden sanığın istinaf baĢvurusunun kabul
edilebilir olduğu kanaatine ulaĢılarak esas hakkında inceleme yapılmasına tarihinde
oy birliğiyle karar verildi.”
214. Savcı, müdafi ve vekil ön incelemeye katılır mı?
Ön inceleme aĢamasında henüz duruĢma açılmadığından, incelemenin dosya
üzerinden yapılması gerekmektedir. Bu aĢamada taraflarca delil ikamesinde
bulunulması veya baĢka usul iĢlemlerinin yapılması gibi yöntemler kabul
edilmemiĢtir. Bu nedenle de gerek taraflar ve vekillerinin ve gerekse BAM savcısının
ön incelemeye katılması kanunda öngörülmemiĢtir. Dolayısıyla ön incelemenin
yalnızca ceza dairesi heyeti tarafından yürütülmesi gerekmektedir.
215. Hangi hâlde yetkisizlik kararı verilir?
BAM ceza dairesi, ön incelemede ilk olarak yetkili olup olmadığını
inceleyecektir. Bu incelemede dosyanın baĢka bir BAM ceza dairesinin yetkisinde
bulunduğunu belirleyecek olursa, „yetkisizlik‟ ve dosyanın yetkili BAM‟a
„gönderilmesine‟ karar verecek ve dosyayı yetkili BAM‟a gönderecektir.
Yetkisizlik kararında hangi BAM‟ın yetkili olduğu açıklanmalı ve gönderme
kararında da bu BAM‟ın adı gösterilmelidir.
216.Ġstinaf baĢvurusunun reddine hangi hâllerde karar
verilir?
1-Ġstinaf yolunun açık olmaması: Ġlk derece mahkemesi kararı, BAM tarafından
incelenebilecek nitelikteki kararlardan değilse, ret kararı verilmelidir. Ġstinaf baĢvuru
yolu açık olmayan kararlar CMK‟nın 272/3 üncü maddesinde sayılmaktadır. Bunlar,
hapis cezasına çevrilen adli para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak hükmedilen
30 TL adli para cezasına mahkumiyet hükümleri, üst sınırı beĢ yüz günü geçmeyen
adli para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümleri ve kanunlarda kesin olduğu
belirtilen diğer hükümlerdir.
138 CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF EL KİTABI
2- BaĢvurunun süresinde yapılmaması: Ġstinaf baĢvurusunun tefhim veya
tebliğden itibaren 7 gün içinde yapılması gerekmektedir (CMK 273/1). BaĢvuru
süresi geçirilmiĢ ise Kanun‟un 276 ncı maddesi gereği yerel mahkemenin dilekçeyi
reddetmesi gerekir. Fakat ilk derece mahkemesinin ret kararı vermemesi ya da ret
kararı verilmekle birlikte bu karara karĢı BAM‟a baĢvurulması nedenleriyle dosya
kendisine gelen BAM ceza dairesi sürenin geçirilmiĢ olduğunu belirlerse ret kararı
vermelidir. Süre yönünden ret kararı temyiz yolu bakımından da geçerli olmaktadır.
Bu nedenle ret kararının temyiz mahkemesi kararlarında olduğu gibi Ģu biçimde
verilmesi olanaklıdır;
Kaynak:http://www.yayin.adalet.gov.tr/dosyalar/pdf/ceza_muh_istinaf.pd

Faydalı Bağlantılar

Sorularınız İçin

Zeki Bulgan İstanbul Barosuna kayıtlı bir Ağır Ceza Avukatıdır.

Copyright © Zekibulgan.av.tr